Халкъны эсинде ахшы ишлери бла къалгъанды

Зумакъулланы Башчыны жашы Мустафа туугъанлы  быйыл 125 жыл толгъанды. Ол Уллу Ата журт урушха дери кезиуде Къабарты-Малкъарны жамауат-политика жашауунда аты айтылгъан адам болгъанды. Аны жашау эмда урунуу жолу бла  окъуучуларыбызны филология илмуланы доктору Улакъланы Махти бла тарых илмуланы доктору Сабанчыланы Хажи-Мурат шагъырей этедиле.

Зумакъул улуну жашаууну иги кесеги республиканы тарыхында уллу тюрлениуле бола тургъан кезиуге тюшгенди: революция, инсан уруш, миллет-къырал къурулуш, жангы экономика политика, коллективизация бла индустриализация, политика репрессияла. Ол эрттегили Шканты элде туугъанды. Ма анда тукъум къабыргъалада асыралгъандыла аны атасы, аппасы, къарт атасы да. Жаш заманында окъуна Мустафа    жалчыланы жакъчысы болгъанды.  1913 жылда Черек ауузда эллиле къозгъалгъанда, артда ол Жанхотланы жамауат агъачланы бла жайлыкъланы къолгъа этгенлерине къажау къазауатха айланнганда, къозгъалгъанла жанлы болуп, Шкантыдан 300 чакълы адам сюелгенди. Мустафа да ма аланы араларында болгъанды. Къозгъалыу жаланда жарлылыкъ ючюн тюйюл эди, аны политика магъанасы да болгъанды. Къозгъалыу тунчукъдурулгъандан сора, къазауатха къошулгъан эллилени ызларындан болгъандыла. Ол себепден Мустафагъа 1917 жылгъа дери окъуна бугъунуп айланыргъа тюшгенди.

Аны инсанлыкъ сезимлерин къурауда орус-япон эмда Биринчи дуния урушха къатышхан Асанланы Хаджи-Мурат бла Ностуланы Юсюп бла Хусей  уллу магъананы тутхандыла. Ол ала бла бирге Февраль эмда Октябрь революцияланы кезиуюнде эллилени жангы жашау ючюн кюрешге чакъыргъанды.

Инсан уруш башланнганда, таулула большевикле жанлы болуп сюелгендиле. Малкъар ауузлада партизан уруш башланнганды, Деникиннге къажау фронт къуралгъанды дерге да боллукъду. Мустафа партизан сотнягъа башчылыкъ эгенди. Ала акъ аскерчиле бла жигитча сермешгендиле.Черек ауузгъа деникинчиле киргенлеринде уа, эллилеге азап чекдириу башланнганды. Акъла Мустафаны туугъан эгечи Хадижатха уллу къыйынлыкъ сынатхандыла, анасына уа ёлтюребиз деп, партизан жашы ючюн 4 минг сом тёлетдиргендиле. Болсада къарындашланы - Зумакъулланы Магометни, Зулкъарнийни, Мустафаны бла Далхатны къоркъуталмагъандыла. Ала кёп жылланы ичинде Совет властьны къоруулагъандыла, аны ниетлерин жашаугъа сингдирир ючюн къаты кюрешгендиле, даражасын кётюргендиле. Совет властьны душманлары бла кюрешде батырлыкъ, кишилик да этгени ючюн Зумакъулланы Мустафа Къызыл Байракъны ордени бла саугъаланнганды. Ол заманда бу орден Совет Союзда бек сыйлыгъа  саналгъанды.

Магомет бла Мустафа бандитлеге къажау кюрешге да тири къатышхандыла. Магомет 1929 жылны декабринде абрекле бла атышыуну кезиуюнде ёлгенди. Мустафа уа жангы власть тохташхандан сора Черек районда тюрлю-тюрлю къуллукълада ишлегенди, властьны инфраструктурасын къураугъа, Малкъарны жашау болумла бла жалчытыугъа тири къатышханды.

 Москвада 1927 жылда Кюн батышда уруннганланы Коммунист университетин бошагъандан сора,  Зумакъул улуну Малкъар округну Кредит эл мюлк союзуну таматасына саладыла.  Округну VII эмда VIII съездлеринде (1929, 1931 ж.ж.) ол Советлени округ исполкомуна айырылады. Ол жыллада дагъыда Малкъар округну сюдюню таматасына, область сюдню къауумуна да тийишли кёрюледи.

