«Къарачай-малкъар фразеология сёзлюк»

(Баргъаны)
 
Фразеология айланчла – ана тилибизни эрттегилигин бла къалай бай болгъанын кёргюзтген шартдыла. Аланы билгенни сёзю бай болады. Анга къайда да сюйюп тынгылайдыла.

Къ
 
КЪАБАР КЪАБЫНЫ (гыржыны) ТАУУСУЛУРГЪА 1. Адам ёлюп кетерге. 2. Экеуленни (эр бла къатынны) бирге жашар къадарлары тауусулургъа.

КЪАБУГЪУН (терисин) АЛЫРГЪА (сыдырыргъа) Жашаусуз этерге, азап чекдирирге.

КЪАБЫН ЭТЕРГЕ (къарач.) Тазир салыргъа (низамны бузгъаны ючюн).

КЪАБЫНА ЖЫЯРГЪА (жыйдырыргъа) 1.Биреуню тизгиннге жыяргъа, ариу халлы юйретирге. 2. Адам айтханны этерча юйретирге.

КЪАБЫНА КИРИРГЕ (къарач.) Биреу болумгъа кёре тюрленирге, кесин жарашдырыргъа.

КЪАБЫНДА ТУРУРГЪА Кесин оздурмай, мардада турургъа.

КЪАБЫНДАН ЧЫГЪАРГЪА Мардада турмазгъа.

КЪАБЫР ЮЛЮШ ТАБАРГЪА Ёлюрге, дунияларын алышыргъа..
 (унутуп) КЪАБЫРГЪА КИРМЕЗ Зулмулукъну, къыйынлыкъны ёлгюнчю унуталмаз, унутуп ёлмез деген магъанада.

КЪАБЫРГЪА КЪОНШУ Бек къаршы, орталарында юй болмагъан къоншу.

КЪАБЫРГЪАСЫ ЖАРАШХАН [адам] Жарашыулу, огъурлу адам.

КЪАБЫРГЪАСЫН БЕРИРГЕ (жарашдырыргъа) Жарашып жашаргъа, ишлерге.

КЪАБЫРГЪАСЫН (киши) ЖЕРГЕ САЛМАЗГЪА Жыгъышыуда кишиге хорлатмазгъа.

КЪАБЫРГЪАСЫНДАН ЖАРЫКЪ УРГЪАН [адам] Жарлы, къарыусуз, ырысхысы, мюлкю болмагъан адам.

КЪАБЫРДАН КЪОБАРГЪА (чыгъаргъа) Бек арыкъ, къарыусуз болургъа (кёрюнюрге).

КЪАБЫРЫ КЪЫЧЫРСЫН (къаргъыш, дин) Биреуню ахырат азабы къыйнасын деген магъанада.

КЪАБЫРЫ НЮР ЖАННГАН [адам] (дин) Жаннетге тюшген, гюняхсыз адам.

КЪАБЫРЫ ЭКИ ЖАРЫЛЫРГЪА Ёлгенден сора да, тынчлыкъ тапмаз деген магъанада.

КЪАБЫРЫМ КЪАБЫРЫНГДАН КЕРИ БОЛСУН Адамны аманлыгъын, харамлыгъын ачыкълагъан фраза.

КЪАБЫРЫНДАН КЪУРТЛА ЧЁПЛЕМЕЗГЕ (дин) Бу дунияда этмеген ахшылыгъын (сабийи, жууугъу, тенги) ёлгенден сорамы этерикди деп, кёлкъалды этерге.

КЪАГЪЫП СЁЛЕШИРГЕ Жашыртын, жаз тил бла кёлкъалды этгенин билдирирге.

КЪАГЪЫТ ОЛТАН ЖЫРТЫП ЁЛЮРГЕ (чам, тилек) Биреуден артха (аз окъуна болса да), бир кесек артыкъ жашап ёлейим деген магъанада.

КЪАДАМА ТАШ Уллу таш, ол чек белги болургъа да болады.

КЪАДАР КЕЧЕ (дин) Ораза айда 15, 17, 21-чи кечеледен бири.

КЪАДАРЫ (биреуню) КЪОЛУНДА БОЛУРГЪА Жашауу, иши кимни болсада оноуунда болургъа.

КЪАДАУ ТАШ 1. Жартысы жерде терен орун алгъан уллу таш. 2. Бир затны магъаналы, бёкем кесеги.

