Жашланы жарсыулу къадарлары

Огъары Чегемге жетмей, мындан бара, сол къолгъа жолдан 6-7 километр бир жанына кирип, Быкъмылгъы деген элчик болгъанды. Аны биринчи болуп мурдорун салгъан, ол тийреде юй-журт ишлеп башлагъан Къудайланы Жарасланны жашы Мурай эди. Ол ары онтогъузунчу ёмюрню экинчи жарымында кёчгенди. Алайда тынгылы орналгъандан сора дагъыда бир къауум юйюр кёчеди. Аланы ызларындан Огъары Быкъмылгъыгъа – Эдокълары, Тёбен Быкъмылгъыгъа уа Газалары келедиле. Алай бла ол жерледе эл къуралады.

Мында жашагъанла да мал тутхандыла, аны жайгъандыла, этни, жауну, бишлакъны, жюнню мирзеуге алышхандыла. Юч километр узакълыкъдан суу тартып, Мурай суу тирмен да ишлегенди. Адамла анда ун, жарма тартхандыла.

Революциядан сора эллиле къыйналгъан этедиле деп, быкъмылгъычыланы Огъары Чегем бла Тёбен Чегемге кёчюредиле. Алай жангы жерни кырдыгы маллагъа жарамай, ала къырылып тебирейдиле да, аланы асламысы артха къайтадыла.

Къудай улуну беш жашы болады. 1939 жылда Ахыя аскерге чакъырылады. Саулугъу иги тюйюлдю деп, комиссия муну эки кере да юйюне къайтарады. Ол а бир да болмагъанча къарыулу жаш эди. Ючюнчю кере чакъырылгъанында, аны Ростов тийресине жибередиле. Анда къуллукъ этип турады. Бираздан аны Ленинград тийресине кёчюредиле.

Уллу Ата журт урушну кезиуюнде къызыу сермешле баргъандыла къуршоугъа тюшген Ленинград ючюн. Бир жанындан – къанлы уруш, экинчиден ачлыкъ аскерчилени, шахарчыланы да бек къыйнай эди.

Ленинни атын жюрютген шахарны жаудан къоруулай, кёпле ол жерлени топурагъына кёмюлюп къалгъандыла, Къудайланы Ахыя да аладан бириди. СССР-ни Къоруулау министерствосуну ара архивинден берилген къагъытха кёре ол 1942 жылда 23 февральда Ленинградда ауруп ёлгенди.

Уруш башланнган жыл Мурайны къалгъан тёрт жашы да бир бири ызындан бир жылны ичинде чакъырылгъандыла аскерге. Таматасы Мухаммат, жыл саны келген адам, аны ючюн болур эди, ал кезиуде аны тюзюнлей сермешлеге къатышмагъанды, урунуу фронтда къуллукъ этгенди. Бир-эки кере юйюне къагъыты да келгенди. Андан сора бир тюрлю хапар болмай къалады. Беш-алты айдан сора ёлгенди деп атасы, анасы, жууукълары аны жиляуун этгендиле.

Экинчи жашы Мустафа 1941 жылда кюз артында чакъырылады аскерге. Ростов тийресине тюшеди да, бир къауум заманны уруш этерге юйреннген аскер бёлюмде къуллукъ этеди. Мустафадан ата юйюне жангыз бир письмо келгенди. Уруш бошалгъандан сора, аны биргесине къуллукъ этгенни хапарына кёре, была Ростов тийресинде эшелонла бла бара тургъанлай, немис самолётланы бомбаларындан кёп аскерчи жоюлгъанды, Мустафа да ол санда.

Хызыр Къабарты-Малкъарны тийресинде къуралгъан 115-чи номерли атлы-аскер дивизияны санында кетген эди урушха. Немислиле бла Ростов тийресинде бардырылгъан къызыу сермешледен биринде жаралы болуп, жесирликге тюшгенди. Германияны жеринде лагерьледен биринде тургъанды. Бир кюн ары гитлерчиле жангы жесирле келтиредиле, аланы санында Хызырны тамата къарындашы Мухаммат да болады. Аны юсюнде ауур жарасы бар эди. Уруш бошалгъынчы ала бир жерде тургъандыла.

Энди уа Кёккёзню юсюнден билгенибизни айтайыкъ. Къарындашладан бек артда урушха къатышхан ол эди. Элде тургъан заманында жылкъычы эди. Кёп жылланы ичинде колхоз атлагъа къарагъанды. Аны ючюн ол аланы халларын иги билгенди.

Бир жол  бизникиле атла бла топланы тартдырып келе тургъанлай, немисли самолётла жетип, олсагъатлай алагъа бомбала атып башлайдыла. Солдатла къачадыла, ол топлагъа жегилген атла уа чырмашадыла да, не ары, не бери болмай къаладыла. Ол халгъа чыдаялмайдыла да, Кёккёз, аны биргесине дагъыда чегемли жашла Боллуланы Ахмат, Мушукаланы Хусей, Жанатайланы Абдулла, Къудайланы Алим, топ-окъ атылгъанына да къарамай, барып, атланы ычхындырып, агъач ичине элтип букъдурадыла.

Къудай улуну ызындан а бир самолёт болады да, ол ат бла къачып, агъачха киргинчи, ызындан пулемёт бла атдыргъанлай барады. Аны уа аскер бёлюмню таматасы кёрюп тургъанды. Самолётла учуп кетгенден сора тамата, таулу жашланы чакъырып: «Атла ючюн жаныгъызны да аямагъансыз. Сизден иги алагъа киши да къараяллыкъ тюйюлдю. Бюгюнден арысында ол къачып кетгенлени орунуна тохтагъыз», - дейди. Алай бла таулу жашла топчулагъа кёчюрюледиле.

1943 жылны октябрыны аягъында Мурайны юйюне Кёккёзню аты бла аскерден ючгюл къагъыт келеди. Ол заманда аны ол халда бюклеп, тышына барлыкъ адресин жазып къойгъандыла. Жашы жазгъан письмону мюйюшюнде 23 октябрьде ёлгени айтылып тура эди. Мушукаланы Хусейин урушдан сора шуёхуну хапарын аны ахлуларына айтхан эди. Алай бла Къудайланы Мурайны беш жашындан да бушуу къагъытла келедиле. Ата-ана уа ёз жашауларын жиляу-сыйытда ётдюргендиле.