Владимир КЕБЕКОВ:Ол кезиуде, шёндю да дунияны бир къыралыны да къолундан келлик тюйюлдю аллай комплексни къураргъа

Владимир Сафарбиевич Кебеков Россейни сыйлы энергетигиди, РФ-ни сыйлы къурулушчусуду, кёп жылланы КъМР-ни Парламентини депутаты болуп тургъанды. Ол «Байконур» космос комплексни мурдор ташын салгъанладан бириди. Быйыл ол къуралгъанлы 70 жыл болады. Анда Владимир Кебеков 1968-1970 жыллада 1036-чы къурулуш батальонну алгъа мастери,артда прорабы болуп  ишлегенди. Бюгюн аны ол кезиуню юсюнден эсгериулерин басмалайбыз. 

1968 жылда мени аскерге аладыла да, Байконургъа инженер ишле бардыргъан 130-чу номерли управлениягъа тюшеме. Аны уа генерал-майор Георгий Максимович Шубников къурагъан эди. 

Мынга ушаш учреждениялагъа ол Германияда башчылыкъ этип да тургъанды. Немислилени жерлеринде кёп зат аны аскерчилерини хайырындан жангыртылгъанды, сюелгенди. Берлинде Трептов-паркда салыннган мемориал комплексни айтсакъ да, тамамды. Аны бла  офицерле,биз да,солдатла, бек ёхтемленнгенбиз. Шубников Байконурну баш къурулушчусуну къуллугъуна сайлана туруп, эштада, аны уллу сынауу, бийик усталыгъы артыкъда бек себеплик этген болурла.

Мени аскерге алгъан заманларында уа  130-чу номерли управлениягъа генерал Гурович Илья Матвеевич таматалыкъ этгенди. Эки айдан мени мастерге белгилейдиле, ызы бла уа - прорабха. Къурулушлада офицерле жетишмей эдиле да, бир-бирледе тийишли билимлери болгъан солдатланы бийик къуллукълагъа салгъандыла. Газетледен биринде мен Байконурну къазахлы тутмакъла сюегендиле,ол себепден Россейни анга бир тюрлю эркинлиги жокъду,деп окъугъанма.

Ол заманны, ол ишлени да шагъатыча, мен базыныулу айтыргъа боллукъма, ол барып тохтагъан ётюрюк болгъанын. Къурулушха ишлерин уста билген, Жуковский, Дзержинский, Можайский атлы даражалы аскер академияланы эм башха белгили вузланы бошагъан  офицерле башчылыкъ этгендиле. Энчи окъуу комбинатла армиягъа чакъырылгъан жаш адамланы юйретиуню къолгъа къаты алгъан эдиле. Къурулуш батальонланы кеслерини автобатлары,мехбатлары,ЖБИ заводлары, юйле ишлеучю предприятиялары болгъандыла.

Космодромну тийресинде бир тутмакъ да жокъ эди, жаланда солдат гауптвахта болгъанды. Алайдагъы Ленинск (Джезказган) шахарда низам бек къаты эди. Солдатла, къайры барсала да, тизгин болуп жюрюгендиле. Комплексни къатында сурат алдырыргъа эркин этмегендиле. Аны бла бирге уа аскерчиле тургъан тийреледе адамгъа битеу керекли затла бар эдиле: кинозал, чайхана, спорткомплекс, башха объектле. Шахарны ортасында Маданият къала сюеле эди. Ары Москвадан белгили артистле, театрла келгендиле. Ма анда кёргенме мен биринчи кере «Варшавская мелодия» деген спектакльни эмда анда ойнагъан Борис Тенинни-СССР-ни халкъ артистин.

Мен анда бир «зекге» тюбемегенме, аны къой, сюд этилген аскерчи бар эди деп да билмейме. Солдатла СССР-ни кёп жерлеринден болгъандыла. Бизни 1036-чы къурулуш батальонубузда оруслула, украинлыла, белорусла, къабартылыла, осетинлиле, ингушлула, чеченлиле, молдованла, юзбеклиле, тюркменлиле эм башхала да къуллукъ этгендиле. 

Байконурда манга кёп объектледе ишлерге тюшгенди, алай бири уа эсимде артыкъда бек къалгъанды - Пионерлени двореци. Аны беш блогу бар эди да, хар бирин да офицер прораб салгъанды. Мен да аладан биринде уруннганма. 1970 жылда 22-чи апрельге- Ленин туугъанлы 100-жыллыгъына - объектни хайырланыргъа берирге керек эди да, генерал-лейтенант И.М.Гурович ыйыкъ сайын жокълаучу эди бизни. Офицерле ишге кечирек келгенлери себепли анга мен, тамата сержант, блокладан бирини къурулушуну прорабы, тюбеучю эдим.

Пионерлени дворецин ачарны аллында Гуревичде болгъан кенгешде подряд организацияланы башчылары бла политработникле къаты даулашыргъа къалгъандыла-шахарны пионерлерине ол мекямны ачхычын ким берирге керекди деп. Аланы оюмларын тынгылап бошагъандан сора генерал: «Стройкада манга тюбеучю мыйыкълы сержантны тукъуму къалайды?»-деп сорду. Жууапны эшитгенден сора: «Ачхычны ма ол берликди»,-деп къойду.

