Къадар болмаса…

Бюгюн сизни огъурлу къоншум Батырбек Гукетловну эсгериулерини кезиулю кесеги бла шагъырей этерге сюеме. Сабийлигини юсюнден эсгере, акъсакъал суудан толу чунгургъа кетип тургъан 5-жыллыкъ таулу жашчыкъны ёлюмден къалай къутхаргъаныны юсюнден хапарлагъанды…

«Бизни юйюрюбюзге кёчгюнчюлюкню къыйынлыгъын къарачай-малкъар халкъдан бир къауум жылгъа алгъаракъ сынаргъа тюшген эди. Аны сылтауу аппабызны къолайлыгъында эди.

Биринчиден мени ыннамы, ата-анамы, тамата къарындашымы бла эгечими Сибирьге ашыргъан эдиле. Алагъа тутмакъла жашагъан эллени биринде бир къауум жыл жашаргъа тюшгенди. Анда ала бек къыйналып жашагъандыла. Артда юйюрюбюзню Къыргъызстаннга кёчюредиле. Ол кезиуде ары къарачайлыланы бла малкъарлыланы аслам келтирген эдиле.

 Мен кесим да анда туугъанма. Атабызны малла ёсдюрген базагъа тамата этедиле. Андан сора жашауубуз да игиге айланады. Гитче къарындашым бла бирге, 6-8-жыллыкъ жашчыкъла, сюрюулени кютюп, кечеле бла къошлада къалып, алай баш кечиндиргенбиз. Тийребизде асламында къарачайлыла эдиле. Ала бла бирге ёсгенибиз себепли, тамата къарындашым бла эгечим аланы тиллерин да уста билгендиле. Мен а, жарсыугъа, тилге юйренирге бек осалма. Ана тилими окъуна жарты-къурту билеме. Алай, сёлешселе, эки тилде да бир затла ангылайма.

 Кёчгюнчюлюк сынагъан халкълагъа артха къайтыргъа эркинлик берген закон чыкъгъан кезиуге, манга 10 жыл чакълы бола эди. Эсимдеди, къарачай-малкъар халкъны къууаннганы. Алай, бизни юйюрча кёчюрюлгенле уа, этилген зорлукъну аз да кечалмагъан эдиле. Сёз ючюн, Сюйюнчланы юйюр. Ала бери къайтмагъандыла. Сафарбек бла Барисбий шёндю да Къыргъызстанда жашайдыла. Шуёхлугъубузну бюгюн да тас этмегенбиз. Аланы аталары Муслимни эгечлери артха къайтыргъа сюймегенлей, къабыр юлюшлерин анда тапхан эдиле. Аркъаларындан ушкокла бла тюртюп, сындырып, юйлеринден къыстагъанларын ала кечалмагъандыла…

Халкъ аслам халда туугъан жерине 1957 жылда къайтып башлагъан эди. Поезд бизни къош болгъан жерден узакъда болмай терк-терк тохтай эди. Сора бир ненча сагъатдан неда сау кечеге тохтап, жангы адамла жыйышхандан сора, жолгъа андан ары тебирей эди. Аллай эрттенлени биринде мен, къошдан чыгъып, юйюбюз таба тебирейме. Манга ол заманда 10 жыл бола эди. Бир кезиуде бир амалсыз, ынчхагъан таууш къулагъыма эшитиледи. Тёгерегиме къарайма да, ангыламайма. Сора юлкюле артына къараргъа таукел болама. Къарасам, 4-5-жыллыкъ жашчыкъ балчыкъ суудан толу чунгурдан чыгъаргъа тырнакълай тура эди. Мен ангылагъандан, ол кёп кюрешип, къарыучугъун тас этип эди… Терк окъуна ол чунгургъа жууукълашып, къолуму ол сабийге берип, тартып чыгъарама. Арып, къоркъуп тургъан сабийни тынчайтып, терк поезд таба атланама. Нек дегенде, ол тёгерекде эл жокъ эди эм сабийчик тохтап тургъан поездден болгъанына ишексиз эдим.  Жашчыкъны да къолундан тутуп, аны таба тебирейме. Соруп барама, алай бир адам да сабийни таныгъаннга ушамайды. Сора вагонланы иги кесегин ётгенимден сора, биреу айтады, ёргерекдеги вагонланы биринде ана сабийин излегенин. Алай мени сейирсиндирген не эди десенг, манга, сабийге, биреу да болушургъа излемегени. Бир кесек ётгенибизлей бир тиширыуну, жиляп, ёрге-энишге чабышып айланнганын кёреме. Сора бизге жууукълаша келип, ол андан да бек жиляп тебирейди. Сермеп, сабийин къаты къучакълап, кеси тургъан вагоннга алып кетеди. Мен да андан ары жолуму къоратама…

Бюгюнлюкде ол таулу жашчыкъгъа да 70 жылгъа жууукъ болургъа керекди. Кёп кере сагъыш этиучюме, мен башха жол бла кетип, алайтын ётмесем, ол сабийни къадары къалай болур эди деп. Алай, буйрукъ болмаса, биреу да ёлмейди…»