Ата журтха сюймекликни тёресин ёмюрлеге сакълагъандыла

9 декабрь – Ата журтну Жигитини кюню

9 декабрьде Россейде Ата журтну Жигитини кюню белгиленеди. Ол кийирилгенли быйыл 16 жыл толады, болсада байрамны тарыхы андан теренди, къыралны жигитлерин белгилеу тёре патчах Россейде башланнганды.  

Тарых шартла

Октябрь революциягъа дери 9 декабрь (эски орузлама бла 26 ноябрьде) Сыйлы Георгийни жоруна тийишли болгъанланы байрамына саналгъанды.  Екатерина Великая Сыйлы Великомученик эм Победоносец Георгийни аскер орденин 1769 жылда тохташдыргъанды. Патчах Россейде ол баш къырал саугъагъа саналгъанды, кесини да тёрт даражасы болгъанды. 

1917 жылла Октябрь революциядан сора большевикле орденни, аны бла бирге байрамны да кетергендиле. Болсада Уллу Ата журт урушну бютюнда къыйын кезиуюнде - 1942 жылда – даражасына кёре Георгийни жоруна тенг къырал саугъа тохташдырылады - Орден Славы.

Россейни озгъан ёмюрню 90-чы жылларында къыралны мурдору бла бирге саугъаланы системасы да алышынады. 2000 жылда Георгийни жоруну магъаналылыгъы къайтарылгъанды. Ызы бла РФ-ни Къырал Думасыны башламчылыгъы бла Ата журтну Жигитини кюнюн белгилеу жангыртылады.

Алай бла 9 декабрьде Совет Союзну Жигитлери, Россей Федерацияны Жигитлери, Сыйлы Георгийни жоруна эмда Орден Славыге тийишли кёрюлгенле алгъышланадыла. Башхача айтханда, аскер борчларын толтура, батырлыкъларын, туугъан журтларына кертичиликлерин, аскерчи усталыкъларын кёргюзтгенле сыйланадыла. 

Георгийни жору

Патчах Россейни тахырында Сыйлы Георгийни биринчи даражасына 25 адам тийишли кёрюлгенди. Биринчиси уа Екатерина Великаяны кесине, экинчиси   белгили аскер башчы Пётр Румянцев-Задунайскийге берилгенди.  

Даражалы къырал саугъа генералла бла бирге борчларын бет жарыкълы толтургъан, антларына кертичи, батыр аскерчилеге да берилгендиле.  Аланы арасында уа малкъар халкъны жигит уланлары да бардыла. Сёз ючюн, Огъары Чегемден Келеметланы Къаншау Сыйлы Георгийни жору бла орус-япон урушда жигитлиги ючюн белгиленнгенди.

Дагъыда Сыйлы Георгийни орденини толу кавалери   къашхатаучу жаш Эфендиланы Аслан-Алийни да сагъыныргъа тийишлиди. Ол Биринчи дуния урушха кетгенинде, алыкъа 20 жылы да толмагъан эди, алай сермешледе аскер усталыгъын, жигитлигин кёргюзтюп, атын белгили этгенди.  Айдаболланы Магометни жашы Хажи-Омар да жигитледен бириди. Георгий жорну 4-чю даражалы ордени эм жигитлик майдалланы 3-чю, 4-чю даражалары бла саугъаланнганды ол. Абайланы Кърымгъа биринчи сермешде этген кишилиги ючюн   Георгий жорну 4-чю даражасы берилген эди.  Дагъыда Холамдан Шакъманланы   Алий-Солтан Георгий жорну юч даражасына тийишли болгъанды.

Битеу фронтлада

Уллу Ата журт уруш битеу совет халкъгъа уллу сынау болгъанды.   Къазауатны битеу фронтларында да таулу халкъны уланлары гитлерчилеге къажау сюелгендиле. Аладан кёплери къырал саугъала бла белгиленнгендиле.

Миллетни батыр жашлары Байсолтанланы Алим бла Уммайланы Мухажир Совет Союзну Жигити деген бийик къырал саугъаны алгъанларында, алыкъа жашауну кёрмеген жаш адамла эдиле. Алай ата Ата журтларына сюймекликни, аны жалынчакъсызлыгъы ючюн жанларын аямагъанларын кёргюзтгендиле. Биз аланы батырлыкъларыны юсюнден кёп жазгъанбыз.

Дагъыда 9 декабрьде Славы орден бла белгиленнгенлеге да этиледи хурмет. Сёз ючюн, Бачиланы Климент бу сыйлы орденни 2-чи эм 3-чю даражаларына тийишли болгъанды.