КЪАДЫР КЪЫЛЫКЪЛЫ [адам] Бир халда турмагъан, огъурсуз, къылыкъсыз халлы, жагъынлы адам.

КЪАДЫРЫНА МИНЕРГЕ Ачыуланыргъа, жагъыны тутаргъа.

КЪАЗ-КЪАЗ БАСЫП (этерге) Зор бла, сюймей этерге (бир ишни).

КЪАЗАКЪ БЁРЮ (теке, эчки) Сюрюуге, жыйыннга къошулмай, жангызлай айланнган (бёрю, кийик теке, эчки).

КЪАЗАКЪ КЕТЕРГЕ Тиширыу эр юйюнден ёпкелеп кетерге.

КЪАЗАН КЪАРА ЖАГЪАРГЪА Уялтыргъа, бедишлик этерге, аманларгъа.

КЪАЗАН (жылкъычы) КЪУРУКЪЧА (масхара) Асыры узун адамды дегенде айтылады.

КЪАЗГЪАН КЁРЮНЕ (кеси) ТЮШЕРГЕ Биреуге жоралагъан аманлыгъына кеси тюшерге.

КЪАЗИЙ КЪАНЫ БОЛУРГЪА (этерге, къазий къаны кибик) Затны багъасы уллугъа кётюрюлюрге, чексиз багъа болургъа (этерге).

КЪАЗЫКЪ (къамичи) ОЙНАТЫРГЪА Законсузлукъ этерге, дерт жетдирирге, тюйюшюрге.

КЪАЗЫКЪ СЮД Законнга тартмай, тюйюп, дерт жетдириу.

КЪАЗЫКЪ УРУРГЪА Жашау мекям, журт ишлерге.

КЪАЙГЪЫ СЁЗ (берирге) Ёлгени болгъан адамгъа жарсыгъанын билдирирге, керекли сёзлени айтыргъа, таукел этдирирге.

КЪАЙГЪЫ СЁЗ БЕРИРЧА ЭТЕРГЕ (жамауат жашаудан) Ёлтюрюп къояргъа деген магъанада.

КЪАЙДА ДА! (угъайл.) Угъай деген магъанада.

КЪАЙДА КЪЫШЛАГЪАНЫН БИЛМЕЗГЕ Бир затны юсюнден хапар билмезге.

КЪАЙИШ ТАУУШ ЭТДИРИРГЕ Жалан этине тюерге.

КЪАЙИШЛИК АЛЫРГЪА (сыртындан) Биреуню аркъасын къайиш бла къанатхынчы тюерге, къара мугъели этерге.

КЪАЙТМАЗГЪА КЕТЕРГЕ [адам] Дуниядан ёлюп кетерге.

КЪАЙЫН АНАСЫ СЮЕРГЕ Биреу хазыр ашны юсюне келгенде айтылады.

КЪАКЪДЫ-СОКЪДУ (къакъсокъ) ЭТЕРГЕ Тюрт сёлеширге, тырман этерге.

КЪАЛАЙ-АЛАЙ БОЛСА ДА (къалай-алай эсе да; къалай-алай болду эсе да) (кит.) Ишни сылтауу не затда болду эсе да деген магъанада.

КЪАЛАЙ КЪАРАЙСА Оюмунг, оноуунг къалайды? (бир затны юсюнден).

КЪАЛАЙГЪА БАРГЪАН ЗАТДЫ Ол не сейирликди деген магъанада.

КЪАЛАКЪ ЭТЕРГЕ Чалгъыны къалакъ бла шырхыларгъа.

КЪАЛАСЫ ОЮЛУРГЪА 1. Биреуню иши кырты болургъа. 2. Биреуню жууукъ, базыннган адамы ёлюрге.
(кимден, неден) КЪАЛГЪА ЭДИ БАШЫ Биреуден къоркъмагъанын кёргюзтюр ючюн айтылады.

КЪАЛИЯР КЪАЗАРГЪА Къыйналыргъа.

КЪАЛЫУБАЛАДАН БЕРИ (къалифеледен къалгъан – къарач.) Эртте заманладан бери, уллу аталарыбызны заманларындан бери деген магъанада.

КЪАМИЧИ ОЙНАТЫРГЪА Къамичи бла тюерге.

КЪАН АДЫРГЫГЪА (дыгаласха) КЪАЛЫРГЪА Онгсуз болургъа, адыргы этерге, бир ишни этерге амал излерге.

