Бизнес бла кюрешгенлени къоранчларын кёбейтмезге

Энчи предпринимательство бла кюрешгенле къайсы къыралны, регионну да экономикасында энчи жерни аладыла. Бу сферада къармашханлагъа себеплик этиу бла бирге къырал аланы сейирлерин къоруулауну да тамамлайды. Къабарты-Малкъарда бизнес бла кюрешгенле бла ишлеу къалай баргъаныны юсюнден предпринимательлени эркинликлерин къоруулау жаны бла Уполномоченный Юрий Афасижев бла алгъаракълада ушакъ этгенбиз.

- Юрий Сафарбиевич, озгъан жыл ненча предпринимательни жумушларына къараргъа онгугъуз болгъанды?

- Сиз айтхан кезиуде бизге жюзден артыкъ бизнесмен сёлешгенди. Алай аладан жаланда 35 адамны тарыгъыуларында жазыла эди закон бла белгиленнген эркинликлерине эмда сейирлерине бузукълукъла этилгенини юсюнден. Дагъыда бу адамла барысы да тюздюле деп айтырча болмагъанды.

Хар тарыгъыугъа, тилекге да тийишлисича къараргъа кёп заман керекди,  материалла, информация жыяргъа да тюшеди. Къалай-алай болса да, бюгюнлюкге республиканы прокуратурасыны эмда монополиялагъа къажау службаны болушлукълары бла онбеш предпринимательни сейирлерин къорууларгъа къолубуздан келгенди. Сёз ючюн, уголовный кодексни 159-чу статьясына тийишлиликде, терсленнген адамны СИЗО-дан чыгъарыргъа кёп заманны ичинде амал табалмагъандан сора, Россей Федерацияны Президентинде уполномоченный Борис Титовха эки кере сёлеширге тюшген эди манга. Эсге сала айтсам, предпринимательство жаны бла этилген аманлыкъ ючюн адамны тутаргъа жарамайды, ол закон бла да белгиленеди.

- Предпринимательлени сейирлерин къоруулар умутда бирде, баям, сюдге да барыргъа тюше болур?

- Хау, бары бла да болмаса, ишлени бир-бирлерини юсю бла уа тюзлюкню сюд инстанциялада излерге тюшгенди. Айтырыгъым алайды: бу жаны бла  иги сынам ала барабыз. Сёз ючюн, биз жарашдырып берген материалланы хайыры бла къырал власть орган элчи-фермер мюлкню башчысына субсидия бериу жаны бла келишимге къол салырча этгенди сюд. Энди уа электрокючню эсеплемей хайырланыуну юсюнден акт бла байламлы даулагъа къатышыр умутубуз барды.

- Ишигизде бек къыйыны неди?

- Предприниматель кесини эркинликлерине, сора дагъыда закон бла белгиленнген сейирлерине бузукълукъ этилгенин шарт кёргюзтюп, алай артда уа ол бары да законодательствогъа келишгени тохташдырылса – ма олду къыйыны.

Алгъаракълада мен башчылыкъ этген жамауат-консультатив советни кенгеши бардырылгъанды. Анда предпринимательлени хыйлачылыкъда терслерге сылтау берген вопрос кётюрюлгенди. Алыннган субсидияны бир тюрлю бузукълукъ этмей, ишинде тийишлисича хайырлана туруп уголовный жууапха тартылгъанла бла байламлы талай юлгю кергюзтюлгенди. Алай ызы бла бардырылгъан тинтиуле уа ол адамла (ахча алыр ючюн) кёргюзтген шартла къырал болушлукъ бериуню излемлерине келишмегенлери тохташдырылгъанды.

Аны себепли биз, экспертле бла оноулашып, бу проблеманы терен тинтирге келишгенбиз, регионну норматив-праволу актларына къаллай тюрлениуле сингдирирге кереклисин да туура этерикбиз. Сёз мында агропромышленность сферада къыралдан финанс болушлукъ бериуде излемле жарты-къурту неда терс ангыланмазча, аланы жик-жиги бла тохташдырыуну юсюнден барады.