Байконур тамашалыкъды.  Ол заманда, шёндю да дунияны бир къыралыны да къолундан келлик тюйюлдю аллай комплексни къураргъа. Эсимдеди, Ленинск шахарны къыйырында бир гитче юйчюк сюелгенин. Анга президент Шарль де Голльну юйю деп айтыучу эдиле. Аны уа ол бери келирини аллында ишлеген кёре эдим.

Мында болгъанындан сора Францияны башчысы, СССР-ни ракеталы сауутуну деменгилилигине, кючлюлюгюне да  сейир-тамашагъа къалып, сора Л.И.Брежнев бла ушагъында: «Советлени ядро ракеталары НАТО-ну эмда башха агрессиялы биригиулени къыралларын илишаннга алып тургъанлары кертимиди?»-деп соргъан эди. Генсек анга угъай демеди. «Да Париж, Францияны ара шахары болгъандан сора да, битеудуния хазнады»,-деп чамланнганды де Голль. Брежнев а: «Мен да алай сунама»,-деп жууаплагъанды. Де Голль союздан къайтып келгенден сора Франция кёп да бармай НАТО-дан чыгъып къалгъанды эмда аны штабын Парижден кетертгенди.

Биз,къурулушчула, деменгили учуучу аппаратланы кёкге къалай жибергенлерин узакъдан къарап кёргенбиз. Аланы учурурну аллында бизни ол тийреледен чыгъарып къоя эдиле. Алай къайсы ракета къаллай майдандан ёрге чыкъгъанын билгенбиз. Ол бизге бек тамашалыкъ кёрюннгенди.

Ракетчиклени бла къурулушчуланы араларында халла да сейирлик эдиле. Аны юсюнден В.Губарев «Правда» газетде бек тюз жазгъан эди. «Шубников Королёвха аэродромда тюбегенди. Сора экиси да старт комплексге эмда монтаж-сынаучу корпусха баргъандыла. Баш конструктор ыразы болгъанын жашырмагъанды –къурулушчула тохташдырылгъан болжалдан таймайдыла. «Сау бол,Георгий Максимович,-деп,Королев Шубниковну къолун тутханды.- Алай мени эки тилегим барды. Биринчиси,  ишчилерим турлукъ юйчюклени табыракъ жарашдырыр онг бармыды. Менде алтын адамла ишлейдиле…»

-Къолумдан келгенни аямам, Сергей Павлович,-дегенди Шубников.-Сизни адамларыгъыз керти окъуна алтынладыла, мени къурулушчуларым а –къурчдандыла…

Шубников не ууакъ шартны юсюнден да билирге итиннгенди. Объектге келип, тёгерекге-башха тынгылы къарап,тинтип, ызы бла уа кенгешге жыяр эди. Ишни графигин тагъып, барысы бла да къурулушну хар бир кесегин жик-жиги бла сюзер эди. Аны къолунда уруннганлагъа ол бир заманда къычырмагъанды, урушмагъанды, хар ишге кеси тюшюнюп, башха инженерле бла да кенгешип, тап амал тапханды, тийишли мадарла этгенди. Жууапха тартхан кезиуле да болгъандыла, алай а –тюзлюк бла.

Бир жол а  кенгешге Сергей Павлович Королёв да келгенди.Ол, тыншчыкъ барып, отоуну бир мюйюшюнде олтургъанды. Анга киши эс бурмады. Объектни начальниги иш къалай баргъанын юсюнден айта эди. Графикни пунктларындан бирине жетгенде: «Оборудованияны салып башларгъа керекди, алай аны алыкъа келтирмегендиле»,-дейди. Шубников аны ючюн ким жууаплы болгъанын сорады. «Мен,-дейди биреу туруп,- тийишли мекямла хазыр болмагъандыла да, оборудование андан келтирилмегенди. Анда бояу ишле бардырылмагъандыла».

-Шёндю ала керек тюйюлдюле, монтажны кезиуюнде къабыргъаланы тешерге, сварка этерге тюшерикди.-дегенди Шубников.

-Аны бла бизни ишибиз жокъду, къабыргъаланы боягъынчы оборудование келтириллик тюйюлдю.

Ол заманда отоуну теренинден Королёвну ауазы эшитилди: «Сизге малярка неге керекди? Оборудованияны тышында салып къояргъа да боллукъду».

-Сиз а, жеригизде олтуруп, тынгылап турчугъуз. Бизни оборудованиябыздан хапарыгъыз жокъ эсе, къатышмагъыз, -деп, Королёвну ауузуна чапды  ол сёлеше тургъан.

-Тынчыракъ, тынчыракъ, жолдашла ,-деп сёзге къошулду Шубников, - бизде бир бирге къычыргъан адет жокъду. Сора, Королёвха айланып: «Сиз а, керти окъуна, ишибизге къатышмагъыз. Эки кюнден оборудование жеринде болургъа керекди. Алай болмаса, мен министригизге сёлеширикме да, анга тохташдырылгъан болжаллагъа бузукълукъ этгени ючюн бек къаты тырман этерикме»,- дегенди.

Артда Королёв бла Шубников асыры кюлгенден, бир ауукъ заманны тохтаялмай тургъандыла. Ала Жерни жалгъан спутнигин бирге ашыргъандыла. Юрий Гагарин космосха уча туруп да Шубников Королёвну къатында болгъанды…»

Байконурда эсгертмеле кёпдюле.Космос шахарны орамларына аны мурдорун салгъанланы атлары аталыпдыла. Аланы араларында Королёв, Шубников да бардыла. Ала, ол узакъ жылладача, Байконур жаратыла тургъан замандача, биргедиле.