ЖАШАУ ЭТГЕН А ТЫНЧ ТЮЙЮЛДЮ

Эр киши сабий – атадан, тиширыу сабий а анадан юлгю алады, дейдиле. Ол затха шагъатлыкъ этген нарт  сёзлерибиз да бардыла. Сёз ючюн: «Ана сыры – къызында, ата сыры – жашында», «Ата – билек, ана – жюрек»… 
Болсада бирде аталагъа, аналагъа ушамагъан сабийле ёсдюргенча кёрюнеди бизге. Юйюрлерине, сабийлерине, ата-аналарына къайгъырмагъан жашла, алагъа берилген эркинликни тюз ангыламагъан къызла кёпден-кёп бола баргъанча болуп турабыз.

Бек башы уа – юйюр къураргъа, миллетге адам къошаргъа ашыкъмайдыла бири да. Заман а жандауурсузду, кишини сакълап турмайды.

Жашы, къызы да кеслерине тийишли тапмай кюрешедиле. Артда уа жангызлай къаладыла. Ол бек уллу къыйынлыкъды бизнича миллетге. Аны юсюнден сагъынабыз да, бир жашха къайгъыргъанын айтады ушакъ нёгерим. Мен да бир танышымы къызыны суратын кёргюзтеме, юйюрню жарсыуун эсге ала. Жашны келечиси ыразы болады. Сора анасына жибереме жашны суратын, киеулюк болургъа жарар деп, танышдырайыкъ деген мурат бла.

– Кимингди бу? – деп сёлешеди анасы.

Былай-былай дейме, тукъуму иги, иши-кюню да бар.

– Да, сен айтханча аламат эсе, эндиге дери къатын алмай нек тургъанды, башы акъ болгъунчу?

– Жазыуу алай болур эди, – дейме. «Сени къызынг а?» – деп айтырыкъ эдим, къошалмайма.

– Къайда жашайды? Хабаздамы? Оу кюнюм къарангы! Энди андан тилемеген эдиле аны! Москвада окъуп, ишлеп тургъан къызымы Хабазгъа къалай элтип сугъарма? Аны сагъышын да бир этсенг а! «Тенг – тенги бла, тирмен – тегенеси бла», деп эшитмегенмисе? Тилегенле уа бардыла, береме десем, кими Кёнделенден, кими Кичибалыкъдан, кими Булунгудандыла ансы.

– Охо, жанынга тиймесин. Уллу шахарлада излегенинги билмегенме къызынга нёгер…

Ма алай бошалгъанды ушагъыбыз. Кёп эшикле ачылгъанда, аладан къайсына кирирге билмей, арсар болуп тургъаннга ушатханма ол болумну. Тилегенле алай кёп эселе, барысы да менден амандыла депми сюеледи ол къыз, деп кёп сагъыш этгенме. Бизни заманда жаш адам жете келгенлей юйюр къураргъа керек болгъанына ишекли болмагъанды – ол жашау жорукъча эди кимге да. Бюгюн а не да тюрленнгенди. Сабий керекли ЭКО этдирип да болады сабий къоллу, «кимни эсе да тёгерегине айланып, заманын къоратып турмай». Алай а ол амалсызлыкъны ишиди, Аллах аллайлагъа да онг излейди.

Ангылайма, жашау этген тынч тюйюлдю. Тиширыугъа да, эр кишиге да сабыр акъыл, ортада  келишмеклик, бир бирни ангылау, бир бирге тынгылау да керекдиле. Ырысхы кёп болса – ол игиди, болмаса уа, ол кете-келе тургъан затны ызындан болгъан юлюшсюз къаллыкъ тюйюлдю. Бюгюн байладан юлгю алыргъа кюрешедиле жаш адамла, насыплыладан юлгю алайыкъ дегенле уа иги да аздыла. Алай а бизни ата-бабаларыбызны тукъумлу, юйлю, жерли этип келген кючле болгъандыла не заманда да – тёре, адет, дуниядан уялыу, ийман-гюняхдан къоркъуу, игилик этиу. Къайыннга, таматагъа, тиширыугъа намыс болмагъан жерде насып да олтурала болмаз.

Бирде бир къыз, ол фатар сатыу-алыу бла кюрешеди, былай айтады: «Барлыкъ эдим эрге, атамы, анамы ыразы этер ючюн окъуна. Алай а, тёгерегиме къарайма да, баргъанлары бла айырылгъанлары тенг болуп барады кёплени. Сора не этеме, эрге барама деп, керексиз къаугъа этип, ата-анамы тынчлыкъларын алып, жууукъ-тенгни да тойгъа кётюрюп, арты алай боллукъ эсе?»

Айхай да, алай да болады. Хар юйюрде бирер тюрлюдю болум: бирде эр кишиден чыгъады къайгъы, бирде тиширыу башлайды аны. Кёпле айтадыла: «Жашла, къызла да юйюр къурагъынчы, аламат болуп турадыла да, юйдегили болсала уа, не болады да былагъа?» – деп. Анга кёп тюрлю жууап тапханма, сурай айланнганымда.

Бири: «Эр кишилерибиз хомухладыла, – дейди. – Асламысында бар керекни тиширыуланы юслерине атып къойгъандыла. Ол себепден башха болушлукъ болмай, сабийлеге да жарты-къурту къарайбыз, ахча-бохча этебиз деп, ол, бу жанындан да жууукъ-тенгни жюрютюрге кюреше. Анга кёпле тёзалмайдыла».

