Алимни ауазына тынгыларгъа Тюркде, Татарстанда да бек сюедиле

Республикада атлары айтылгъан жырчыларыбыз кёпдюле. Аладан бири Холам-Бызынгы тарындан чыкъгъан Тёппеланы Алимди. Атасы Абдулхалим да жырларгъа, гитарада ойнаргъа  бек сюйгенди, ол  агъач ишге да уста болгъанды. Аны къолу жетмеген элде юй жокъду, жарсыугъа, ол жашаудан эртте кетгенди.  Анасы Роза  кесин таныгъанлы къобуз согъаргъа, жырларгъа, тепсерге да устады. Ол къатышмай, элде, районда да хазна къууанчлы иш бардырылмайды.  Алимни  сабийлиги эл клубда ётгенди десек да, ётюрюк болмаз. Роза клубну директору болуп ишлегенди, аны бла бирге уа сабийлени да  юйретгенди, бюгюнлюкде да ол жумушну тамамлаудан артха турмагъанды.

Сабийин сюймеген ата-ана жокъду. Абдулхалим бла Роза  да юйюрде таматаны эмда жангыз жашны  бютюн бек сюйгендиле.  Атасы "Бызынгы" альплагерьде ишлей эди да, аны Москвадан, Санкт-Петербургдан, Россейни дагъыда башха жерлеринден, тыш къыралладан келген танышлары, шуёхлары да кёп эдиле. Аланы араларында уа Санкт-Петербургдан келген, медицина илмуланы доктору да болгъанды. Атасы жашыны туугъан кюнюне концерт гитара ала кел деп тилейди шуёхундан. Ол да келтиреди. Не къадар къууанч бар эди жашда. Ол кюн иги кесек да ойнап, лагерьде уллу концертин да кёргюзтген эди.

Алимге быйыл жаланда 45 жыл толлукъду. Ол, чынтты эр кишича, юй да ишлегенди, терекле да орнатханды, жаш, къызла да ёсдюреди. Къабарты-Малкъарны, Къарачай-Черкесни сюйген жырчыларындан бириди. Жашны  ауазына тынгыларгъа Тюркде, Татарстанда да бек сюедиле. Ол Къабарты-Малкъар Республиканы эмда Ингушетияны сыйлы артистиди.  Алгъаракълада анга тюбеп, ушакъ этгенме.

-Алим, жыргъа усталыкъ санга бек алгъа  атангдан, анангдан келгенди. Баям, биринчи устазларынг да  ала болур эдиле.

-Хау, деп таукел айтыргъа боллукъма. Анам  ишге тебиресе, мени биргесине алып бара эди. Элли къызланы бла жашланы  тепсерге, жырларгъа, къобузда ойнаргъа юйрете тургъанында,  мен а залда олтуруп, тыншчыкъ алагъа  къарап туруучу эдим. Кичи эгечлерим Марина бла Света да жырларгъа, тепсерге, музыкалы инструментлени согъаргъа устадыла.

-Биринчи къайда жырлап башлагъан эдинг?

-Мен кесими таныгъанлы жырлайма. Мектепде окъугъанымда жашла бирге жыйылып, спортзалда, клубда да  къыл къобузну согъа, алай жырлаучу эдик. Школда концертле бардырылсала уа, алагъа тири къатышханбыз. Мектепде окъуп бошагъанымдан сора  Аттоланы Салихни атын жюрютген колхозгъа  ишлерге барама. Анда да къаллай жумушну тамамласам да, жырлап айланыучу эдим. Артда уа Нальчикде Искусстволаны Шимал- Кавказ къырал  институтуну "халкъ жыр" бёлюмюне киреме. Къулбайланы Люда эди устазым. Кёп да бармай а "Нальчикни танглары" конкурсну лауреаты болама.

Мен институтда окъугъан кезиуде жаш адамла, къауум -къауум болуп, ансамбльле къурай эдиле. Биз да, бир ненчаулан болуп, "Кавказ" ансамбль къурайбыз. Сейирлик, башхалагъа ушамагъан коллектив эди ол. Экеулен жырлайды, биреулен къобуз согъады, дауурбасчыбыз, къыл къобузчубуз да бар эдиле. Жарсыугъа, окъуу жылла бошалгъанлай, жашла кеслерини республикаларына кетедиле, алай бла коллектив да чачылады.

-Сени Этчеланы Музафар къурагъан "Ийман" къауумда да жырлаучунг эсимдеди.

