Кёп къыйынны бир тынчы

 
Жашауну къыйынлыгъын сынамагъан, аны тынчлыгъын не хазна багъаласын. Бу мен юсюнден жазаргъа кезлеген адам – Трамланы Ахматны жашы Тахир (суратда  экинчи тизгинде сол жанындан бринчи) – кесини 75-жыллыкъ ёмюрюнде, талкъыгъа терича, ийленнгенди, жашлай кёп сынаудан ётгенди. Алай жашауну ариулугъун, деменгилигин хар заманда сезгенди, таукеллик анга кюч-къарыу бергенди.

Халкъыбыз кёчгюнчюлюк къыйынлыгъын сынагъан кезиуде анга 14 жыл бола эди. Аны юйюрю ол заманда Чегем районда Гюрдюргю элде  жашагъанды. Ол Трамланы Ахматны бла аны юй бийчеси Гыжгыланы Фатиматны  жети къызларыны жангыз къарындашларыды. Саулукълу, бёкем жаш кеси ёмюрюнде кёп тюрлю ишледе эслилигин, къарыуун кёргюзтгенди. Уллу юйюрню таянчагъы, чигинжиси болгъанлай жашагъанды.

 -Тюз бара баргъанлай, кёчгюнчюлени, уллу, гитче деп къарамай, бирер ишге сюедиле. Бизни юйюрде да жете келгенибиз колхоз ишге къармашдыкъ. Мен чюгюндюр себиллик сабанлада, атха минип, агъач томуроу бла топуракъны сыйдамладым. Ызы бла чюгюндюр урлукъла жерден къарагъанлай, тизгинлени араларын къыйтхы бла жумушатдым. Сау кюнню жайракъ атдан тюшмей ишлеген къыйын эди. Аш-суу да аз…», - деп эсгергенди Тахир. 

Жаз башы сабан ишле бошалыргъа май айны ортасында бригадир Тахирни биченнге жиберди. Ол атасы бла анда ишлей эди. Бир кюн бригадир анга ат арба берип, былай айтды: «Кюн сайын жыйылгъан батанладан сенг кесинг къыш малла турлукъ жерге 10 арба бичен элтирге керексе».

Ол къыйын иш эди. Болсада аны да айыпсыз толтурду. Аны бошар-бошамаз будай жетди, тирлик жыяргъа керек эди да, энди аякъ тюбюнден жел чыкъгъан  адам болуп, барысы да бу жууаплы ишге киришдиле.
Мирзеулюк битимле орулуп, жыйылып бошагъанлай, бал туз чюгюндюрню тирлигин жыяргъа керек эди да, ол ишге да Тахирланы юйюрлери уллу къыйын салдыла.
 

Алай бла кёчгюнчюлюкню биринчи жылыны жайы бошалды. Кюз арты ишле тынгылы болургъа, сормай-ормай, сууукъ къыш да жетди. Тынгылы мекямлары, эркин отоулары болмагъан кёчгюнчюле  сууукъдан жунчудула. Анга ачлыкъ да къошулду. Ызы бла ауруула къолайсыз халкъны борбайларындан алдыла. Ол къыш Тахирни эки гитче эгешчиги да дуниядан кетдиле. Аланы бушуулары саулай юйюрге, артыкъда анагъа,  бек татыды.

Болсада жашау этерге  керек эди, тюнгюлюу – ол адамны кёрге кёмеди. Къышны сууукъ кюнлерини  биринде колхозну таматасы, Трамланы Ахматны конторгъа чакъырып, жашынг сюрюуню къолугъузгъа алыгъыз, жазгъа къоранчсыз чыгъарыгъыз, деп буюрду. Не амал. Тынгылы мал оруну, ашатыргъа бичени да болмагъан сюрюуню жууаплылыгъы боюнуна салыннган юйюр, кече, кюн  тынчлыгъы болмай, ишледи.

«Къош бара-бара тюзеледи» деп таулула айтыучулай, арада бир жыл озуп Тахир кеси энчи къош къурап, тынгылы сюрюучю болду, ыстауатха ырысхы къона башлады. Жаз башында къойладан, эчкиледен да  къоранчсыз тёлю алды. Кюз артында уа  алгъан тёлюсюнден Тахирлагъа да токълула бердиле. Малы, мюлкю  болмагъан кёчгюнчю юйюрге уа ол уллу къууанч эди. Экинчи жылда уа  мал башы иги да кёп болду. Энди  юйюр ач болмай эди. Тахирни эгешчиклери Къаражан бла Жумарият да  аналарыны юй жумушларына жарай башладыла.