КЪАН АЛЫРГЪА 1. Ачыуланыргъа, огъурсуз хал алыргъа (адамны халыны юсюнден). 2. Бир ишни этерге таукелленирге.

КЪАН АУУЗЛУ БОЛУРГЪА (этерге) Ууатылыргъа, урулургъа, къаны тёгюлюрге (ууатыргъа, урургъа, тюерге).

КЪАН БАГЪА (къара къан) БОЛУРГЪА (этерге) Затны багъасы бек кётюрюлюрге (кётюрюрге).

КЪАН БЛА ИРИННИ КЪАТЫШДЫРЫРГЪА Ахшыны-аманны къатышдырыргъа, дунияны бузаргъа.

КЪАН БЛА КЕЛГЕН (кирген) Ата-бабаладан келген къылыкъ хунер.

КЪАН БЕРИРГЕ Къазауатда ёлюрге.
 (къара) КЪАН ЖАУАРГЪА Биреуге уллу, ачы къыйынлыкъ болургъа, жетерге (жетдирирге).

КЪАН ИЧГЕН [губу] Зулмучу, халкъны къыйыны бла жашагъан адам, душман.

КЪАН КИРИРГЕ Семирип башларгъа, къарыулуракъ болургъа.

КЪАН КЮНЛЕ КЕЛИРГЕ Жашау къыйын болургъа.

КЪАН (къанлы, къара) КЪАЗАУАТ ЭТЕРГЕ 1. Не ёлтюрюу, не ёлюу деп, жан аямай, урушургъа, къазауат этерге. 2. Къадалып, ашыгъып этерге (ишни).

КЪАН КЪАЙНАТХАН [адам, заман] 1. Дебери баргъан, айтханы болгъан, намысы жюрюген адам. 2. Къарыуу, иши алгъа келген, хорлагъан заманы. 3. Къызыулукъ,
иссилик (климатны юсюнден).

КЪАН КЪУСАРГЪА 1. Огъурсуз сёлеширге, чексизлик этерге. 2. Эсириклик этерге, чексизлик этерге, мардадан чыгъаргъа.

КЪАН КЪУСМА! Озма, адам айтханны эт, сёлешме деген магъанада.

КЪАН-КЪЫРАННГА КЪАЛЫРГЪА Амалсызгъа къалыргъа.

КЪАН САЛЫРГЪА Уллу къыйынлыкъ берирге, келтирирге.

КЪАН ТЁГЕРГЕ (тёгюлюрге) Уруш этерге, къазауатха кирирге, анда ёлюрге.

КЪАН ТЁЛЕУ Уллу, къыйын тёлеу.

КЪАН УСТА [адам] (бир затны этерге) Бек уста, закий адам.
(бетине) КЪАН ЧАБАРГЪА Асыры ачыуланнгандан, къызарыргъа.

КЪАН ЧЕРИУ Ханны халкъдан жасакъ жыяргъа къурагъан, сауутланнган кюйсюз аскери (жыйыны).

КЪАН ЧЫГЪАРЫРГЪА Мал кесерге (сояргъа).

КЪАНАТ БИТЕРГЕ (битдирирге) Къууаныргъа, биреуню къууандырыргъа.

КЪАНАТ ТЮБЮНЕ ЖЫЯРГЪА Кесине къысаргъа, къайгъысын кёрюрге.

КЪАНАТЫ КЪАТАРГЪА (къанат къатдырыргъа) Аякъланыргъа, уллу, къарыулу болургъа.

КЪАНАТЫ КЪАТХАН (жер) Адамны туугъан, ёсген жери. (биреуню) КЪАНАТЫН КЪЫРКЪЫРГЪА Биреуге жол бермезге, умутларын юздюрюрге.

КЪАНАУ ЧОТ (къарач.) Бош, жукъгъа тиймеген (зат, оноу, сёз).

КЪАНДАГЪАЙЧА, ЫЗЫНГА АТЛАЙ (къарач.) Арсарлы бола, ишни терсине, чюйресине эте.

КЪАНДАН КЪАННГА (барыргъа, ётерге) Атаны, ананы, уллуланы, тукъумну адетлери, насхаплары таматаладан гитчелеге, туудукълагъа ёте барыргъа.

КЪАНЖИЛИК БОЛУРГЪА (этерге) [адам, мал] Гитчелигинден (адам, мал) арыкъ, къарыусуз болургъа, ачдан къыйналып ёсерге (ёсдюрюрге).