Саугъалау документде уа аны батырлыгъыны юсюнден былай айтылады: «1945 жылда январьда бёлюмню къауумунда Бетужи жерни тийресинде топла салыннган жерден ётерча мадарла къурау жаны бла буйрукъну толтургъанды. Топланы душман жайда салгъанды, шёндю къар басыпды. Душман ол тийреде битеу сауутладан къызыу от бардыргъанды. Ёлюмге налат бере, битеу къоркъуулагъа къарамай, жолдаш Бачиев танкалагъа къажау 12 эмда пехотагъа къажау 10 топну жокъ этип, 14 метр жерни тазалагъанды эмда алайдан аскерчилеге ётерге амалла къурагъанды. 25 январьда бизни аскерле алгъа баргъан кезиуде топда чачдырылгъан болмагъанды. Буйрукъну толтургъан кезиуде кёргюзтген батырлыгъы эм кишилиги ючюн Орден Славыни 2-чи даражасы бла саугъаланады».

Бачиланы Климент дагъыда Къызыл Жулдузну Ордени бла да белгиленнгенди. Гвардий 90-чы мараучу дивизияны 101-чи энчи сапёр батальонуну сапёру Бачи улу бу саугъаланы алгъан кезиуде 20 жылдан энди атлагъан эди (ол 1923 жылда туугъанды).  Жаш болгъанлыкъгъа, ол Ата журтубузгъа кертиликни, аны эркинлиги ючюн жанын-къанын да аямагъанын кёргюзтгенди.

Трамланы Мусабий да Славы Орденни 2-чи эм 3-чю даражалары бла саугъаланнганды. Белорус фронтну 5-чи гвардий атлы дивизиясыны энчи разведка эскадронуну разведчиги гвардий ефрейтор Трам улу «Кишилиги ючюн» майдалгъа да тийишли болгъанды.

Ол Восток Пруссияда Абраамегайде жерде 1945 жылда 31 январьда биргесине къуллукъ этгенлени къауумунда совет аскерлени тылына чыкъгъан гитлерчилени жокъ этерге буйрукъ алады. Душманны эки мараучу эм бир пулемёт роталарын тохтатыргъа мадарла этиледиле. «…Сержант Жуков бла бирге немислилеге мекямдан тышына жолларын жапхандыла.  Къуршоугъа тюшген юйден чыгъаргъа кюрешген душманлагъа автоматдан   къыстау от бардыргъанды. Алайда алты фашистни ёлтюргенди. Ол санда эшикни аллында бугъуп от бардыргъан пулемётчикни да. Аны сауутун къолгъа этгенди. Жолдан Трамов кесини батыр къазауаты бла душманны ротасын къуршоугъа алыу эм аны жокъ этиу жаны бла аскерчи буйрукъну толтуруугъа себеплик этгенди…», - деп жазады атлы дивизияны командири гвардий тамата лейтенант Зантман.

Славы Орден бла таулу миллетни бек аздан 35 уланы саугъаланнгандыла. Сёзге, танкланы жокъ этиу 490-чы артиллерия полкну сауутну наводчигини орунбасары сержант Кучмезланы Хасан Славы Ордении 3-чю даражасы, Къызыл Жулдузну Ордени, «За боевые заслуги» майдал бла да саугъаланнганды. Одер плацдармда эмда Берлинни тийресинде бла шахарны ичинде орам аташыулада аскерчи сынауун кёргюзтгенди, душманны къоруулау ызларын жокъ этиу мадарла бардыргъанды.

«…1945 жылда 18 апрельде Фридерстофну тийресинде гитлерчилени танкларына бла жаяу аскерлерине къажау сермешде, душманны миномёт эм артиллерия атышыууна къарамай, сауутну гитлерчилеге къажау тюзюнлей бургъанды, фашист аскерлеге от ачханды. Аны хайырындан контратака бардырылгъанды. Кучмезовну сауутундан душман от бардыргъан 4 жер эмда 23 аскерчи жокъ этилгендиле.

Берлинде орам сермешледе жолдаш Кучмезов штурмовой къауумну санында мекямны ичинде букъгъан душманны жокъ этгенди.  Юч кюнню ичинде Кучмезовну сауутундан 3 дзот эм 39 душман аскерчи жокъ этилгендиле…», - деп жазады саугъалау документде таулу жашны кишилигини юсюнден полкну командующиси гвардий майор Петрушкин.

 Дагъыда Аккайланы Къумукъну, Акъшаякъланы Вязурну (баям, жигитни тюз аты Баязурка болур), Анахаланы Юсюпню, Атабийланы Шамильни, Ахматланы Ханапийни, Бапыналаны Алийни, Гиляхланы Исхакъны эм кёп башха батыр уланларыбызны атларын сагъыныргъа, аланы жигитликлерине, эркинликге, мамырлыкъгъа итиниулюклерине баш урургъа борчлубуз.