-Хау. Аны къауумуна да бек  тири, атлары айтылгъан жашла киргендиле: Кючюкланы Аслан, Хасаитланы Руслан,  Къазийланы Азнор (жаннетли болсун), мен да. 1998 жылда тюрк миллетлени араларында бардырылгъан "Урал-Моно" музыкалы конкурс-фестивальда бизни къауум Гран-при къоллу болгъанды. Бир жылдан аллай конкурсда кесим жырлап айырмалы болама. Андан сора  РФ-ни Президенти В.В.Путинни башламчылыгъы бла Уллу Хорламны 65-жыллыгъына  жораланнган патриот жырны конкурсу бардырылады, анда да  сыйлы жерге тийишли болама.

Конкурсну ызындан конкурс, фестивальны ызындан фестиваль ... Мен да, алагъа къатыша, Италиягъа, Испаниягъа, Франциягъа, дагъыда кёп башха жерлеге баргъанма.

-Сен, сахнада жырлагъандан сора да, учуп кетерик къушча, тепсеуге да устаса. Аллай бир кюч, къарыу да къайдан табаса?

-Бизни, таулуланы бир- бир  жырларын тынч сюелип жырлар амал жокъду. Бирде кесим да сейир этеме ол тирилигиме. Тюзюн айтсам, сахнада бир къымылдаууму экинчи къайтараллыкъ да болмам! (Кюледи).

-Академиялы жыргъа уа кимден юйреннгенсе?

-Алгъа Россейни халкъ артисти, КъМР-ни Къырал саугъасыны лауреаты, СКГИИ-де жыр кафедраны  таматасы, профессор Наталья Гасташевадан. Андан сора уа  Саратовдагъы консерваторияда.

-Алим, не десек да, баям, сени жыр айтыуда  дагъыда устазларынг болурла. Ала кимледиле?

-Сёзсюз, Отарланы Омар. Ол Бызынгыгъа келсе, битеу эл клубха жыйылыучу эди. Мен а, иги да  алгъа барып, бир къыйырда жер табар эдим кесиме. Аны концертлери бизге байрам эдиле.

Андан сора,  Улбашланы Азнор, Къулбайланы Людмила, Алтууланы Зоя, Жанатайланы Исмаил, Беппайланы Сергей, Жырчы Исмайыл, артда уа "Жашлыкъ", "Таулан", "Эрирей", "Бабугент" ансамбльле да. Ала айтхан халкъ эмда эстрада  жырланы  бюгюн да  сюйюп тынгылайдыла.

-Халкъ жырланы сен да бек ариу айтаса. Аслам эсни эстрадагъамы, халкъ жыргъамы бересе?

-Халкъ жырланы бирле эстрадагъа бурургъа кюрешедиле. Аланы бизни классиклерибиз жазгъандыла, ала жюреклерибизни къозгъайдыла,  аны себепли бизге багъалыдыла. Мен да башда атларын айтхан  фахмулу жырчыларыбыз этген жолдан бир жанына таярыгъым жокъду, нек дегенде мен халкъ не зат сюйгенин билеме. Халкъ жырланы юсюнден айтханда уа, ала  бир заманда да магъаналарын тас этмейдиле.

-Бюгюнлюкде малкъар эстраданы юсюнден не айтыргъа боллукъса?

-Эстрадагъа кёп иги жырчы жашла бла къызла келгендиле. Аланы атларын сагъына кетерге сюеме: Гергъокъаланы Халимат, Габаланы Тенгиз, Жуболаны Жамболат, Холамханланы Къайсын, Атмурзаланы Эльдар, дагъыда кёп башхаладыла. Ала бу жерли авторла Мечиланы Кязимни, Къулийланы Къайсынны, Зумакъулланы Танзиляны, Макытланы Сафарны, Созайланы Ахматны, башха  поэтлени да  назмуларына жырла айтадыла. Аланы тынгылаучула да жаратадыла. Халкъ  жырла уа халкъыбызны жашауун суратлайдыла. Сахнагъа жылдан жылгъа  жангыдан жангы атла чыгъа келгенлери да хычыуунду. Андан сора да, таукел айтыргъа боллукъма, бизни  жырчыларыбыз бир къауум белгили россейли жырчыладан алгъа бармай эселе, артха къалмайдыла фахмулулукълары бла.

