Ашда марда болса, саулукъгъа да, ариулукъгъа да игиди

Ашда марда керекмиди, керек тюйюлмюдю? Психологла айтханнга кёре, диета тутхан тиширыула къуруда ачыуланнганлай, тюйюшгенлей турадыла, аланы аллай къылыкъларыны сылтауу - диета тутуп, къыйналгъанларына кёре терк арыкъ болмайдыла. Алай адамны кёлюн кётюрген продуктла бардыла. Аланы юсюнден Новоивановка элде поликлиниканы врачы Мегрелланы Келимат айтханды:

- Таулулада алгъын кырдыкла жаны бла билим бек терен эди. Жарсыугъа, ол толусунлай къуругъанды десек, ётюрюк айтырыкъ тюйюлбюз. Кырдыкла бла аурууланы бакъгъан ыннала-аппала жокъну чегиндедиле. Алай  специяланы эм кырдыкланы магъаналары саулукъгъа бек уллуду. Аланы ашха  къошсагъыз, ол татыулу болады, аны бла бирге ала арыкъ болургъа болушадыла. Къызыл чибижи, имбирь, паприка, сохан, сарымсах субай болургъа  сюйгенлеге болушурукъдула.

- Татлы ашла уа?

- Аланы  сюйгенле бек жунчуйдула диета тутхан кезиулеринде. Алай  бир порция желе неда эки-юч зефир, мармелад ашагъанлыкъгъа, семирлик тюйюлсюз, кёлюгюз а кётюрюллюкдю.

Диетаны кёбюсю сууукъ аш бла  чекленирге чакъырады. Алай салат, йогурт, мюсли тойдурмайды, алагъа къошакъгъа этсиз шорпа, как, какао къошугъуз. Жылы аш саулукъгъа бек игиди.

 - Баям, субайлыкъгъа жол жаулу ашланы азайтыусуз болмайды.

– Хау, ол алайды. Кёгетледен а, хайырдан сора, хата чыгъарыкъ тюйюлдю. Арыкъ чабакъны да къошугъуз рационугъузгъа. Семизлени бек уллу проблемалары - кёп ашайдыла. Бир кере ашагъаныгъыз стаканнга неда ууучугъузгъа сыйынып къалыргъа  керекди. Ач болсагъыз, юч-тёрт сагъатдан биягъы ашагъыз, алай биягъы азчыкъ.

- Спорт да бек болуша болур, бусагъатда барыбыз да тренажёрлагъа жюрюрге кюрешебиз.

- Хау, ариу болур ючюн, спортну дуниясын ачаргъа кюрешигиз. Фитнес-клубха жюрюмей эсегиз да, юйде музыка салып, тепсегиз, паркга барып, тёгерекде ариулукъгъа да къууана, жаяу айланыгъыз. Адам суткагъа орамда, бек аздан, жарым сагъат турургъа керекди. Кюн бизни кёлюбюзню кётюреди, депрессиядан сакълайды. Депрессия (тюнгюлюу) къыйын аурууду, аны хатасындан бир-бирле ишлеринден  кетедиле, юйюрлери  чачылады, жангызлыкъны къапханына тюшедиле.

Биз кеси-кесибизни къууандырыргъа юйренирге керекбиз. Диетагъа кёре ашагъан салатыгъызны ариу табакъгъа салып, юсюне кёгетчикле да атыгъыз. Балтузсуз чайыгъызны ичерге тюкенден бир ариу пиала сатып алыгъыз. Диета тутхан къыйын айларыгъызда окъуна сиз жашаугъа къууаныргъа керексиз.

Эсде тутугъуз: субай болур  ючюн, сууну кёп ичерге тюшерикди. Сора татлы жукъу да игиди ариулукъгъа.

- Бир-бирле эрттенликде аш ашаялмайдыла, диетологла уа ашагъыз дейдиле…

- Хар адам да кеси-кесине «керекди» деп къаты айтса, юйреналлыкъды неге да. Эрттенликде как, кёгетле ашаргъа  керекди, ингирде уа жаулу ашладан кесигизни тыяргъа кюрешигиз. Дагъыда эрттен душ контраст халлы болса игиди: бир жылы сууну, ызы бла сууукъ сууну тюбюнде турсагъыз, кёлюгюз кётюрюллюкдю. Эсигизде тутугъуз: жашау сынау угъай, саугъады.

- Ашны къурауда жорукъла бармыдыла?

- Хау, алимле алты алтын жорукъ белгилегендиле. Биринчиси: ашны тынгылы, ашыкъмай чайнаргъа керекди. Ол заманда мыйыгъа сигнал барады да, аш орун керекли ферментлени чыгъарып башлайды. Аууз кеси да тюз аш орунча ишлейди. С витаминни, глюкозаны, углеводланы жутады. Алайды да, чайнамай ашагъанны хайыры бек азды.

Экинчи жорукъ: аш жылны кезиуюне кёре болургъа керекди. Лимонла, гранатла, хурма да ашагъыз, алай рационугъузну асламысы жашагъан жеригизде ёсген затла болургъа керекдиле. Картоф тыш къыралдан угъай, кесибизни республикада ёсген. Кесибизни алмаларыбыз, быхыларыбыз, къой-тууар этибиз хайырлыдыла бизге. Жайда жай кёгетлерибиз, кюзде жыйгъан тирлигибиз бизге кюч берликдиле.

Ючюнчю жорукъ: тузсуз, мыстысыз продуктланы аз  ашаргъа керекди. Инфарктла, инсультла, гипертония аланы хаталарындан боладыла.

Тёртюнчю жорукъ: жарыкъ тюрсюнлю продуктланы – столгъа! Алада болгъан антиоксидантла ракдан эм замансыз къарт болуудан сакъларыкъдыла. Жашил чай ракдан сакълайды, быхы кёзлеге игиди, дугъум катарактаны бла глаукоманы  профилактикасыды.

Бешинчи жорукъ: ашда ферментле болургъа керекдиле. Бишген, къууурулгъан продуктлада ферментле болмайдыла. Аны себепли саулукълу болургъа сюйген адам кюн сайын алма, кертме, укроп эм башха затла ашаргъа керекди. Ферментле айранда бла квасда да бардыла.

Алтынчы жорукъ: тойгъунчу ашамагъыз!  Бир кесекчик  ачлай  столдан  туругъуз.

- Жарсыугъа, бизни республикада халкъны асламысы эрттен ашха эс бурмайдыла, школчула, студентле окъуна эрттенликде ауузланмайдыла. Бек татыулу  ашны ингирде хазырлайдыла да, аны тюз жукълардан алгъа ашайдыла.

- Сагъат алтыдан сора аш женгил болургъа керекди. Айран ичигиз неда алма, кертме ашагъыз, жаулу ашланы уа тюшде ашаргъа керекди.

Кёп юйюрледе сабийлеге энчи аш этилмейди. Ол терсди. Сиз кесигиз какла ашамай эсегиз да, сабийигизге уа керекдиле  ала. Ата-анала хычин, манты, шишлик, къууурулгъан эт сюе эселе да, сабийлеге уа бир ыйыкъгъа, бек аздан, эки кере шорпа  керекди.

Ашны тап къурау - илмуду. Аны бизни ата-бабаларыбыз бек иги билгендиле. Жерлеринде ёсген битимлени хайырланнгандыла, мардадан кёп ашамагъандыла. Къарагъыз озгъан ёмюрледен къалгъан суратлагъа - алада къаллай субай, ариу адамла кёребиз! Сёзсюз, ала ашларын къурай биле эдиле.