Тарых

Малкъар Россейге къошулгъандан сора, таулуланы башха халкъла бла экономика, политика, культура байламлыкъланы   бютюнда  кенгертирге онглары  болгъанды. XVIII—XIX ёмюрледе Малкъарны географиясына, тарыхына, халкъны жашау турмушуна, культурасына сейир ёсгени эсленеди. Бери тыш къыраллы, Россейли экспедицияла къуралып, тинтиуле бардырылып башлайдыла. Гюльденштедт, Рейнеггс, Паллас, Потоцкий, Клапрот, Боссе, Шаховской, Бларамберг эм кёп башха  алимле кеслерини китапларында таулуланы юслеринден сейир шартланы басмалайдыла. 

Зумакъулланы Башчыны жашы Мустафа туугъанлы  быйыл 125 жыл толгъанды. Ол Уллу Ата журт урушха дери кезиуде Къабарты-Малкъарны жамауат-политика жашауунда аты айтылгъан адам болгъанды. 

Къабарты-Малкъар Республика Кавказ тауланы айбатлы тиклеринде, Терк сууну сол жанында орналады. Тамашалы табийгъаты, дарманлы хауасы адамны саулугъуна хайырлыдыла. Мында къадар тюрлю гара суула чыкъгъан шауданла, дарманлы батмакъла болгъан жерле бардыла. Ала бары да тюрлю-тюрлю аурууланы багъаргъа себеплик этедиле.

Уллу Ата журт уруш башланнганда, Наршауланы Адикни къызы Сакинат  КПСС-ни Къабарты-Малкъар обкомунда инструктор болуп ишлей эди. Обкомда уа фронтну аскерчиле, кийимле, ашарыкъла бла жалчытыу, Нальчикде къуралгъан юч госпитальгъа да жаралыланы салдырыу, республикагъа башха жерледен кёчгенлеге жашау жерле къурау эмда кёп башха жумушла бла кюрешгендиле.

Быйыл Уллу Ата журт урушда кёп магъаналы сермешледе хорламны 80-жыллыгъы белгиленеди. Аланы арасында Сталинград эм Кавказ ючюн къазауат, Курс дугада сермеш совет аскерлени жигитликлерини, аскер башчыланы оюмлулукъларыны юлгюсю болгъандыла.

Таулу тиширыуланы жигитликлерине сейир бир заманда да унутулмайды. Бир жанындан, Уллу Ата журт уруш башланнгынчы, бизни халкъыбызда уруш къазауатлагъа къатышхан тиширыуладан жаланда эрттегили таурухладан, эски жырладан билгенбиз. 

Фардыкда Хучиналаны Огъурлуну юйюрюнде Алий деген жашчыкъ туугъанында, аны жиляргъа ёч болгъаны бла байламлы къоншуары: «Тейри, бу ёссе, бек ариу ауазлычыкъ боллукъду!» - деп чам этип болгъандыла.

Къырал Эрмитажны  Шимал-Кавказ археология экспедициясы  Тёбен Къуркъужинде  доммакъ  ёмюрледен къалгъан эски къабырлада тинтиуле бардырады. Анга быйыл КъМКъУ-ну студентлери да къошулгъандыла. Аны юсюнден бизге университетни пресс-службасындан билдиргендиле.

Огъары Малкъардан Атабийланы Алийни жашы Исмайыл кесини заманына кёре бек билимли адам болгъанды. Ол Мухолда орта школну бошагъандан сора, Нальчикде Къабарты-Малкъар пединститутну тарых факультетин тауусханды.

Шёндюгю дунияда кофени сюйгенлени саны, аны жаратмагъанладан эсе кёп болур, баям. Сатыуда бу затны къадар тюрлюсюн табаргъа боллукъду: сюйсенг къууурулгъан бюртюклерин, дагъыда тартылгъан, терк эриген. Керек болса, жашил (чий бюртюклени) да сатып алаллыкъсыз.