-Къайсы жырны да биринчи айтханча тап экинчи адам айталмайды. Сен а  Жанатайланы Исмайыл Къулийланы Хажи-Муссаны "Сени бу жерледен алып кетмесем" деген жырын бек аламат, ким да сюйюп тынгыларча айтханса. Аны ючюн сау бол!

- Мени жырлауумда аны тынгылаучула жаратхан эселе, бек ыразыма.

- Сен Къулийланы Къайсын атлы Малкъар къырал драма театрда да ишлейсе, тойланы, къурманлыкъланы да бардыраса. Заман къайдан табаса?

-Бир жол  Атмырзаланы Расул   "Чамханагъа" ойнаргъа чакъырады. Ала ол заманда  къуралып башлагъан эдиле. Мен жырлагъан угъай, артистча ойнай эдим. Андан сора Атмырзаланы Магомет сахна оюнлагъа къатышыргъа чакъырады. Роллярым  гитчеле эселе да, театрда ишни бек жаратханма.

-Алим, сени концертлеринг бла кёпле аслам  жерлеге чакъыргъанларын да билеме. Кимледиле ала?

- Къарачай-Черкес Республикагъа аслам чакъырадыла. Алай Ставрополь крайгъа, Москвагъа, Къазахстаннга да терк-терк барыучума. Анда малкъарлы диаспорала тауча жырлагъа тынгыларгъа сюедиле. Узагъыракъгъа самолёт, поезд бла барсам, жууугъуракъ жерлеге руль артына олтуруп тебиреучюме. Машинаны жюрютюрге да бек сюеме.

-Юйюрюнгю, юйдегинги юсюнден да айтсанг эди.

-2004 жылда Чочайланы Асият бла бир юйюр къурагъанбыз. Юч  къыз бла  бир жаш бардыла. Асият  КъМКъУ-ну филология факультетин бошагъанды. Алай алгъан билимине кёре бир кюн да ишлемегенди. Ол кесин толусунлай юйюрюбюзге, сабийлеге жоралагъанды. Мени сартын, тиширыу  от жагъаны жылыуун сакъларгъа керекди. Алай, ишлейме десе да, мени жанымдан  тыйгъыч жокъду.

-Таула къоюнунда туууп ёсген, сен тауланы да бек сюе болурса. "Минги тау" жырны да алай ариу аны ючюн  айтаса.

-Хау, мен тауланы жашыма. Таулагъа ёрлеучю кёп шуёхларым бардыла. Ёлмезланы Абдул-Халим а  Элбрусну тёппесине чыгъаргъа болушургъа айтханды. "Минги тау" жырны анда айтыргъа бек сюеме. Ол мени муратымды.

-Алим, сени таныйдыла, биледиле, орамда барсанг, къайда болсанг да бек сюйюп салам бередиле. Бир кесек окъуна менсинемисе?

-Аллах сакъласын, менсиниулюк ол манга келишген иш тюйюлдю. Мен халкъ ичинден чыкъгъанма, аны бла бирге жашайма. Кёп башха тенглеримден айырмалылыгъым жокъду. Жырдан сора да,  керек болса, бичен да чалырма, дырын да жыярма, хуна да къаларма. Аш-суу хазырларгъа  да бек сюеме. Мени тёгерегими асламында тиширыула аладыла. Анам, эки эгечим,  аладан туугъан къызчыкъла, юйде юч къыз, юй бийчем. Жаш жетгинчи, эр киши борчну тамамлай турургъа керекме.

-Бош заманынгы уа къалай ётдюресе?

-Аллай заман хазна чыкъмайды. Чыкъса уа, юйюрюм бла  элге барабыз, Асиятны жууукълары да бызынгылыладыла. Дагъыда бош заманымда  къызланы кимин художестволу гимнастикагъа, кимин ингилиз тилге элтирге тюшеди. Бир амал табып, сахна оюнлагъа, концертлеге, суратлау фильмлеге къараргъа да барабыз. Бусагъатда юйюрде бек тамата  Мухамматды. Барыбыз да аны  тёгерегинде айлана, анга къуллукъ этебиз. (Кюледи).

-Юйде уа асламында не тилде сёлешесиз?

-Малкъар тилде. Ол сюзюлген да этмейди. Къызла бары да бек иги сёлешедиле ана тилибизде.  "Заманны", "Нюрню" да бир жыл къоймай  алабыз.

-Мени бла ушакъ этерге заман тапханынг ючюн сау бол. Мындан ары да  тутхан ишингде жетишимли бола, юйюрюнгден къууана кёп жылланы жаша.