ЁХТЕМ, БАТЫР КЪЫЗЛАРЫБЫЗ

Таулу тиширыуланы жигитликлерине сейир бир заманда да унутулмайды. Бир жанындан, Уллу Ата журт уруш башланнгынчы, бизни халкъыбызда уруш къазауатлагъа къатышхан тиширыуладан жаланда эрттегили таурухладан, эски жырладан билгенбиз. Онтёртюнчю ёмюрню аллында Кёнделен аягъында Тамерланны аскерлери бла баргъан урушха тиширыула къатышханлары, аланы таматалары Табыналаны Атийма болгъаны айтылады бир таурухда.

Сора «Акъбилек бийче» деген жырда тамам ол заманлада Чегем ауузунда Акъбилек бийче чыкъгъанды къарындашы, баш иеси  бла бирге къан тёгюле тургъан журтун къорууларгъа. «Акъсакъ Темир бла сермешле» деген эрттегили жырда да барды аллай къыз жигит Мырзаны эгечи чыгъады, къылыч байлап белине. Биле эдиле таулу къызла атда жюрюй да, уруш эте да. Керек кюнде уа Ата журтларына къалкъан болуп сюелгендиле.

Уллу Ата журт урушну заманында да болгъандыла таулу халкъда жигит къызла. Барыбыз да билебиз къашхатаучу къыз, медицина службаны тамата лейтенанты Оракъланы Мамушну къызы Фаризатны. Ол Берлиннге дери жетгенди, жаралы солдатлагъа багъа. Ата журт урушну I эм II даражалы, Къызыл Жулдузну да орденлерине, иги кесек майдалгъа  тийишли болгъанды.

Бирси къашхатаучу къыз Базоланы Хажи-Османны къызы Саният да санинструктор болгъанды урушда. Кеси ишинден сора да, автомат, пулемёт бла уруш этгени да эсгертиледи. Ол Сталинградны къоруулау сермешлеге къатышханды, Бухарестни тийресинде къазауатладан биринде жаралы болуп, Хорламгъа госпитальда тюбегенди. Саният иги кесек аскер майдалгъа тийишли болгъанды.

Къарачайлы Глоуланы Рамазанны къызы Мёлек, устаз болуп тургъанлай, Уллу Ата журт урушха кетгенде, биринчи заманда шофёр эди. Артда, Гюржюде къысха курсланы ётюп, уруш узуну самолётда стрелок-радист, танкчы, радиотелеграфист да болгъанды. Аны къырал Къызыл Жулдузну ордени бла, сора иги кесек майдал бла саугъалагъанды.

Къарачай-Черкесни халкъ поэти Байрамукъланы Башчыны къызы Халимат да болгъанды урушда. Ол, фельдшер болуп, жаралы солдатлагъа багъа, къыйын кюнледе жигитликге чакъырыу назмула, хапарла, очеркле жазгъанды.

Кюндюз къара терибизни тёкдюре,

Кече да къобара жукъу арасында,

Сыртыбызда – карабин, жаныбызда – бинтле,

Юйретедиле бизни солдатлыкъгъа… – деп назму тизгенинде, Халиматха жыйырма тёрт жыл бола эди.

Учкуланчы Эркенланы Тилмекни къызы Зафира да сынагъанды уруш отну. Ол фашистле бла урушда санинструктор болуп, жаралыланы къаты сермешледен чыгъарып тургъанды. Къырал аны иги кесек майдал бла суагъалагъанды.

Былайда партизаннга чыкъгъан къызланы да айтыргъа керек болур: Бызынгы жанында Шауаланы Миналдан, Шауаланы Зухра, Чегем тарында Наршауланы Сакинат, Атаккуланы Хафисат эм башхала. Мусукаланы Шамса – Элбрус партизан отрядда пулемётчу, аны эгечи Мусукаланы Мариям, Тёппеланы Саният, Байзуллаланы Шаку да – аскерчиле, Таукенланы Кулизар а  медсестра болгъандыла.

Алай Уллу Ата журт урушну заманында къыралны къоруулаугъа кюч салгъан жигит къызланы араларында белгисиз болуп тургъанла да тюбейдиле бюгюн. Аладан бири Гюржюде билим алгъан лётчикди – Темуккуланы Токъмакъны къызы Саният. Аны юсюнден Бийчеккуланы Тахир тапханды архивде къагъытла. Ол аны юсюнден былай хапар айтады: «Къоруулау министерствону архивинде Темуккуланы Саниятны юсюнден эки къагъыт тапханма. Аладан бири жол-эксплуатация  батальонну строевой частында 5 ноябрьде 1943 жыл Закавказский урушну кадрла бёлюмюню таматасына жазылыпды. 25 адамны Иран къыралындан сизге жиберебиз деген приказды ол. Аланы ичинде уа эки эр киши бла жыйырма юч тиширыу бардыла. Ала Ирандан СССР-ге кетерге керек эдиле, къызыл аскерни политчастыны замначальниги генерал-майор Колесовну буйругъуна кёре. Къагъытны тюбюнде уа майорла Дугинов бла Сысоев къол салгъандыла. Аланы биринчиси командир, экинчиси уа штабны таматасыдыла.

Экинчи къагъыт а 31-чи автополкну командирине аталыпды. Тбилиси шахарда. Ол 1943 жылда 20 ноябрьде жазылыпды. Бу шагъат къагъытха къол салгъанла уа – подполковник Натроев эмда лейтенант эбизе жаш Лабаури. Анда да башында болгъан билдириуле бардыла».

Алай бла Тахир Сафиятны Иранда, Гюржюде болгъанын билип, андан ары къадарын излегенди. Билген да этгенди: Саният бла аны нёгерлери уруш заманда Американы Бирлешген Штатлары бизни къыралгъа берген «студобеккер» машиналаны Иранда кемеден тюшюрюп, бизни къыралгъа сюргендиле. Ол а таулу къызгъа уллу ийнаныулукъну шарты эди. 

Урушдан сора Саният, абхазлы жаш бла юйюр къурап, Абхазияда жашагъанды. 
Жарсыугъа, Сафиятны юсюнден табылгъан шартла жаланда быладыла. Бек азды ол халкъыбызны махтаулу къызыны юсюнден айтханда, аны этген ишини магъаналылыгъына къарасакъ. Ким биледи, газет окъуучуладан анга къошарыкълары болгъанла табылсала уа?

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: