Сатхычлыкъны шагъаты

Эртте-эртте Батырбек бла Мырзабек деп эки шуёх жашап болгъандыла. Шуёхла дегенде да, аллай татлы тенгле,  йсагъан къарындашла да бир бирлерин былай жюрютселе эди деп, адамла сукъланнган. Гитчеликден бирге ёсгендиле, бир элде, къоншулукъда. Къабакъ эшиклери бир бирге къарап. Эрттенликде аладан къайсысы алгъа турса да, кийимлерин жолда къаплай, жукъудан аяза келген кёзлерин да ууа, нёгерине чабар эди. Кёбюсюнде уа кийиз юсюнде бешташ неда  ашыкъ ойнай кетер эдиле да, арысала уа, алайда окъуна жукълап къалыр эдиле.

Жашладан бирине жумуш чыкъса, дайым аны къатында шуёху болгъанды. Аталары, аналары уа: «Экисинден бири къыз болса эди, ёсюп, уллу болгъанларындан сора, аланы бир юйюрлю этер эдик. Эл сукъланырча, таурухлада айтыла турурча, аллай юйюр болур эдиле», – дегенни да айтхандыла.  

Бир жол Голлуну байрамына къоншу элледен жашла, къызла, къартла, сабийле да кёп келедиле. Бар эди аланы  араларында бир ариу къыз. Узун бойлу, къара къашлы, къара чачлы, тауда ёсген назы кибик, субай. Ма, ол кюн Батырбек аны бла танышхан эди. Къызны аты Жулдуз болгъанды. Бир бирлерин кёрюп, бир хапар айтханлай, сюймеклик тууду. Ариу таза сюймеклик, тау башында чыммакъ къар кибик.

Заманны кёпге соза турмай, Батырбек къызны юйюне келечиле жиберди. Араларында сюйген тенги Мырзабек да барды. Келечилеге къызны жууукълары жарыкъ тюбедиле. «Сиз да, биз да сюйгенча насыплыла болсунла, айтхан заманыгъызгъа къызны хазыр этербиз», – дедиле.

Эки жаныны ыразылыкълары бла Батырбек бла Жулдузгъа айлыкъ некях этиледи. Кёп къалмагъан эди ол болжал бошалыргъа. Бир кюн Мырзабек шуёхун уугъа чакъырады. Таулада айланып, жашла жугъутурну ёлтюрюп, ызларына келе боладыла.

Жангыз къайынчыкъ ёсген жерге жетгенлеринде, Мырзабек: «Кел, энди элге да кёп къалмагъанды, бу ариу терекчикни салкъынында бираз солуюкъ»,– дейди.

Батырбек анга ыразы болады. Жашла жюклерин жерге саладыла да, бир бирден узакъ болмай таянадыла. «Тюш кёрдюм бюгече. Ма, шёндюча жерге жатып тургъанымлай, кёкден бир акъ булутчукъ келип, мени алып кетди»,– деди Батырбек. 

Олсагъатлай Мырзабек белинде къамасын чыгъарып, жатып тургъан шуёхуну кёкюрегине чанчды. Батырбек не болгъанын иги да ангыламай, секирип ёрге турду. Болсада борбайлары тутмай, жерге жыгъылды. Сора Мырзабекге бурулуп: «Нек этдинг былай? Не жюрек къыйынынг бар эди манга? Не айтып къарарса сютюн ичген анамы кёзюне?», – деди. Ол а, жан ала тургъанны кёзюне къараялмай, башын бир жанына буруп: «Битеу сылтау да Жулдуздады. Бош жиберген эдинг мени келечиле бла.

Голлуну байрамындан бери кетмей тура эди жюрегимден. Ары баргъанымда билдим, сен саулукъда ол манга жетмезлигин. Бу ишни андан этдим. Билген а ким этерикди? Бусагъат окъуна адам, жаныуар да тапмазча бек терен басдырырма. Элде уа айтырма жугъутурну къууа, терен бугъейге кетгенди деп», – деди. 

Батырбек, терк-терк солуй, амалсыздан исси кюнде салкъын берген терекге къарады. Ол кезиуде алайгъа жылы желчик келди да, Батырбекни чачын, бетин сылап, терекге ёрледи да, шош тургъан чапыракъланы къалтыратды. Ала уа, бир бирлери бла келишгенча, бирден шыбырдап тебиредиле: «Мурдар, мурдар», – деп. Сора бир сары чапыракъчыкъ, бутакъдан юзюлдю да, желде чайкъала келип, Батырбекни кёкюрегине къонду. Жаш аны къолуна алды да: «Сен бол мени шагъатым»,–деп, кёк бийигине дагъыда бир кере къарап, ахыр солууун алды.

Жылы желчиг а чапыракъчыкъны ёрге кётюрюп, алайдан алып кетди.

Мырзабек ингир ала келди элге: «Жанымдан сюйген тенгими ёмюрлюк бузла жутдула», – деп. Битеу эл бушуу-бушман болду. Жилядыла Батырбекни атасы, анасы. Сюйген къызы да къара кийди.