Юйюр малчы къошда алай ишлей, жашай тургъанлай, колхозну таматасы Тахирге былай деди: «Сен хар ишни да билесе, биз санга бек ыразыбыз. Алай энтта да бир жууаплы  иш буюрургъа сюебиз да, сен анга угъай деме. Эмилик атла юйретирге  керекди. Ала колхозгъа бек керек болуп турадыла. Ол иш сенича къарыулу жашны  къолундан келликди. Хар кюнден бир атны юйретсенг, аны ючюн беш турдодень жазарыкъбыз. Хар трудоденинге уа эки-юч килограмм будай берликбиз…»

Алай бла энди Тахир къыйын да, къоркъуулу да ишни къолгъа алды.  Ал кезиуде,  ишни эсине иги юйреннгинчи, эмиликлеге жюген, иер салгъан да къыйын эди. Болсада артхан-артха ол жумушну да терк тындыра, юйге  иги хайыр тюшюрдю. Кюн сайын  беш эмиликни юйретирге къолундан келди. Ол заманда колхозну оноучусу анасы Фатиматха былай айтханы анга хычыуун кёрюндю: «Сени жашынг къалай къарыулуду,  ючлю эмиликни терк  окъуна жууаш этип къояды…»

Болсада анасы жашыны быллай къоркъуулу ишде къарыуун сынагъанына артыкъ ыразы тюйюл эди. Ол   Тахирге бир кюн былай деди: «Жашым, мени сенден башха эр киши таянчагъым жокъду. Эмиликле юйретгенледен мен кёплени билеме тёрт санларына къыяу тюшюп, къой, энди боллукъду, андан кёп къарыуунгу сынама…»

Анасыны ол тилегин жаш колхозну оноучусуна айтханда, ол а: 
-Ананы жарсыгъанын мен ангылайма, энди май айгъа кёп къалмагъанды. Ары дери ишинги эт, кюнле исси болсала, ат юйретирге жарамайды. Ол заманда башха ишге кёчерсе,-деди.

Аллай сёзле бла келишим этилип бошалгъандан сора кёп турмай Тахирланы юйге уллу къууанч келди. Анасыны къарындашлары урушдан сау-эсен къайтдыла. Ала келгенден сора эгечлери Фатиматны кёлю жарыды, сабийлерини къыйын жашаулары тынчыракъ болду. Уруш отундан къутулуп келген, къылычлача,  жашла жаланда Фатиматны юйюрюне эс тапдырып къоймай, Юч Тёбеде жашагъан кёчгюнчюлеге да таянчакъ болдула.

Къыйынлыкъгъа тюшгенденми эди да, ол заманда таулула жууукъгъа, тенгнге бек сакъ болгъандыла. Аны алайлыгъын ючтёбечилени жашау  халларында окъуна кёрюрге боллукъ эди. Бир юйде болгъан къууанч битеу элге жарыкълыкъ келтиргенди. Тахирни эки эгечи – Асият бла Къани – эрге чыкъгъанда, саулай эл той этгенди.

 Не айтсакъ да, адамланы къыйынлыкъча бир зат да бирикдире болмаз. Сюргюнде тургъан жылларыбызда  не узакъ жууукъ да тергелгенди, багъалы кёрюннгенди. Андан болур кёп жууукъларыбыз бусагъатдагъы монг,  мамыр жашауубузда ол къыйын жыллада адамланы бир бирлерин багъалагъанларын тансыкълап эсгериучюлери.

Къаллайла эселе да сюргюн жылла, халкъыбызны тарыхында къара тамгъа болгъанлай къаладыла. 1957 жылда уа  миллетибизни жангы тарыхы башланнганды. Ол жыл Трамланы Тахир да юйюрю бла туугъан журтха къайтханды. Жууукъларыны кёбюсю бла бирге Яникойда тохтагъанды. Юй журт къурагъанды. Кеси уа Биттирланы Рая бла 30 жыл жашагъанды. Ала тёрт жаш бла эки къыз ёсдюргендиле. 
Кёчгюнчюлюкден къайтхандан сора Тахир, иш усталыгъын тюрлендирип, сау 14 жылны колхозда тракторчу болуп ишлегенди. Ызы бла, 1992 жылда, пенсиягъа чыкъгъынчы,  сютлю малчылыкъда ийнек саугъан аппаратлагъа къарап,  аланы бузукъсуз ишлерин жалчытханды.