- Сизни оюмугъузгъа кёре республикада предпринимательство бла кюрешиу не халдады?

- Обращениялагъа къарагъанда аны ачыкъ кёрюрге боллукъду. Сёз ючюн, административ тыйгъычла гитче эмда орта бизнесни айнытыугъа, бирде уа аланы сакълаугъа бюгюн-бюгече да аслам чурум этедиле.

Не кёп мадар этилип турулса да, быллай тыйгъычланы азайтыу иш бюгюнлюкде да магъанасын тас этмейди. Бизнес-омбудсменни институту Россей Федерацияны хар субъектинде «Административ басым» деген индексни тергегенди. Анга кёре бизнесни къоркъуусузлу бардырыу жаны бла рейтинг жарашдырылгъанды. Бизни республика ол тизмеде 22-чи жерни алгъанды. Эсеплени чыгъаргъанда кёп шартлагъа эс бурулгъанды, ол санда: тинтиуле бардырылмай неллай бир тазир салыннганына, аланы уллулугъуна, тинтиулени эмда эсгериулени санына эм башхалагъа. Биз этген мадарланы хайырындан МЧС-ни, Роспотребнадзорну, Россельхознадзорну, Ростехнадзорну, Росприроднадзорну регионда бёлюмлерини кёрюмдюлерин игилендирирге амал табылгъанды. Контроль ишни кючлендирир умутда КъМР-ни прокуратурасында гитче эмда орта бизнесни къоруулау жаны бла жамауат советни жыйылыуларында, контроль-надзор органланы келечилери да чакъырылып, тинтиуле бардыргъанда законлукъ къалай сакъланнганы сюзюлгенлей турлукъду.

- Предпринимательледен а не зат сакълайсыз?

- Мен оюм этгенден, ала кеслери да бир жанында турмай, контроль-надзорлукъ ишни реформасына тирирек къошулургъа керекдиле: правону хайырланыуну юсюнден жыйылыулагъа къатышыргъа, билимлерин ёсдюрюрге, табылгъан бузукълукъланы болжалына салмай кетерирге.

- Бизнес бла кюрешиуге тыйгъычланы юсюнден айтсагъыз эди.

- Налогланы эмда аренда тёлеулени ставкалары дайым жарсытады. Тийишли законодательствода айтылгъаннга кёре, 2021 жылдан башлап, ЕНВД (налогну бир тюрлюсю) кетерилип, аны орунуна женгиллендирилген неда патент системала сингдирилликдиле. Бизни ЕНВД-ны болжалын «Гитче эм орта предпринимательство эмда энчи предпринимательстволукъ башламчылыкъгъа себеплик этиу» деген миллет проектни кезиуюне дери созарча обращениябызны КъМР-ни Парламентинде дурус кёргендиле. Ол а 2024 жылгъа дери бардырыллыкъды.

Бюгюнлюкде ЕНВД-ны ёлчемин муниципалитетле тохташдырадыла. Аны хайыры бла жер-жерли самоуправление органла кеслерини тийрелеринде инвестициялы политиканы анда онглагъа эмда болумгъа кёре тийишдиредиле. Аны кетериу неда налогла тёлеучюлени башха налог системалагъа кёчюрюу а жер-жерли бюджетлени тозуратыргъа боллукъду.

Кир-кипчикни жыйыу эмда ташыу сферада реформа да предпринимательлени къоранчларын кёбейтеди. Бизни регионда тохташдырылгъан нормативле бизнес бла кюрешгенлени ишлерини энчиликлерин тергемейди. Ол а кир-кипчикни ташыуда артыкъ тёлеулеге келтиреди. Аланы ёлчеми уа гитче тюкенчикге бла уллу супермаркетге бирча боладыла. Шёндю биз бу вопросну тамамлау бла кюрешебиз.  Предпринимательлени тийишли обращенияларына къарарча экспертле да чакъырыладыла.