Башхасы уа былай айтады: «Жаш юйюрлени чачылгъанларында асламысында анала терс сунама эки жанындан да. Сабийлерибиз бизден акъыллы сунабыз. Окъуулу болурла, акъыллы уа не хазна. Къайдан болсунла, жашау сынау жыймай? Ол себепден къайсыбыз да андан ары жашха, къызгъа къалай жашау этерге керегин юйретмейбиз. Бирле уа, баш ауаралары аны бла кетерик сунуп, замансызлай юйден айырып иедиле юйдегиленнген сабийлерин. Кёрюп турабыз, таматаланы къатларында жашагъан юйюрле хазна чачылмайдыла. Ол башларына бош болгъанла айырыладыла ансы».

Тиширыу кеси орунунда, эр киши да кеси орунунда турсала, бу ауараладан къутуллукъ сунадыла кёпле. Алай болур ючюн а не этерге керекбиз? Аны жууабы бирди: сабийлени тюз ёсдюрюрге, юйретирге. Оноуну тиширыула алгъандыла да къолгъа, андан бузулгъанды жашау, деп жарсыйдыла эр кишиле, акъыллы тиширыула да.  Алай а ол дауну башха бети да барды. Ол да неди десегиз, уланланы, къызланы да асламысында анала юйретедиле, атала ол ишге къатышмай, сабыр жашау этерге излегенден неда юйден тышында ишлегенлери себепли.  Биз а къалай юйретебиз жашланы? Къызлагъа къатыракъ болсакъ да, жашланы уа эрттенликде къобарыргъа кёзюбюз къыймайды, аны-муну эт дерге да жазыкъсынабыз, спортха окъуна тюрталмайбыз, кеслери сюймеселе. Алай бла, болумсузла, эринчекле этип къоябыз. Сора юй адамлары алагъа тырман этедиле деп, нек кёл ашаргъа къалгъанбыз?

«Къызым, – дейди танышым, – бир да болмагъанча жигитди. Окъууу, иши алай. Аш этсе, сейир этерсе, ол школда окъугъан сунуп. Тизгиннге да алайды. Баргъан жери асыры болмачыдан, кётюрюрге да кюрешгенди, юч жыл жашап, алай  кеслерине гебен эталмагъан къайынлары, келинсе деп, къайда да асыры ыспассыз этерге кюрешгенден, кетип къалгъанды. Ара шахарда иги ишде кюрешеди билимине кёре. Жашым а биргемеди, узакъ кетерге да сюймейди  юйден. Усталыгъына кёре иш тапмай, юйлеге ремонт этерге кюрешеди. Артыкъ къолай этмей эсе да, ахча да жюрютеди. Къатын ал десем а: «Къызла тилеген жашланы юйлерине, машиналарына, кийимлерине къарайдыла, ата-ана бла жашамазлыкъны излейдиле. Башхагъа тюбемегенме алыкъа», – деп къояды. Ала бары да бардыла анда, алай… мен да барма. Ма алай турабыз адыргыда, туудукъ татлылыгъын да кёрмей».

Хау, бир заманда кеслери да ата-ана боллукъларын унутуп, аллай излемле этедиле къызланы бир къауумлары. Адамлыкъ шартла сурагъанла аздыла.

Бирде уа жашау нёгерине иги болгъан эр кишини масхарагъа чыгъарабыз, бийченги табан тюбюнден къарайса деп. Юй адамына аман болгъандан къайда игиди ол. Сагъыш этчигиз, юй жылыу, сабий къууанч не болгъанын билмей жашагъан эр кишиле къаллай бирдиле арабызда. Атлары ыспас бла айтылгъанланы арасында окъуна. Жаш заманларындан жигитлеча кёрюннгенле, халкъ ауузунда айланнганла, жашлыкъны жылы къысха болгъанын заманында билмей, не насыпсызлыкъ сынайдыла къартлыкъларында. Аллай, бир кере да юйдегиленмеген, жууукъ-ахлу да къайгъыра келип, арып-талып тохтагъанла кёпден-кёп бола барадыла арт жыллада. Аш-суу, кийим табылады кимге да. Андан сора жукъ керек болмаймы къалды алагъа? Жыйылгъан жерде мудахлыкълары, таукелсизликлери танытады аллай адамланы. Сора къалай тынгысыз болмайыкъ жангыз тургъан жашлагъа, къызлагъа? 

Юйдегиленнген къыйын болгъанды деп да айтадыла. Жууукъ-тенгнге ышанып, ол ишни башларгъа таукел болгъанла аздыла. Алай а ол да бизни къолубуздады. Аны юсюне, не жашырыу, къырал некях этерге унамагъанла кёпден-кёп тюбей барадыла эр кишиледе. Тиширыу а ол ишде да ышаныулукъну, бекликни сюеди. Муслийман некях этилсе, ол тамамды, дейдиле бирле. Бек сейирим а, аллай иймамла да бардыла, къырал некяхы болмагъаннга муслийман некях этерге унамагъанла. Баям, ала тиширыуланы жюреклерин да аяйдыла, эркинликлерин да жакълайдыла.

Къатыш юйюрле терк-терк къуралып башлагъандыла. Ол не заманда да болгъанды, алай а бир жыйырма жыл мындан алгъа асламысында эр кишилерибиз алданнгандыла башха миллетни тиширыуларына. Ол тиширыула ёсдюрген сабийле уа асламысында аны миллети бла байламлы болгъанларын кёрюп турабыз. Бюгюн а къызларыбыз да къоншу миллетледен сюйюп сайлайдыла кеслерине жашау нёгерле. Неликден? Баям, ала бла жашагъан тынчыракъды деп.

Былайда бир оюм тууады: ол жашланы, къызланы да биз ёсдюребиз. Сора къалайда, неде жангылабыз? Нек ажашханбыз былай? Къалай тюзетирге боллукъду бу миллетге терс келген болумну?