КЪАНЖЫГЪАСЫНА БАЙЛАРГЪА (къысаргъа)  1. Къара: АЙЫЛ ТЮБЮНЕ КЪЫСАРГЪА (байларгъа, тагъаргъа). 2. Сёз, аман, иги акъыл бла да кесинден уллуланы,

къарыулуланы да хорларгъа.

КЪАНЛЫ ЖАУ Биреуню ёмюрлюк жауу, душманы.

КЪАНЛЫ ЖАУ БОЛУРГЪА (этерге) Ёмюрде да келишмезча, жарашмазча жаулукъ жюрютюрге.

КЪАНЛЫ ТОЙ Ахыры бушуу, тюйюш бла бошалгъан той.

КЪАНЛЫ УРУШ Уллу къазауат, уруш.

КЪАННЫ КЪАН БЛА ЖУУАРГЪА Ёлюм ючюн ёлюм бла дерт жетдирирге.

КЪАННГА (къанына) БОЯЛЫРГЪА Адам ёлтюрюрге, мурдарлыкъгъа кирирге.

КЪАННГА КИРИРГЕ Бир затны этерге оюмларгъа, ичинден хазырланыргъа.

КЪАННГА КЪЫЧЫРГЪАН ТУУАРЧА (тууар кибик) Керексиз къаугъа этген адамны (адамланы) юсюнден айтылады.

КЪАНЫ БАШЫНА ЧАБАРГЪА (урургъа) (мед.) Адамны къаны кётюрюлюрге, башында къан тамырлары кёберге, къысаргъа.

КЪАНЫ БУЗУЛУРГЪА (къанын бузаргъа) Жюреги къыйналыргъа.

…КЪАНЫ ЖОКЪДУ Бир затны игиге тюрленир жапысы (мураты) жокъду.

КЪАНЫ КЕТЕРГЕ Биреуню бети саргъалыргъа (ауругъандан, къоркъгъандан, ачыуланнгандан д.а.к.).

КЪАНЫ КЪАЙНАГЪАН [адам] 1. Ачыуланнган, дерт тутхан адам. 2.Адамны къарыулу, жаш заманы.

КЪАНЫ (жюреги) КЪАЙНАРГЪА (къайнатыргъа) Къаты ачыуланыргъа, жарсыргъа.

КЪАНЫ КЪАРТЫКЪГЪА СЫЙЫНМАЗГЪА Ачыудан, ичинден дертленнгенден къыйналыргъа, кесине жер тапмазгъа.

КЪАНЫ КЪЫЗАРГЪА Адам ачыуланыргъа, нервалары къозгъалыргъа.

КЪАНЫ СУУУРГЪА (къанын сууутургъа, суууталмазгъа) Биреуню кёлю чёгерге (кёлюн чёкдюрюрге), сабыр, хош болургъа (этерге).

КЪАНЫ ТЮРЛЕНИРГЕ къара: КЪАНЫ БУЗУЛУРГЪА.

КЪАНЫ ХАЛАЛДЫ Гюнях тюйюлдю (бир ишни этгенликге).

КЪАНЫН АЛЫРГЪА Жаууна дертин жетдирирге (зорлукъ ючюн зорлукъ этерге, ёлюм ючюн адам ёлтюрюрге д.а.к.).

КЪАНЫН-ЖАНЫН АЯМАЗГЪА Ишни толтурургъа, не къарыуун да салып, къадалып кюреширге.

КЪАНЫН ИЧЕРГЕ Биреуню унукъдурургъа, жюрегин къыйнаргъа.

КЪАНЫНА ТАРТЫРГЪА (къанындан келирге – къарач.) Туудукъла ата-аналарына, тукъумуна ушаргъа.

КЪАНЫНДАН КЪАНМАЗГЪА (тоймазгъа) Биреуге дерт жетдиргенин къоймазгъа.

КЪАНГИЧ КИБИК (къарач.) Кесин къатдырып деген магъанада.

КЪАПХА (къабына) ЖЫЯРГЪА Законнга жыяргъа, тизгиннге салыргъа.

КЪАПХАН КЪАБЫНЫ Ашагъаны.

КЪАПХАННГА ТЮШЕРГЕ 1. Терслиги ючюн тутулургъа, ычхыналмазгъа. 2. Биреуню жалгъау сёзюне кесин алдатыргъа.

