"Тишле бизни саныбызны - чархыбызны бир магъаналы кесегидиле"

Адамны сыфатыны магъаналы кесеги тишлеридиле. Ариулукъ,  чырайлыкъ излегенле стоматология клиникалагъа жюрюгенлей турадыла. Тишлени къалай сакъларгъа  боллукъду?  Бу соруугъа жууап стоматолог Чыгырланы Халис  бергенди.

- Баям, тишлени сабийликден сакъларгъа керекди.  Алай,  не кюрешсенг да, алагъа  къарап,  адамны тишлери атасы-анасыныкъылача болгъан  сунама. Огъесе терсми  оюм  этеме?

- Кертиди, бир-бир юйюрлени адамларыны тишлери  тап, башхаланы  уа  осалыракъ болгъаны  эслерчады. Алай игилени окъуна адам кеси бузаргъа боллукъду. Сёз ючюн, ашында  татлы-кёп, витаминле уа аз эселе. Жемишле, тахта  кёгетле, сют тишлеге кюч-къарыу бередиле. Адамны азыу эм артда чыкъгъан тишлери анасыны  къарнында болгъан заманыны къыркъ бешинчи кюнюнден башлап беш жылы толгъунчу айныйдыла. Ма аны ючюн бала сакълагъан тиширыуну ашы  витаминли  болургъа  керекди.

Азыу тишле сабийни алтыайлыгъындан башлап эки жыл  бла жарымына  дери ёседиле. Алай аны тишчиклери бир-эки айгъа кечирек чыгъып башласала да, къайгъырыргъа керекмейди. Алай жыл  бла эки  айлыгъында да бир зат окъуна  жокъ эсе уа, докторгъа  элтип кёргюзтюрге керекди.

- Сабий тишлерин ненча жылындан  жууаргъа  керекди?

- Эки-ючжыллыкъ сабий аш ашагъандан сора, ауузун суу бла тазаласын. Юч-тёрт жылындан а, абаданлача, паста  эм  щётка  бла  хайырлана билсин. Гитчелигинден окъуна тишлерине сакъ болургъа юйреналмагъан адам уллулугъунда  юйреналмайды.

Мен бакъгъанланы ичинде жаш адамланы айырып айтырчады. Тюз тишлери ауруп  тёзалмагъанларында келген болмаса, ары дери  къурт бола башлагъанларына къаратхан  тёрелери  жокъду.

Дагъыда бир затны чертип  айтыргъа сюеме: тишлени  эрттен аш бла ушхуурдан сора тазаларгъа керекди, кече узуну  тиш  микробладан солурча. Халкъны  кёбюсю  уа суткагъа  бир кере, аны да эрттен ашха дери жууадыла, ол а  бек   терсди.

- Бизни  сууубузда фтор жетишмейди, тишле аны ючюн терк бузуладыла дегенле да  кёпдюле.

- Хау, биз ичген  сууда фтор  мардадан  азды,  аны  ючюн  тишлерибизни эмали кереклисинден  эсе  жумушакъды. Бусагъатда бир-бир къыраллада суугъа,  ётмекге, тузгъа, сютге фтор  къошадыла. Бизде уа фторид  натрияны, витафторну, фторлакны, ремодентни таблеткаларын ичерге боллукъду.

Фтордан  сора  тишлени  «саулукълары» кальций эм фосфор  бла байламлыды. Ахыргъы сютде, айранда, чабакъда, этде, жумуртхалада, къозлада, хобустада  кёпдю. Конфетле, бал туз, ундан аш-азыкъла  уа тишлеге  хата  болмаса,  хайыр этмейдиле.

- Адамны тишлерине, неда  ауузну  ичине  къарап, саулугъуну юсюнден зат айтыргъа  боллукъмуду?

- Хау,  сёз ючюн, аш орунну  язвасыны хатасындан ауузда  язвенный стоматит болады. Тишлери аман болуп, ашны кереклисича чайнаялмай эсе уа, адамны аш оруну, баууру, чегилери  ауруйдула. Неда адам СПИД-ден  ауруй эсе, аны  ауузунда  стоматит,  гингивит  болмай  амалы  жокъду.

