«Ауруу - ол тюнгюлюп къалыу тюйюлдю»

Къалай къыйынды аш орунунг кюн сайын ауруса. Алай бусагъатда медицина иги болушады къыйналгъанлагъа, саусуз заманны оздурмай врачха барса. Бу соруулагъа жоралагъан эдик гастроэнтеролог Рахайланы Аслижан бла ушагъыбызны.

- Аш орун-чеги трактны органларыны ауруулары бла байламлы специалистлеге  барыргъа керек болгъанын ангылар ючюн, адам не затны сезерге керекди?

- Аш орунну-ашхынны тийресинде ауурлукъ, къыйнагъан, ачытхан зат эсленнген эсе, ол заманда врачха барыргъа керекди. Ол ашагъынчы, ашагъандан сора да, аны бла бирге уа не заманда ашагъанынга кёре да болмай, аурутургъа боллукъду. Изжога (сарыуунг кесиу) къыйнай эсе, азыракъ ашагъанлай окъуна, аш орунунг толуп къалгъанча кёрюне эсе, специалист бла кенгеширге керекди. Ышанла кёпдюле, профилактика да хар саусузгъа энчи халда башха-башха болургъа тийишлиди.

Дагъыда бир затха эс бурурчады. Алгъын аш орун-чеги аурууну жаз башында бла кюз артында къыйыннга айланнганыны юсюнден айтыучу эселе, бусагъатда уа специалистле ол зат къыш кезиуде да терк-терк эслене тургъанын белгилейдиле. Ол а, баям, осал качестволу ашарыкъланы хайырланыу эмда къургъакъ, консерва ашарыкъла, чипсала,  хазыр шорпала, шорпалы кубикле, дагъыда башха аллай затла бла адамла кёбюрек кюрешгенлери бла байламлыды. Ала уа, аш орунну бузгъандан сора да, ётню, ашхын тюбюндеги безни да аурутадыла. Сизни аш орун-чеги трактыгъызда бир тюрлю ауруу табылгъан эсе, аш ашауну бу низамын къаты тутаргъа керексиз: тууралып, ууакъ этилген азыкъны кюннге 5-6 кере ашаргъа, бир кереге 200-300 грамм. Аллай саусузлагъа аз да ач болургъа жарамайды.

- Арыкъ болур ючюн диета уа керти да къоркъуулумуду?

- Адамны чархында болгъан затланы (веществоланы) алышыныулары бузулгъан эселе, артыкъ ауурлугъ а (семизлик) кёп кезиуледе аны бла байламлыды, къаллай диета да анга болушаллыкъ тюйюлдю, жаланда хата келтирликди. Бек арыкъ болуу а аш орунну алашагъа тюшюрюрге (опущение желудка) боллукъду, ол заманда уа саусузла энишге ийилген кезиулеринде окъуна тапсызлыкъны сезерикдиле. Айхай да, семиз, ауур адамла арыкъ болургъа керекдиле, нек дегенде аланы ол семире барыулары бла бирге аш орунларында тюрлю-тюрлю ауруула чыгъаргъа боллукъдула, алай бу зат жаланда врачны кёз-къулакъ болууу бла бардырылыргъа тийишлиди.

Битеу алып айтханда уа, азыкъны тюз эмда тап ашай билиу адамгъа тюрлю-тюрлю ауруула азыракъ тиерлерине, аладан  тынчыракъ къутулуруна себеплик этеди. Аш орун-чеги эм башха аурууланы комплекс терапиясыны къыйматлы компоненти - багъыу магъананы тутхан ашарыкъды. Артыкъ ашауну, оздуруп тазаланнган (рафинированный) продуктланы хайырланыуну, аз жюрюп, аз къымылдап, тапсыз жашау этиуню хатасындан адамланы арасында семизлик, атеросклероз, бал туз диабет эм башха ауруула иги да жайыла баргъанлары белгиленеди.

