Адамны не зат насыплы этеди?

Бизни не зат насыплы этеди? Аны юсюнден психолог Аппайланы Жаннета бла ушакъ этгенбиз.

- Жаннетта, бирле алтын, кюмюш, ахча жыядыла, башхала уа билим излейдиле. Хар кимни кесини энчи жолу…Алай бизни барыбызны да бирлешдирген шартла да болурла. Кесинги толусунлай насыплыгъа санар ючюн, бу жашауда не зат керекди?

-  Къууанч сезимни келтирирге алай къыйын тюйюлдю. Сёз ючюн, жангы жерлени кёргенде, кимни да кёлю кётюрюледи. Насып сезимни эмда жашауну татыуун толусунлай ангылар ючюн, алгъын бармагъан жерлеригизге айгъа бир-эки кере чыгъыгъыз. Кёзюгюз юйреннген тёгерек-башны бир ауукъ заманнга окъуна алышындыргъан жарыкъ сезимле туудурады.

Дагъыда сюйген, багъалагъан адамларыгъызны къатларында турургъа кюрешигиз. Алимле санагъанларына кёре, адамгъа толусунлай насыплы болур ючюн хар кюнден жууукъ адамланы къучакъларгъа, уппа этерге керекди. Ол заманда санда насыпны гормонлары (эндорфин) чыгъарылады.

- Бир-бирле шуёхлукъ жюрюте биледиле, башхала уа угъай…

- Ишде адамла бла бир тилли болуп, ала бла проектле этгенле, жамауатда да шуёхлары болгъанла терк-терк ышарадыла, тюнгюлмейдиле. Кёп къыраллада бардырылгъан тинтиуле кёргюзтгендиле: бек аздан он нёгери болгъан адамны насып сезими беш неда андан аз шуёхлуладан кючлюрекди. Беш неда андан азыракъ жёнгери болгъанладан жаланда къыркъ проценти кеслерине насыплыма дегендиле. Бешден оннга дери шуёхлулада бу кёрюмдю элли процентге дери кётюрюлюнеди. Жашаугъа толусунлай ыразы болгъанланы эмда бийик проценти уа ондан артыкъ тенги болгъанладады.

- Интернетде насыпны аш бла байлагъан видеола кёпдюле. Алимлени оюмлары кертиси бла да алаймыды? Азыкъ кёлюбюзню кётюраллыкъмыды?

- Гаккылада триптофан аминокислота барды, ол санда кёл кётюрген серотонин кислотагъа айланады. Толу насыпха эки жумуртха да тамамды. Алай къуймакъны ингирликден эсе эрттенликде файдасы асламды. Не десек да, танг аласында аш ашаргъа юйренмегенлени тынгысызлыкъ, депрессия сезимлери бирсиледен эсе бегирекди.

- Эрттенликде аш ашаргъа сюймегенле бек кёпдюле, аны юсюнден не айталлыкъса?

- Терс этедиле ауузланмагъанларын. Аз-кёп болса да, бир зат къабаргъа керекди. Тюрсюнлю кёгетле да игидиле. Билемисиз, адамны кёлюн тюшюрген, бузгъан бек тынчды, сёз ючюн, бир гурушха сёз эшитгенлей, мудах болуп къалгъанла бардыла. Къатыгъызда адамлагъа ариу айтыргъа кюрешигиз. Урушмагъыз, тюйюшмегиз.

- Бизни мудахландыргъан затланы юслеринден да айтсагъыз эди?

- Бу сорууугъузгъа жууабым: жарыкъ умутланы тас этмей жашаргъа керекди. Бу затны этер эдим деп, жангы муратла салыргъа къоркъмагъыз. Къатыгъызда уулу адамланы биле эсегиз, алагъа жууукълашмагъыз. Насыбыгъызгъа ийнаныгъыз. Биреу жашау нёгерин жыйырма жылында, башхасы уа элли жылында табады. Андан сора да, усталыкъ жаны бла да тюрлениуледен элгенмегиз. Школда ишлей эсегиз, алай борчугъузну толтуралмай, окъуучула бла бир тил табалмай къыйнала эсегиз, башха иш излегиз.

- Аш бла уа байламлымыды бизни халыбыз?

- Хау, байламлыды. Кюн сайын юйде жылы аш хазырлагъыз. Фаст-фудланы аслам ашагъан адамлада депрессия къозгъалыргъа къоркъуу элли бир процентге дери кёбюрек чыгъады. Сизни харкюнлюк хант къангагъызда терк хазырланнган азыкъла аслам жерни ала эселе, къоркъуу бегирек чыгъады, деп билдиредиле врачла.

Татлыланы юсюнден да тюз да алай айтыргъа боллукъду. Аланы кёп не ашайдыла? Тортланы бла конфетлени сюйгенле депрессияларын татлы ашла бла кетерирге кюрешедиле.

 - Къулакъларыбызда, бармакъларыбызда жюрютген сыргъаларыбыз, жюзюклерибиз а халибизни тюрлендиремидиле?

- Алимле чертгенлерине кёре, алтын териге ышылып турса, ол нервала системагъа тап келмейди: кёл азаяды, сылтаусуз тынгысызлыкъ бийлейди. Специалистле алтынны ахырысы бла да жюрютмегиз демейдиле, жаланда аны кече тешерге буюрадыла.

- Соцсетьле уа?

- Интернет – нёгерлеригизни соцсетьледе бетлерин ачып, алагъа къарап турсагъыз, кесигизни энчи жашауугъуз башхаланыкъындан эсе татыусузуракъ кёрюннгенча болады. Ахырында ол депрессиягъа, ол жёнгерлеригизни кёрюп болмаулукъгъа келтиреди. Ангылагъыз: интернет – алдауду! Сиз ариу суратларын кёргенликге биреуню, аны къалай жашагъанын билмейсиз!

- Бирле уа тютюнсюз туралмайдыла.

- Хар ичилген тютюн адамны психоэмоциялы халин бузады, депрессиягъа кёчген тынгысызлыкъ бла ачыуланыуну туудура. Алимле къыркъ жыллары толгъан 6,5 минг адамны тинтгенден сора, тынгысызлыкъ бла депрессия тютюн ичгенлени онтогъуз процентинде болгъанын кёргюзтгендиле. Тютюнню билмегенлени араларында бу сезим жаланда он процентинде тюбейди.