Коллективизация башланнганда, Мустафа Башчиевич Къабарты-Малкъарны эллеринде бла станицаларында ол жумушну бардырлыкъланы санында болады. Алай бла Элбрус районну Тёбен Бахсан (Гирхожан) элине тюшеди. Аны хайырындан мында колхоз къуралады, артда бу мюлкню аты саулай районнга угъай, битеу республикагъа да айтылады. Хунерли башчыны тау жерлени сугъарыуну къураргъа  къолундан келгенди.  Ары дери жубуранладан сора жукъ болмагъан жерледе будайдан, арпадан бла тюйден бир заманда да болмагъанча бай тирлик алыннганды, тууар эмда къой сюрюуледе  малланы саны уа мингле бла саналгъандыла.  Бахсан ауузунда, Быллымда эмда Гирхожан тийреледе бюгюн да сакъланыпдыла «Зумаккул улуну илипинлери» .

1935 жылны 28 январында Элбрус район къуралады. Анга Кёнделен, Лашкута, Быллым, Тёбен Бахсан, Огъары Бахсан да киредиле.  ВКП (б)-ни Къабарты-Малкъар обкомуну бюросуну оноуу бла партияны райфкомуну биринчи секретарына Зумакъулланы Мустафа салынады. Районну къурау, аны аягъы юсюне салыу бек къыйын кезиуге тюшгенди. Ол эллилени жашаулары  тамыры бла тюрлене тургъан заман эди.  Тарых магъаналы ишде уллу къураучу хунер, тюз оноу этиу, эллилеге энчи къайгъырыу изленнгенди. Битеу  ол шартла Зумакъул улуда болгъандыла, ол салыннган борчну бет жарыкълы толтургъанды. 

 1938 жылда республикада тау промышленностьну бек уллу предприятиясыны – Тырныауузда вольфрам-молибден комбинатны – къурулушу башланнганды. Зумакъулланы Мустафа, районну таматасыча, къурулушха башчылыкъ этгенди. Къырал вольфрам эмда молибден къоллу болгъанды, анда уа Зумакъул улуну да къыйыны уллуду.  СССР-ни  Главцветметини таматасы СССР Гурскийни Тырныаууздагъы комбинатны къурулушунда айырмалыланы саугъалауну юсюнден буйругъунда биринчи болуп Мустафа Башчиевич белгиленнгенди.  Райкомну ол замандагъы секретарыны атын Элбрус районда бюгюн да уллу хурмет бла сагъынадыла.

Жашау аз-аздан къурала баргъанды, Зумакъулланы Мустафаны аты да айтылгъанды, аны ахшы ишлерин халкъ кёргенди. Алай сталинчи репрессияланы къара кюнлери башландыла да, республикада бек алгъа  оноучулагъа къатылып тебиредиле. Алай репрессияла  район къуллукъчулагъа да жетмей къалмагъандыла. Зумакъул улуну бийик къырал саугъасы да къутхармады тутмакъдан. Аны 1938 жылны декабринде тутдула, Бетал Калмыковну Совет властьха къажау организациясына къатышханса  деп терследиле. Айхай да, следовательле, власть да ол контрреволюционер болмагъанын, алагъа бир заманда жакъ басмагъанын, Совет властьха да къажау турмагъанын уста билгендиле. Аны правотроцкист организациягъа къатышханы ючюн угъай, жамауатда намысы, даражасы да асыры бийикде болгъаны ючюн терслегенлерин, аллайны политика ишден кери этерге керек болгъанын да ангылагъандыла.  Юч жыл тутхандыла аны жангыз кесин бир камерада. 1941 жылны  сентябринде уа 8 жылгъа сюд этгендиле. Анга  къыйын ауругъунчу  «ТашЛАГ»-да турургъа тюшгенди. Энди бу жашарыкъ тюйюлдю деп, насыпха, ол  кезиуде ол тийреледе болгъан Таумырзаланы Батталны къолуна бередиле. Ол а, анга багъып, жанын сау къалдыргъанды.  Артда Орта Азияда юйюрюн да табып, аны юсюнден билдиргенди.

  СССР-ни Баш Сюдю Зумакъулланы Мустафаны  сылтаусуз терслегенлерин тохташдыргъанды, анга сыйырылгъан саугъалары, ол санда Къызыл Жулдузну ордени да, къайтарылгъандыла. Алай саулугъун къайтарыр онг а болмагъанды, ол 1968 жылда ауушханды, Нальчикде асыралгъанды. Къабырында салыннган сыт ташда партизан журун бла мухар бёркюню, къаманы, Къызыл Жулдузну орденини да суратлары ишленипдиле. Халкъны эсинде ол ахшы ишлери бла къалгъанды.

 Зумакъулланы Мустафаны жети жашы бла бир къызы болгъандыла. Танзиля Къабарты-Малкъарны халкъ поэтиди, Россейни бла Къабарты-Малкъар Республиканы Литература жаны бла къырал саугъаларыны лауреатыды.  Совет Союзну бла  Россей Федерацияны орденлери бла саугъаланнганды.  Магомет,  Керим,  Баттал,  Владимир, Борис, Асхат, Ахмат да сыйлары жюрюген адамла болуп ёсгендиле.