Инсанлыкъ борчун къачан да бет жарыкълы толтургъанды

Уллу Ата журт уруш башланнганда, Наршауланы Адикни къызы Сакинат  КПСС-ни Къабарты-Малкъар обкомунда инструктор болуп ишлей эди. Обкомда уа фронтну аскерчиле, кийимле, ашарыкъла бла жалчытыу, Нальчикде къуралгъан юч госпитальгъа да жаралыланы салдырыу, республикагъа башха жерледен кёчгенлеге жашау жерле къурау эмда кёп башха жумушла бла кюрешгендиле. Кенгешледен биринде уа миллет дивизияны къураргъа деп, аллай оноу чыгъарылгъанды.

Республика дагъыда аскер бёлюмлеге  жюнден эшилген затланы, аскер кийимлени бла ашарыкъланы жыйышдырып, фронтха жиберип тургъанды. Сакинат а Нальчикде госпитальла ачылгъанлай, аладан биринде ишлеп башлагъанды. Кече къыйын саусузланы къатларында къалгъанды, жаралагъа байлаула салгъанды, полланы жуугъанды, жаралы аскерчилеге юйлерине письмола жазаргъа болушханды. Жигер тиширыу, ишчи нёгерлери эмда тенг къызлары бла бирге, жаралы солдатла аягъы юслерине теркирек турур ючюн, къолундан келгенни аямагъанды.

1941 жылны кюз артында уа Прохладныйни тийресинде танклагъа къажау индекле къазгъанланы араларында да болгъанды. Къуршоугъа алыннган  Ленинграддан ёксюз сабийлени келтиргенлеринде уа, алагъа жангы юйюрле табаргъа болушханды. 1942 жылны жайында  фашистле Кавказны къолгъа этерге кюрешириклери баям болгъанды. Ол заманда  жаралы солдатланы бла офицерлени, ленинградчы сабийлени да тау артына кёчюрюп башлагъандыла. Аны бла бирге миллет дивизияны къурау да бара эди. Аны политика жаны бла таматасына уа Коммунист партияны Къабарты-Малкъар обкомуну секретары Селяланы Махтини салгъандыла.

«Дивизияны аскерчилерине бизни тиширыуларыбыз хазырлагъан жамычыланы, башлыкъланы, башха кийимлени да юлешгендиле, айырмалы атланы да бергендиле», - деп эсгергенди  Наршауланы Сакинат.

Немисли аскерле Къабарты-Малкъарны чегине жууукълашханларында уа, партизан отрядла къуралып башланнгандыла. Чегемдегине алгъа  Залийханланы Жанакъайит башчылыкъ этгенди.  Сакинатха уа жамауатда ангылатыу иш бардырыргъа буюргъандыла. Республикагъа кирирни аллында фашистле аны жерине самолётладан Къоранны гитче китапчыкъларын, листовкаланы атып тургъандыла. «Биз муслийманланы азатлар ючюн келгенбиз, немисли аскер хорламай къаллыкъ тюйюлдю», - деп жазгъандыла. Халкъны ала ётюрюк хапарла болгъанларына, немислилеге ийнаныргъа жарамагъанына тюшюндюрюрге керек эди.

1942 жылны августунда  фашист ууучлаучула  Чегем тарына киргендиле. Партизанла алагъа къажау къаты сюелгендиле, алай бир кесекден алагъа, эллилеге да агъачха кетерге тюшгенди. Немисли самолётла ол тийрелеге бомбаланы аяусуз атып тургъандыла. Душман бла жашырын кюреш бардыргъанланы республика бла байламлыкълары юзюлгенди.  Партизанланы бир къауумуна – КъайгъырмазланыХасаннга, Атталаны Магометге, Къудайланы Исхакъгъа, Шауаланы Миналданнга бла  Наршауланы Сакинатха – таудан аууп,  Холам-Бызынгы ауузгъа ётерге эмда немислиле бла жашырын кюреш бардыргъанла бла байламлыкъ къураргъа буюрулгъанды.

Къыйын эмда къоркъуулу жолдан ётюп, ала Бёзюланы Хамзат башчылыкъ этген партизан отрядха чыкъгъандыла эмда Къара-Сууну тийресинде тохтагъан совет аскер бёлюмню командири бла тюбешгендиле. Анда ала Черкесланы Маштайны, Насталаны Магометни, назмучу эмда жарыкъландырыучу  Будайланы Азретни кёргенлерине бек къууаннгандыла. Аскер бёлюмню командири капитан Бондаревге уа Сакинат Чегем тарында халны юсюнден билдиргенди. Командир а фронтда бола тургъан ишле бла шагъырейлендиргенди, Совет Аскер жууукълашып келгенин, тасхачыла керек болгъанларын да айтханды.

Къарангы ингирледен биринде  Сакинат душман бла жашырын кюреш бардыргъан Искандерланы Зайнаф  эмда Лиза,  Макытланы Сакинат бла бирге, листовкаланы да алып, артха тебирегендиле. Аланы солдатла ашыра баргъандыла. Кече ала дорбунда къалгъандыла. Андан ары сауутсуз баргъандыла, листовкаланы да кёкюреклеринде букъдуруп. Жол бек къоркъуулу эди, таулада фашистле кёп эдиле. Эрттенликге къызла немислиле алып тургъан Думаланы къыйырына жетгендиле. Къаяла артына бугъунуп, тиширыула малланы чыгъарыр заманны сакълагъандыла, алагъа жашырын къошулуп, элге алай кирир умут этип.

