Ломоносовну эки тонна чакълы тартхан саугъасы

Биринчи Пётрну къызы императрица Елизавета 1741 жылда Россейде патчахлыкъгъа орналады. Жети жыл озгъандан сора белгили орус алим Михаил Ломоносов анга атап махтау ода чыгъарады. Анда ол Елизаветаны кётюреди, сый-намыс береди, ол къыралгъа башчылыкъ этген кезиу Пётрну заманларындан аз тауушлу болмазлыгъына толу ийнаннганын айтады.

Аллай ариу сёзлени эшитген императрица Ломоносовха керти да патчах саугъа береди – 2000 сом. Ол а онсегизинчи ёмюрню ортанчы жылларында айтып-айтмазча аллай кёп ахча болгъанды. Сёз ючюн, бир пуд (16 килограмм чакълы) будай 64 капек тура эди. Алай Елизаветаны заманларында къыралда къагъыт ахча жюрюмегени себепли алим саугъасын багъыр ахчала бла алгъанды. Бир сомну ауурлугъу уа 900 грамм болгъанды. Алай бла эки минг сом 1800 килограмм тартханды. Ол а кёп къалмай эки тонна болады.

Ол къадар ахчаны юйге къалай элтейим деп Ломоносов терен сагъышха къалгъанды. Аны юйю Васильев айрыкамда эди да, саугъасын ары бир ненча арба бла ташыргъа тюшгенди.

Экинчи Екатеринаны заманларында багъырдан этилген, кесини да аты «Сестрорецкий» деген бирсомлукъла чыгъарып башларгъа да кюрешген эдиле. Алай адамла аны хазна жаратмагъандыла. Нек дегенде бир сомлукъну ауурлугъу 888-1024 грамм тарта эди. Кенглиги уа кёп къалмай сегиз сантиметр! Салып кёрчю аны хуржунунга. Къыралда алтындан бла кюмюшден къытлыкъ болгъаны ючюн а быллай багъалы темирледен ахчаланы аслам халда чыгъарыргъа онг болмагъанды.

1768 жылда 29 декабрьде Экинчи Екатерина Манифест чыгъарады. Анга тийишлиликде Россейде къагъыт ахчала жюрюп башлайдыла. Аланы да даражасы иги болгъанды; ким сюйсе да аллай ахчаны темир ахчагъа алышындырыргъа боллукъ эди. Аллай амал болуруна къырал ал кезиуледе бек къаты къарагъанды. Артда уа багъалы темирле бла тенг кёрюуню аз-аздан къоядыла. Алай Сестрорецк сомну даражасы уа бир да тюшмегенди. Аны къой, ол багъадан-багъа бола барады. Талай жыл мындан алгъа аллай бир сомну аукционда 50 минг швейцар франкга сатхан эдиле.