Алгъадан окъуна энчи сакълыкъны излейди

 Жашауда аслам затны асыры терк тюрлене баргъаны адам улугъа бир жанындан тынчлыкълы эсе да, бирси жаны бла уа аны саулугъуну качествосун тозуратхан аурууланы саны ёсе баргъанына да себеплик этгени  жарсыулу шартды. Эм жайылгъанлагъа уа жюрек-къан тамыр ауруула саналадыла. Кеслери да энди жаланда жыл санлары уллайгъанлада угъай, жаш адамлада да тюбейдиле. Сёз ючюн, медикле инсультну школгъа жюрюген сабийледе окъуна тохташдыргъандыла.  Бюгюнлюкде быллай болумну  алгъындан эсе бегирек тюбегени да медицина сообществону, жамауатны да бирча  сагъышландырады, къайгъы этдиреди.

Бу проблемагъа халкъны эсин бурур акъылда 2014 жылда Россейде Инсультдан къыйналгъанланы жууукъларына болушлукъну регионла аралы фонду жангы тёрени-флешмобну да къурагъанды. Энди ол жыл сайын бардырылып, аны кезиуюнде жамауатха бу аурууну ышанлагъа кёре  къалай билирге боллугъу эсгертиледи.

Инсультну профилактикасы жаны бла кампания уа 2004 жылда ВОЗ бу аурууну, ол кесини ызындан чыгъарыргъа боллукъ затланы тергеп, аны уллу масштаблы эпидемиягъа тенг этгенинден башланнганды. Инсульт-ол мыйыны бир жеринде къанны жюрюгенини бузулуууду. Быллай болумда аны (мыйыны) клеткалары ёледиле неда къан тамыры атылады. Инсультну врачла эки тюрлюге юлешедиле: мыйыны инфаркт болууу (ишемиялы) эмда мыйыны ичине къанны къуюлууу (субарахноидаллы).

Инсульт инсанны жашауун юзген неда аны сакъатлыкъгъа  келтирген аурууланы тизмелеринде экинчи жерде турады. Саулукъ сакълау жаны бла статистика ачыкълагъанына кёре тап, мардалы жашаугъа бу ауруудан къыйналгъанланы жаланда сегиз проценти къайтышалады. Аланы жыйырма процентине уа энчи халда къараргъа керек болады, алагъа жууукълары-ахлулары болушлукъ этедиле эмда къайгъырадыла. Алайсыз быллайланы жашауунда, жарсыугъа, башха амал-мадар къалмайды. Аны ючюн а бу аурууну профилактикасына энчи эсни заманындан оздурмай бурургъа тийишлиди.

Арт кезиуде, жарсыугъа, инсульт жаш адамлада да тюбейди. Аны ючюндю блогерлени  да анга къажау ишни бардыргъанлары. Сёз ючюн, ала бу аурууну хатасындан жашаудан жашлай кетгенлени юслеринден  жамауатха билдиредиле эмда кеслерине, къатындагъылагъа да сакъ болургъа чакъырадыла. Айхай да, отузжыллыкъ адамны жашауу сунмай тургъанлай юзюлсе, ол шарт къайсы бирибизни да инжилтеди. Медикле  айтханнга кёре уа, бир-бирде быллай болум къыйналгъанны къатындагъыла аны халын алгъадан кёрюп ангыламагъанларыны хатасындан да чыгъып къалады.

Биреуню инсульт болуп къалгъанына ишекли болдугъуз эсе, олсагъатлай окъуна анга ышарсын деп тилегиз. Бу кезиуде аны ышарыуундан эслерге боллукъсуз сагъынылгъан аурууну ышанларын-адам эринлерини эки жанында къыйырчыкълары бла бирча угъай, бир жанлы, башхача айтханда уа, къынгырына ышарады.

Дагъыда анга бир  бош айтымны окъуна  айтырын тилегиз. Сёз  ючюн, ол «Бюгюн кюн жылыды» деп окъуна айтсын. Адам сёлешген кезиуюнде къыйнала эсе, сёзлерин ангылаталмай неда аланы унута эсе, ол да ышанладан бириди. Андан сора уа, саусуз эки къолун да бирча ёрге кётюралмайды, не ахырысы бла да эталмайды бу жумушну неда бир кесекчикге кючден кётюрюрге кюрешеди.  Дагъыда аны тили къынгырына кетерге да болады. Адамда бу ышанланы  бирин окъуна эслей эсегиз эмда ол сиз тилеген затны тийишлисича эталмай эсе, заманны бошуна оздурмай, терк болушлукъ  берген бригаданы чакъырыргъа керекди. Эсигизге салайыкъ, врачла хар заманда да  ал юч сагъатны ичинде саусузгъа  къараргъа жетишалсала, приступну ызындан чыгъарыкъ хаталаны болдурмазгъа аланы къолларындан келеди.

Инсультну, аладан сора да,  башха ышанлары боладыла. Аланы кёре да аурууну эслерчады: адамны башы бек  къаты аурутады эмда кёз аллында «чибинчикле учханча» кёрюнеди; къоллары-аякълары гыжы болгъанча болады, аны не  бир жаны  неда эки жаны окъуна ишлемей къалады (анга кёре биледиле мыйысыны къайсы кесегине хата болгъанын); башы тёгерек айланып, кёзлери къарангы этедиле; жюрюшю бузулады, кесини ауурлугъун кётюралмагъанча барады,  кёзлери осал кёредиле. Эсигизде болсун, врачланы жанындан болушлукъну не къадар эртте чакъырсагъыз, ол къадар ахшыды. Нек дегенде инсульт бла байламлы кезиуде биринчи  болушлукъ этилир заман, кертиси бла да, минутла бла саналады.

Медикле ауруудан профилактикагъа уа бу затланы санайдыла: бир кюнню ичинде, къарыуугъуздан келгенича, кюч иш бла кюрешигиз, эм азындан отуз минутну; тюз  ауузланыгъыз -аз-аздан беш-алты кере, фаст-фудлагъа алданмагъыз, тахта кёгетлени, жемишлени бегирек хайырланыгъыз, чабакъны, къозланы, балны да унутмагъыз; санларыгъызда артыкъ ауурлугъугъуз  бар эсе да, анга да сакъ болугъуз; тютюнню, къыздырыучу ичгилени ичмегиз; сегиз сагъатны ичинде жукълагъыз эмда къан басымыгъызны  ёлчемине къарагъанлай туругъуз, анга тюз эм хайырлы багъыуну амалын да излегиз.

Сизни къан басымыгъыз 140-90мм рт.ст., бютюнда андан бийигирек эсе уа, врачха тюзюнлей, узакъгъа созмай,  атланыргъа тийишлиди. Андан сора да, къанда хаталы холестеринни ёлчемине да  сакъ болургъа керекди. Аны  уа анализлени болушлукълары бла билирге боллукъду (къанны къурамында жауну къаллай бир болгъаны тинтиледи).