Алай бла къызла Сакинатны жууукъларыны – Малкъондуланы – арбазларына киргендиле.  Аланы кёргенлеринде, Малкъондулары алгъа къайгъыгъа къалгъандыла, алай юйге уа чакъыргъандыла. Кёп да бармай а,  эгечле Зайнаф бла Лиза, Макытланы Сакинат да Кёнделеннге кетгендиле, алагъа берилген буйрукъну толтурургъа.  Наршауланы Сакинат а жууукъларына анга Чегем районну партизанлары бла тюбеширге керек болгъанын билдиргенди. Къонакъбайла уа керекли адамланы юйлерине чакъырыргъа айтхандыла.

Алай ангылатыу ишни тынгылы бардырыргъа анга тюшмегенди: Малкъондуланы къоншу тиширыуларындан бири аны кёрюп къойгъанды. Жууукъларын палахдан сакълар ючюн, ол Огъары Чегемге тебирегенди.  Анда анга жууукъ жетген Къулийланы арбазларына киргенди, фашистлеге тюбеп иш къалырма деп, эшиклерин къагъаргъа базынмай, халжарларында къалгъанды. Танг атаргъа халжаргъа  аны жууугъу Ажа киргенди да, Сакинатны кёргенлей, ол къабырдан къопхан сунуп, эсин ташлагъанды. Сакинатны таулада бузлап тургъанлай тапхандыла деп, аллай хапарла жюрюгендиле. Аланы уа душман жууукъларына хата жетдирмесин деп да жайгъандыла.

Сакинат Ажагъа кючден эс жыйдыртып, юйге кийиргенди. Кесине келгенден сора, тиширыу фашистле элге жарап тургъан коммунист къарындашланы -  Татталаны Батталны бла Адилгерийни - илишаннга салгъанларын, аланы ёлюклерин асыраргъа къоймагъанларын,  Ажа кече аланы жашыртын алып кетип, асырагъанын да айтханды. Сакинат а, элде къалып, Къулийланы Исмайылны да келечи этип, партизанла бла байламлыкъ жюрютгенди.  Фронтда болумну юсюнден а асламысында  приёмникден билип, ышаннгылы адамлагъа билдирип тургъанды.

Партизан къымылдауну таматаларындан алгъан буйрукъну Сакинат фашистле туугъан жеринден къысталгъынчы толтуруп тургъанды. Уруш аны юйюрюнде къанлы ызын къойгъанды. Немислиле аны 35-жыллыкъ къарындашы Абдул-Керимни эмда 17-жыллыкъ эгечи Нашрумханны тутуп, алагъа  соруу бардырып, уллу азаплыкъ чекдиргендиле. Артда уа Нальчикге элтип,  600 жесир бла бирге  шахардан тышына сюрюп, илишаннга салып ёлтюргендиле. Алгъадан окъуна хазыр этип тургъан уругъа немислиле биринчи болуп Абдул-Керимни тюртгендиле. Эгечи Нашрумхан а, анга кесин атып, къатында сюелип, къарындашыны душман окъладан ёлгенин кёрмез ючюн, кёзлерин къара жаулукъ бла жапхан эди.

Ала экиси да алайда жоюлгъандыла. Сакинатны эгечи Букминатны баш иеси Сарбашланы Чубокъ, кёп башха партизанла эмда активистле да, ол санда Хасауланы Шамхарий юч акъылбалыкъ болмагъан жашы бла, Беппайланы Баттал, Беппайланы Жамбот эки къызы бла  -  Тёбен Чегемден битеу да 15 адам  илишаннга салыннгандыла.

Нальчик азатланнгандан сора,  Наршауланы Сакинат жууукълары ёлтюрюлген жерни жокълагъанды. Душман къазгъан уруну ачханларында, ол къарындашын бла эгечин таныялмай иги кесек тургъанды. Фашистле адамланы желкелерине чачылыучу окъла бла атдырып, аланы бетлери танымазча болгъан эди. Ёлгенлени юйлерине арбала бла келтиргендиле. Анасы, жашын бла къызын кёргенинде, эси аууп къалгъан эди. Къаны башына чабып, бир кёзюне сокъур болгъан эди.

Къарындашны бла эгечни Тёбен Чегемде башха эллиле бла бирге партизан къабырлада асырагъандыла. Немислиле жойгъанланы араларында душман бла жашырын кюреш бардыргъанла - Булунгудан Аккайланы Ахмат, Суюмбайланы Ибрагим, Гочияланы Масхут да - болгъандыла.  Сакинат кёп жылланы кюрешгенди элни ортасында фашистле жойгъанланы атлары бла эсгертме салыныр ючюн.  Ол ата-бабаларыны аскер жигитликлери унутулмазча, жыйырманчы ёмюрню бек кюйсюз урушунда халкъларыны жалынчакъсызлыкълары ючюн жанларын бергенлени  сыйлы атлары ёсюп келген тёлюлени эслеринде къалырча этерге итиннгенди.

Партизан къымылдаугъа къатышханы, аскер  буйрукъланы толтургъаны ючюн Наршауланы Сакинат Ата журт урушну экинчи даражалы ордени, «За боевые заслуги», «Кавказны къоруулагъаны ючюн» майдалла бла да саугъаланнганды.  Нальчик азатланнганындан сора,  ол КПСС-ни Къабарты-Малкъарда обкомуну аппаратына къайтып ишлегенди.  Халкъы бла бирге кёчгюнчюлюкню да сынагъанды. Андан къайтхандан сора да, туугъан жери  жашнар эмда айныр ючюн,  билимин, хунерин, къарыуун да аямай уруннганды, республикада мамырлыкъ, келишиулюк болуруна къайгъыргъанды. Анга уа аны ахыр саугъаларындан бири -  Мамырлыкъны совет фондуну майдалы – шагъатлыкъ этеди.