«Палах аздан башланады»

Интернет наркотиклени жаяргъа жангы амалла ачханды. Терекле къатларында жерге букъдуруп уулу къысымчыкъланы, жарым сагъатха сайт ачып, ахча тёлеген сабийлеге адреслени билдиредиле. Полиция билгинчи, сайт жабылады. Аны ючюн бусагъатда ата-анала  сакъ болургъа керекдиле.

Бир талай жыл мындан алгъа школлада наркопостла ачылгъан эдиле.  Алай ала «Лирика», «Залдиар», «Трамал» бла хайырланнган сабийлени хазна ачыкълаялмагъандыла. Аны бла бирге ата-анала  да алыкъа школда окъуй тургъан балаларыны къылыкълары  тюрленнгенин эслеселе окъуна, наркологга барыргъа ашыкъмайдыла. Алай, специалистлени оюмларына кёре,  биринчи атламларын  эте тургъан сабийни багъаргъа онг барды, артда уа кеч болургъа да болады. Аны  юсюнден республикалы наркология диспансерни наркологу Жангоразланы Аминат бла ушакъ этгенбиз.

- Быйыл бардырылгъан коллегиялада айтылгъаннга кёре, наркотикле бла хайырланнган школчула бардыла. Бу жарсыулу болумну сылтауу неди?

-Аны баш сылтауу: къыйын юйюрлени санларыны ёсюуюдю. Ичги жюрютген, бир бирлери бла жарашмагъан  ата-аналаны балалары наркотиклеге бек тартынадыла. Экинчиден, къолайлы юйюрледе сабийлери не зат сюйсе да, аны этгенлей турадыла. Аллай асыры  къубултхан, мардасыз  эркин ёсгенле да бек терк  бузуладыла.

Ючюнчюден, наркоманла бла ичгичилени  сабийлери ата-аналарына ушарыкъларына  не заманда да къоркъуу болгъанлай турады. Тёртюнчюден, бусагъатда  наркотиклени сатып алгъан къыйын тюйюлдю.  Ала  эркин жюрюген къадарда уа  наркоманланы саны азайырыкъ тюйюлдю.

Наркоманиядан ауругъанланы кёбюсю биринчи атламларын школ жылларында этедиле. Бир-эки айдан сора, бир-бирде уа  аны  жаланда бир-эки кере укол этгенден сора, адамны бла  наркотикни араларында  психикалы байламлыкъ къуралады. Аны  биринчи ышаны – тенг да излемей, адам кесинлей отну хайырланып башлаууду.

Психика байламлыкъны ызы бла адамны битеу  саны-чархы да аны излеп башлайды. Алай алгъын  дозала къууанч саугъаламайдыла. Аланы кёбейте кетип, кюнлени бир кюнюнде наркоман «передозировкадан» неда хар заты да  бирча ауругъандан ёледи.

- Сабий наркотиклеге уллу эс буруп башлагъанын къалай  билирге боллукъду?

-Сизни  сагъыш этдирлик, сагъайтырыкъ ышанла быладыла:

-окъургъа сюймей тохтагъан эсе;

-сизни бла бош  адам блача сёлеше  эсе, ётюрюк айта эсе;

-терк окъуна ачыулана, чамлана, ызы бла уа къууана эсе;

-тенглерини ичинде кесинден эсе уллула бар эсе;

-сиз бермеген ахча  жюрютюп башлагъан эсе;

-наркоманла бла шуёхланыргъа  излей эсе;

-къолайлы юйюрлени сабийлери  бла танышыргъа сюе эсе;

-юйюгюзде шприцле, ийнеле, таблеткаланы къагъыт тышларын таба эсегиз, сабийигизни кийиминден, ауузундан химия ийис чыгъа эсе;

 -бирде ахырысы бла да ашамай, бирде уа асыры кёп ашай эсе, замандан заманнга  къусханын эслеген эсегиз;

-къолларында укол ызла кёрсегиз…

-Атала, анала не зат этерге борчлудула, сабийлери наркоман болгъанын билгенден сора?

-Къычырмагъыз, урушмагъыз, сабийни элгендирмегиз, сизден кёлю сууумасын. Ариу  айтып, ол жюрегин сизге ачарча этигиз. Бирге болсагъыз, къыйынлыкъдан чыгъаргъа тынчыракъ боллукъду. Къоншуладан,  жууукъладан, элден, жамауатдан уялып, юйде олтуруп къалмагъыз. Врачны болушлугъу керекди. Наркоман аман къылыкълы угъай, ауруулу адамды. Аны багъарыкъ врачды. Ата-анала уа анга къолларындан келгенча болушургъа керекдиле.

Ата-аналаны эслерине салыргъа сюеме: сабий наркодиспансерде профилактика эсепге  тюшгенликге, ол анга окъуугъа кирирге чырмау этерик тюйюлдю. Жаш, къыз профилактика эсепде болгъанмыды-болмагъанмыды деген соруу  бла бизге бир организациядан да къагъыт келмейди. Аны къой да, акъылбалыкъ болгъандан сора адам ичгичича, наркоманча диспансер эсепге тюшсе окъуна, багъылып, сау болса, аны эсепден кетередиле, ол не ишде урунургъа да эркинди. Жаланда  эсепде тургъан кезиуюнде машина жюрютюрге, сауут болгъан жерледе ишлерге  эркин тюйюлдю.

Алайды да,  наркодиспансерге багъылыргъа  барсам, артда иш табарыкъ тюйюлме деген акъыл терсди. Наркологга  бармаса,  багъылмаса,  ишин да, юйюрюн да тас этериги уа баямды. Бир-бирде  наркодиспансерге учрежденияланы таматалары ишчилерин кеслери алып  келедиле: «Иги ишчиди,  алай ичип бузулуп барады»,- дейдиле.

Ата-аналаны эслерин бир шартха бурургъа сюеме: бюгюнлюкде героин бла хайырланнган наркоманла сабийлик жылларында  аптекаладан таблеткала ичип тургъандыла. Палах аздан башланады. Сакъ болугъуз сабийлеригизге.