КЪАПХАНЫН КЪАБЫРГЪАСЫНА СИНГДИРИРГЕ Бир зат бла хайырланыргъа, хайырын кёрюрге.

КЪАПХАНЫН КЪАБЫРГЪАСЫНДАН (бурунундан) ЧЫГЪАРЫРГЪА Этген игилигин аман бла къусдурургъа.

КЪАПХЫН АХЧА (къарач.) Къолу-аягъы къыйналмай табылгъан ахча, ырысхы.

КЪАПХЫН КЪАЗАН ЭТЕРГЕ (къарач.) Урлагъанларын ашап жашаргъа.

КЪАПХЫН МАГЪАНА (къарач.) Урланнган зат (сёз, оюм д.а.к.).

КЪАПЧЫКЪГЪА СОМ АТХАНЛАЙ (атханча, атхан кибик) (масхара) Келишмеген затны юсюнден.

КЪАРА АДАМ Къара иш бла кюрешген уллу дуниядан хапары аз адам.

КЪАРА АЛТЫН нефть.

КЪАРА АТАРГЪА (къарач.) Илишан атаргъа.

КЪАРА АТКАЗНЫ БАСАРГЪА Арталлы да умут этмезча, угъайларгъа, тюнгюлтюрге (бир затдан).

КЪАРА ДА, КЁР, ЖАРЫЛ ДА, ЁЛ Санга ачыугъа деген магъанада.

КЪАРА ЁЗДЕН Байлыкъ бла бийлеге тенг адам (бий тукъумдан чыкъмаса да).

КЪАРА ЖЕРГЕ БАТХАН [адам] Ёлюп кетген адам.

КЪАРА ЖЕРГЕ КИРИРГЕ Ёлюп кетерге.

КЪАРА ЖЕРГЕ КЪАРАТЫРГЪА Биреуню мудах этерге, жарсытыргъа.

КЪАРА ЖЕРНИ КЪАБАРГЪА къара: ЖЕРГЕ КИРИРГЕ

КЪАРА ЖИН КИБИК [адам] (хыны, масхара) Аман ишни бардыргъан адам.

КЪАРА ИШ 1. Къыйын иш, шаугют кюч салынып ишленнген иш (мал ёсдюрген, жер сюрген, чалгъы чалгъан д.а.к.). 2.Харамлыкъ, адамгъа къыйынлыкъ берген, аман иш.

КЪАРА ИШЧИ Къара кюч бла ишлеген адам (мал ёсдюрген, сабан сюрген, къурулушда ишлеген д.а.к.)

КЪАРА КАПЕГИ БОЛМАЗГЪА (жокъду) Арталлы да ахчасы болмазгъа.

КЪАРА КАПЕКНИ ТУТМАЗГЪА (капекге тиймезге) Бош, магъанасыз затды деген магъанада.

КЪАРА КЕСЕУ (мугъели) БОЛУРГЪА (этерге) 1. Биреу ачыудан кюйдюрюрге, жандырыргъа, мукъут этерге (къыйнаргъа). 2. Эти эзилирге, тюйюлюрге, ырмах болургъа.
3. Кюерге, бишерге, ёлюрге, къырылыргъа.

КЪАРА КЁР Къабыр.

КЪАРА КИЕРГЕ (кийдирирге; къара тутаргъа – къарач.) Ёлюм бушууну белгилер ючюн, къара кийим киерге (сакъал-мыйыкъ жюлюмезге д.а.к.).

КЪАРА КИШИ Башын тутхан, алай бий, ёзден даражада болмагъан эркин адам.

КЪАРА КЮБЮР АЧАРГЪА Ахыр кюннге сакълагъан затына, арт асыраууна тиерге, хайырланыргъа (амалсыздан).

КЪАРА КЮН (келирге) Уллу къыйынлыкъ, къыйын жашау, ёлюм келирге.

КЪАРА КЮЧ Къарыу, шаугют кюч.

КЪАРА КЪАГЪЫТ Биреуню ёлгенин билдирген къагъыт.

КЪАРА КЪАН БОЛУРГЪА (къарач.) къара: КЪАЗИЙ КЪАНЫ БОЛУРГЪА.

КЪАРА КЪАН ТЁГЕРГЕ (къуяргъа) Уруш этерге, уллу къыйынлыкъ жетдирирге, урушургъа.

Поделиться: