Аскерчи нёгерлерине юлгю болгъан таулу батырла

Быйыл 1 майда  СССР-ни Баш советини президиумуну Указы бла   жангы къырал саугъа тохташдырылгъанды – «Кавказны къоруулагъаны ючюн» майдал кийирилгенли 80 жыл толгъанды. Ол а Кавказ ючюн къазауатны магъаналылыгъына, аны жигит къоруулаучуларына берилген хурметге  шагъатлыкъ этеди.

  Элбрусну сыфаты

Майдалны суратын жарашдырыуну художник Николай Москалёвха ышаннгандыла. Ол майдалны ал жанында Элбрусну эки тёппесин ишлегенди. Деменгили  тауну башында самолётла учуп барадыла, тюбюнде уа танкла бла нефть чыгъаргъан вышкаланы, ал танкда аскерчилени кёрюрге боллукъду. Майдалны башында «Кавказны къоруулагъаны ючюн» жазыу бла жулдуз бардыла. Арт жанында уа «Бизни Совет Ата журтубуз ючюн» деген жазыу бла оракъны бла салтаны суратын салгъанды автор. 

 1985 жылны шартларына тийишлиликде, бу майдал бла 870 минг адам саугъаланнганды. Болсада Къоруулау министерство архивлерин ачыкъ этгени бла, саугъаны  заманында алмай къалгъан жигитлени атлары ачыкълана башлагъандыла. Шёндю бу тизме андан да кенг болгъанды.

Байламлыкъ  - юзюксюз  

Кавказны эркинлиги ючюн къазауатха Къабарты-Малкъарны жигит уланлары, таулу халкъны батыр жашлары да къатышхандыла. Аладан кёплери кишиликни, батырлыкъны, туугъан журтубузгъа сюймекликни юлгюсюн кёргюзтюп, кёп къырал саугъалагъа тийишли болгъандыла. Ол санда «Кавказны къоруулагъаны ючюн» майдалгъа да. Бу къысха статьяда аладан бирлерини  жигитликлерини юслеринден жазаргъа сюебиз.

Биттирланы Юсюпню жашы Назир Ата журтубузгъа гитлерчиле чабыуул этген кюнден къатышханды къазауатха. Ол 1-чи гвардия аскерни 802-чи энчи телеграф-къурулуш  ротасыны къауумунда  къуллукъ этгенди.  Ефрейтор Биттир улу къазауатда кёргюзтген батырлыгъы ючюн Къызыл Жулдузну орденине, «Кишилиги ючюн», «Кавканы къоруулагъаны ючюн», «Аскерчи сыйлылыкъ ючюн» майдаллагъа тийишли кёрюлгенди.

Къазауатда аскер бёлюмлени арасында байламлыкъны къурау, аны чырмаусуз, юзюксюз ишлеуюн жалчытыу артыкъда магъаналы жумушладан бириди. Командирлени, аскер бёлюмлени араларында байламлыкъ болмаса, къазауат  къалай барлыгъы  белгисизди. Биттир улу къуллукъ этген аскер бёлюм ма аллай магъаналы ишни толтургъанды.

  1944 жылда 12 июльда Биттирланы Назир Лясковце-Пиляево жерде аскерчи нёгерлери бла батырлыкъны юлгюсюн кёргюзтгенди. «Биттиров, душман къаты от бардыргъанына да къарамай, буйрукъну толтура, аскерчилени алгъа элтгенди. Ол ызны тартханын къоймагъанды. Аны хайырындан а душманнга къажау атакагъа чыкъгъан  корпус бла байламлыкъ чырмаусуз къуралгъанды. 

«Кавказны къоруулагъаны ючюн» майдалгъа Биттир улу бу къырал саугъаны тохташдырыуну юсюнден Указ къабыл кёрюлгенден сора биринчилени санында тийишли болгъанды. Ол 1-чи гвардий аскерни кадрла жаны бла бёлюмню таматасы полковник Холопов кёргюзтген тизмеде тёртюнчю келеди. 

Уллу Хорламгъа жыл жарымдан да аз къалгъан кезиуде Биттир улу энтта къырал саугъагъа тийишли болады - Къызыл Жулдузну орденине. Саугъалау документде айтылгъанча, 1945 жылда 29 январьда Любань-Рабка жерде юзюлген связьны жангырта, ефрейтор Биттиров багъанада ишлей, чачдырылгъан ызланы бирге къошханды, сууукъгъа да къарамай, ол къол къапсыз кюрешгенди. Ол ыз юзюлген жерден башхасына чапханлай кёчгенди. Къалгъан аскерчиле да аны кёрюп, ызындан баргъандыла. Аланы тириликлерини хайырындан мараучу корпус бла байламлыкъ терк жалчытылыннганды.

Фашистлени уясына дери  

Эрттегили тау  эл Шыкъыдан Уяналаны Дадалини жашы Мазан къазауатны фронтларында кёргюзтген батырлыгъы ючюн Къызыл Жулдузну ордени, «Кавказны къоруулагъаны ючюн», «Кишилиги ючюн»   майдалла бла саугъаланнганды. 120 -миллиметрлик миномёт  расчётну командири кичи сержант  Уяна улу Шимал-Кавказ фронтда къуллукъ этгенди, 1944 жылда ноябрьден 1-чи Белорус фронтда къатышханды душманнга къажау урушха, Украинаны, Белоруссияны фашистледен эркин этиу къазауат бардыргъанды.

Ол  383 мараучу  дивизияны  691 полкуну къауумунда Варшаваны эркин этиу сермешлеге къатышханды, фашистлени уясына Берлиннге дери жетгенди. Батыр лейтенант «Берлинни зорлагъаны ючюн» эм «Уллу Ата журт урушда Германия Хорлам ючюн» майдалла бла да белгиленнгенди.

1945 жылда 14 январьда Уяналаны Мазан Шляхецкий Лясс жерде душманнга къажау атышыу бардыргъанды. «… 120 миллиметрлик расчётну аскерчилери   командирлери Уяналаны Мазанны батырлыгъы, кишилиги бла ёхтемлене, душманнга  отну тохтатмай къуйгъандыла. Алай бла ала фашистле от бардыргъан эки жерни эмда бек аздан 20 гитлерчини жокъ этгендиле. Ол а   жаяу аскерлени алгъа барыуларын  жалчытханды…»  Ма бу батырлыгъы ючюн Уяна улу Къызыл Жулдузну орденине тийишли кёрюлгенди. 

 Огъары Чегемден Мызыланы Зекерия да туугъан журтубуз – Кавказны – гитлерчиледен эркин этиу сермешлеге къатышханды, ол  Новороссийск, Краснодар ючюн къазауатда болгъанды. Тамань жарым айырыкамны гитлерчиледен эркин этгенди.   Зекерияны   фронт жолла Украинагъа, Венгриягъа, Чехословакиягъа, Австриягъа, Германиягъа дери жетдиргендиле.  1945 жылда уа ол Квантум аскерлени жокъ этиу операциягъа да къатышханды. Таулу аскерчини батырлыгъы Ата журт урушну орденини 2-чи даражасы, Къызыл Жулдузну ордени, «Кишилиги ючюн» майдал бла эки кере,    «Кавказны къоруулагъаны», «Берлинни зорлагъаны», «Германияны зорлагъаны ючюн» майдалла бла белгиленнгенди.