Сюймекликни эм ийманны къаласы

Къабарты-Малкъарны Зольск районуну Совхозное элинде жыйырма жыл мындан алгъа  Свято-Троицкий килиса жангыртылгъанды. Ол бизни республикада бек сейирлик  эсгермеледен бириди.

Килиса адамланы жюреклерин кесине тартхан, тасхалы  жерди. Бери бир келген, дагъыда къайтыргъа  сюйюп турады. Аны жангыдан къурар ючюн не заманларын, не кючлерин аямай кёпле кюрешгендиле. Реставрация башланырдан алгъа килиса чорбатсыз, къабыргъаларын да габу, кир-кипчик басып тура эдиле.       Мен бу храмны биринчи кере кёрюп, аны аллында сюелген такъыйкъаларымы ёмюрде да унуталлыкъ тюйюлме. Бир сейир зат бла бетден-бетге тюбешгенлей болгъанма. Андан нюр жайылгъанча кёрюнеди. Ол алай ариуду! Жерни ичинден хаппа-хазырлай башына чыкъгъанча! Тёгерегиндеги табийгъатха алай келишеди, адамла ишлеген килиса угъай, къудуретни бир кесегичады. Къолларым бла аны акъ ташларына уллу хурмет бла тийген эдим.

Реставрацияны бардыргъанла “Гражданстрой” берген машинала бла храмны юсюне юзмезни урдургъанда, кёзлери бла кёргеннге ийнаналмай къалгьандыла: кир-кипчикни, габуну тюбюнден акъ таш бла къаланнган жорлары бла, тюз бусагьатда ишленнгенча, жылтырай тургъан къабыргъала кёрюннгендиле.

Ким, не заманда, не ючюн ишлегенди бу храмны? Ол узун хапарды.

Алексей Степа¬нович Хомяков  1884 жылда  бусагъатда “Кабардинский” племсовхоз орналгъан жерлени сатып алгъан эди. Ол белгили поэт, публицист, славяно¬фильствону эм орус дин философияны мурдорун салгъанладан бириди. Вл.С.Соловьев, Е.Н. Трубецков, П.А.Флоренский, Л.П.Карсавин, С.Л.Франк философияда Хомяковну ызы бла баргъандыла. Хомяков дунияны бирлигини, хар зат да бир бири бла байламлы болгъаныны юсюнден жазгъанды. Кертиси бла да, дуния - бирди, бир бирибизден къачар амалыбыз жокъду.  Хомяков орус халкъны жашауун православие бла байламлы кёре эди. Аны къызы, Екатерина, атасы сатып алгъан жерде жашаргъа келгенинде, ол  жазгъанланы жашауда сынагъанды.

Екатерина ат арба бла адамланы ташыгъан Астемир Шериевни биринчи Кисловодскеде кёргенди. Астемир бек жарлы болмагъанлыкъгъа, бай тукъумдан да тюйюл эди. Алай ол да динни бек тутхан юйюрден чыкъгъанды: атасы Меккагъа хаж къылыргъа баргъан адам эди. Астемир бла Ека¬терина танышхан заманда, эр кишини  юй бийчеси бла сабийлери болгъандыла. Динлери да, миллетлери да башха, юйюр къурар¬гъа да амаллары жокъ... Алай сюе эдиле ала бир бирлерин. Экисини жашаулары да тюбю башына бурулгъан эди. Къууанч да топпа-толу, жарсыу да - аллай бир... Жюреклеринде бир бирлерине сюймекликден сора бир зат жокъ эди, жангыз да сюймеклик¬ни жарыгъы, аны оту, жылыуу, кёз жашлары. Ала экиси да ангылагъандыла  ол гюнях  болгъанын. Жарамай эди алагъа бир бирлерин сюерге,  сюймеклик а къатыдан къаты жана эди.

Насып  ючюн тёлерге керекди. Кёкде, эркин солуп учхан такъыйкъала ючюн, солуу, тылпыу жетмей, къычыргъан, ачыгъан, сарнагъан заман келеди. Бир зат да жашауда  хакъсыз берилмейди.  Астемир да  ёпкелеринден къаты ауруп, дуниясын алышады. Ол аурууун гюняхлы сюймеклиги ючюн тёлеуге санагъан эди.

Екатерина уа ол  жерледе  1902 жылда килиса  ишлейди.  Жети жыл озгъандан сора уа тиширыу  монахиня болады. Храмдан сора да, ол Шериевни юйюрю жашагъан Каменномост элде межгит сюейди.

Совхозное элде храмны къатында  Хомякова больница, ёксюзлеге юй, башланнган школ, усталыкълагъа юйретген экижыллыкъ школ ачхан эди. Мында сабийле къумач согъаргъа, чурукъ тигерге, эшерге юйреннгендиле. Ёксюзлеге уа, усталыкъ школну бошагъанларында, юйреннген станоклары саугъагъа берилгендиле. Андан сора да, мекямны  къатында библиотека, ётмек биширген юй, бишлакъ этген завод ишлеп башлагъан эдиле, Швейцариядан жыйырма ийнек да келтирип.  Екатерина храмны тёгерегин ариу этер ючюн кючюн аямагъанды. Терекле салып,  аны аллында, тюз Петербургну дворецлерини алларындача, гюлле чагъып тургъандыла.

Совет власть келгенден сора ол  жабылады. Мында клуб этерге кюрешедиле, алай кинону тауушу  эшитилмегенди, башха жерледе таууш  чыгъа эди, мында уа угъай. Бираздан бир уллу лю¬стра келтирип  да тагъадыла. Оркестрни чакъырып, ала да согъа, жаш адамла да тепсей тургьанлай, люстра адамланы юслерине тюшеди. Килиса кеси кесин  къоруулагъанча…

Жылла оздула. Романов Юрий Евгеньевич, республикалы больницаны стоматология бёлюмюне башчылыкъ этип тургъан жылларында, эллеге ишлерге барыучу эди. Ол жыллада храмны биринчи кере кёреди. Артда ангылагъанды: бу храмны жангыдан къураргъа болушургъа кереклисин. Ол аны жашауунда бек магъаналы ишди. Юрий Евгеньевични аппасы дин ахлусу болгъанды. 1918 жылда аны большевикле ёлтюргендиле.  Романов, храмны жангыдан къураргъа болуша туруп, аппасына сын таш да ишлейди.   Бусагъатда храмны къатында тиширыуланы монастыри бар¬ды.Бу сейирлик килиса архитек¬тура – тарых эсгертме болгъандан сора да, сюймекликни эсгертмесиди.  Бек башы уа: ийнаннган адамлагъа сыйлы жерди.