Юч жыл озду. Мырзабек андан сора башлады къызны юйюне жюрюп, аны тилеп. «Батырбекден башхагъа баргъаным ёлгеним бла тенгди»,–деп къойду ол да.

Ол заманда Мырзабек шуёхуну атасына барды. «Къадары алай болду да, Батырбек къарындашым ажымлы ёлдю, узакъ дуниялагъа кетди. Некях этилип сюйген къызы къалды. Артда-алда болса да, ол эрге чыгъар. Тыш адамына кетгенден эсе, аны манга тилесенг эди»,-деди.

«Охо, балам, сен айтханлай болсун. Жашым да, сен да манга тенг эдигиз. Санга келген тиширыуну, келинимча кёрлюкме», – дегенни айтды ол да.

Сора Батырбекни атасы Жулдузну Мырзабекге тилеп тебиреди. Къыз да унамаздан, келечи да къоймаздан, эки жанындан да адамла бир къауум кере тюбешедиле. Ахырында, къалай-алай этдиле эселе да, Жулдузну Мырзабекге келтирдиле.
Жашау этип башладыла экиси да. Эр киши тиширыугъа не къадар ариу айтса да, аны бети бир да жарымады. Хар кюню булут басып, жауаргъа хазырланнганча, къарангылай ётюп турду. Алай бла арада къауум жыл озду. Жулдуз бла юйюр къурагъанлыкъгъа, кеси умут этгенча жарыкъ болмады Мырзабекни жашауу. Былагъа бир жашчыкъ да тууады.

Жулдуз, къоймай, анга Батырбек деп атайды. Аны къубултуп: «Мени Батырбегим, жандан сюйгеним», – деген сёзлерин эшитсе уа, мурдарны ичи жангыдан кюе эди.

Кюз арты эди. Тереклени чапыракълары сары, къызыл бояу ала тебирегендиле. Бир жол, жумуш бла Мырзабекге аны къаршы жууугъу келеди. Экиси да кюн тууушда, шинтикге олтуруп, хапар айта боладыла. Аш юйде уа Жулдузхан къонакъны сыйларгъа хазырланады. Бир заманда жел уруп, сары чапыракъчыкъ бийикден тёгерек бурула келип, эки кишини алларына къонады. Аязчыкъдан секире да мурдарны юсюне къона, жерге тюше турду. Мырзабек анга къарай кетди да, секирип ёрге туруп: «Ма, Батырбекни шагъаты, ма санга», – деп, ёрге-ёрге секирип, малтап башлады. Къонакъ сейир-тамаша болду. Туруп, Мырзабекни билегинден тутуп, жерине олтуртуп, ол бираз тынчайгъандан сора: «Жан алыучуну кёргенча, нек этдинг былай? Кюзде учхан чапыракъланы биринчими кёресе? Баям, сени ичингде бир къыйнап тургъан затынг барды. Узакъ адамынг тюйюлме, айт да жюрегинги тынчайт. Не жашырын ишинг бар эсе да, сен айтхан менде къалыр», – деди.

Мырзабек башын жерге ийип, кёп сагъыш этди. Сора ол адамгъа къарады да: «Кёп жыл мындан алда Аллах, адам да кечмезлик бир кюйсюз иш этген эдим. Ма бу чапыракъчыкъ аны шагъатыды», – деп, ахшы тенгин къалай ёлтюргенин айтды. Отоуда аш-азыкъ хазырлай тургъан Жулдуз да хапарны эшитип турду. Къонакъ ингир ала юйюне кетди. Мырзабекни юйюрю да тынчайды. Эрттенликде ариу кюн да тийди. Адамла эрттен жумушларын этип башладыла. Бу юйден а арбазгъа, орамгъа да адам чыкъмады. Кюн ортада халжарда бегитилип тургъан малланы ёкюргенлерине къоншула келдиле. Юйге кирип къарасала, кеси къамасы кёкюрегине чанчылып, Мырзабекни мыллыгы тёшекде жата эди.

Анасы бла жашчыгъы табылмадыла. Ол кюнден сора аланы кёрген адам чыкъмады неда бир хапар болмады. Мырзабекден эшитген хапарны жууугъу адамлагъа айтды.

Андан сора Мырзабекни эл къабырладан кенгирекде, терен чат ичинде, жай чилледе  да кюн таягъы жетмеген жерде басдырдыла.

Андан бери кёп заман озду. Таркъаймагъан череклерибиз кюмюшбаш тауларыбыздан узакъ тюзледе тенгизлеге кёп суу ташыдыла. Батырбек жатхан жерде терекчик да ёсгенди. Жер бла  кёкню бирге къошайым дегенча, башы кёрюнмезча бийик болгъанды. Жауун, къар жаусала уа, бутакъларын къабырны юсюне салып, аны палахладан сакъларгъа кюрешеди.