Аны себепли азыкъ ашауну юсюнден шёндюгю илмуда баш магъана ашарыкъланы хар тюрлюсюнден да аз-аздан ашауну ызына бериледи. Адамны чархында затланы бла кючню (энергияны) алышыныуларыны юсюнден жангы кёз къарамны мурдорун да ол тутады. Алай болмаса уа, татыусуз, керекли затлары жетишмеген, алиментарный  деп айтылгъан ауруула айныйдыла. Тюрлю-тюрлю аш-азыкъ затла (веществола) эмда кюч (энергия) жаны бла адамны чархыны излеми ол тиширыу неда эр киши болгъанына, жыл санына, этген ишине (кёп неда аз кюч къоратханына) кёрелигин белгилерге керекди.

-Адам аш-азыкъдан ууланнган эсе, бек алгъа не этерге керекди?

- Ашарыкъдан ууланыу  башланнган эсе, бек биринчи, аш орунну жуууп тазаларгъа керекди. Аны юйде этерге боллукъду. Крандан келген суудан ичалгъанынг чакълы бир ичип, эки бармакъны тамакъгъа сугъуп, къусаргъа, аш-орундан таза суу келгинчи. Алай врачха да бармай жарарыкъ тюйюлдю. Аллай кезиуледе хайырланыучу дарманладан бек игисине энтеросгель саналады. Аны бла багъыуну болжалы  ууланыуну къыйынлыгъына неда женгиллигине кёре бардырылады.

- Аш орунунда тапсызлыкъны сезгенлени барысына да аланы кёллери жарыкъ жууукълары хар сагъат сайын телевизорланы экранларындан мезимге жетген жокъду, деп тургъанларына уа специалистле къалай къарайдыла?

- Мезим-форте, кертиси бла, бек иги дарманды. Ол адамны ичинде ашарыкъны теркирек эритеди эмда къарында ауурлукъну бла тапсызлыкъны кетереди, саусузла аны тынч кётюредиле. Кёбюсюнде, аны башха дарманла бла бирге ичиредиле. Галстена да бек иги дарманды. Биз аны кесибизни поликлиникада хайырланып тургъанлы иги кесек болады, мен аны алайлыгъына толу ышандырама. Ол кеси да бауурну, аны структурасы тап ишлеп туруруна иги себеплик этеди.

Кёпле, кеслерини саулукълары не халда  болгъанын билмей, контрольсуз ичип тургъан эссенциале алай хайырлы тюйюлдю. Бу дарман саусузлагъа аланы ётлери кетерилген заманда бауурлары тап ишлеп турур ючюн бериледи. Башха  кезиуледе уа аны контрольсуз ичиу ётню (жёлчь) кетерин тыйып, анда ташланы къуралыуларына себеплик этеди. Саусузну ётюнде алыкъа юзмез окъуна бар эсе, бу дарманны ичгенден сора терк окъуна ташла къураладыла. Алгъаракълада бизге аллай бир саусуз келгенди, эссенциалени ичип тургъаны ючюн аз заманны ичинде аны ётюнде тёрт таш къуралып.

- Бусагъатда аш орун-чеги трактда къаллай ауруула кёбюрек эсленедиле?

- Ала бек алгъа панкреатитле бла холециститледиле. Бауурну жау басхан дистрофиясы, айтыргъа, битеу барысында да тюбейди. Бу ауруу бауурну структурасын тюрлендиреди, ол заманда бауурну бирикдириучю шаугют бла бирге уллугъа айланнганы эсленеди, ол а фиброзгъа бирикдириучю органны шаугютюню алышыныууна келтиреди. Аллай ауруу сау этилмесе, ол  циррозгъа айланыргъа боллукъду. Бу аурууну бек биринчи белгилери: онг быгъынны тюбюнде ауурлукъ, тапсызлыкъ (дискомфорт), кюйдюргенча этип ачытыу, ауузну ичинде ачылыкъды. Айхай да, хар саусузгъа, аурууну хар бирине да энчи, башха-башха къараргъа керекди. Алайды да, ауруу-ол тюнгюлтюп къалыу тюйюлдю. Бусагъатда артыкъ багъа болмагъан бек иги дарманла бардыла, ол да аз магъананы тутмайды, ала бу тюрлю ауруугъа тынгылы багъаргъа онг бередиле.