Ауузда  хронический периодонтит ревматизм, артрит, полиартрит, эндомиокардит аурууланы  туудурургъа боллукъду. Къурт тишледе жыйылгъан микробла неда ауузда багъылынмагъан ауруула адамны къарыусуз этедиле, ол алгъынча тынчайып  жукъламайды, жюреги, башы ауруп  башлайды.

 Тишле - бизни саныбызны-чархыбызны бир кесегидиле. Магъаналы  кесеги. Алагъа не къадар сакъ болсагъыз, ол къадар  саулукълу  боллукъсуз.

- Тиш этле терк-терк сууукъ болуп, ачытадыла, бютюнда къышда…

- Гингивитге эм пародонтитге къажау пастала бардыла, аланы профилактикача хайырланыргъа боллукъду. Тиш этлени къанауларын азайтадыла, аурууну, ачытыуну селейтедиле, воспаленияны кетередиле. Алагъа ферментле, витаминле, дарман хансла, антисептикле (триколзан эм хлоргексидин) киредиле.

Воспалениягъа къажау пастала  диабетиклеге (тишлери бек саргъалыучулагъа)  керекдиле. Сабий сакълагъан тиширыула да ала бла хайырлансала игиди.

Триклозанны мурдорунда жарашдырылгъан пастала тиш этлени къанауларын эм кёпчюулерин кетередиле. Болсада,  хлоргексидинлери болгъан пастала ауузда дисбактериозну чыгъарыргъа боллукъдула, тишлени бетлерин бузадыла, ашны татыуун тюрлендиредиле. Ана боллукъ тиширыулагъа да жарамайды аллай пасталаны хайырланыргъа, ала башха затланы табаргъа керекдиле.

- Сууукъ, исси ашдан да ачытып башлагъан, къышны хауасына окъуна тёзмеген тишлени юслеринден не зат айтырыкъсыз, алагъа не зат жарашады?

- Аллай тишлени  жууучу пасталагъа эмальны бузмазгъа себеплик этген компонентле къошуладыла, ала тишни  тыш къабугъу  бузулмай турууун жалчытадыла, аурутмай турурча да этедиле. Сёз ючюн, гидроксиапатит тишни эмалында жарылгъан жерчиклерин толтурады. Андан сора да, тиш пасталада стронцийни фториди,  стронцийни хлориди, фторидлени ионлары, кальцийни хлоридлери  бардыла.

Бу затла барысы да тишни тышында эмальны артыкъ сезимлиликлерин кетередиле.

Къысхасы, бек сезимли тишлеге деп жарашдырылгъан пастаны хайырланыргъа керекди, ол не къадар жумушакъ болса игиди. Андан сора да, пастаны воспалениягъа къажау багъыуда хайырланылгъан тюрлюсю болса игиди.

- Не ариу жыйрыкъ да кий, тишлеринг акъ тюйюл эсе, жангы кийимни окъуна магъанасы чыкъмай къалады. Не зат болушурукъду амалны тюзетирге?

- Акълаучу пастала эки тюрлюге юлешинедиле: зыбырыракъла эм тири химиялы веществолары болгъанла. Пасталаны биринчи къаууму тишлени тышларын иги ариулайдыла,  алай ала тишни эмалын бузаргъа да боллукъдула. Алай  бла уа тишле бютюнда бек саргъаладыла, бузулгъан  эмальны тюбюнде сары  дентин кёрюнюрюкдю. Ол себепден а дайым хайырланылгъан пасталаны бек зыбырларын алмагъыз.

Акълагъан пастаны сайлай туруп, жаланда стоматолог  болушургъа боллукъду, ауузну, эмальны эм тиш этлени болумларына жаланда ол багъа бичаллыкъды.

Сизни тишлеригиз асыры сезимлиле эселе, акълаучу пасталаны хайырланмасагъыз игиди. Ол   пастала сезимлиликни кючлерге боллукъдула.    

 Бюгюнлюкде тиш пастала кёпдюле. Аладан бек къыйматлылагъа триклозанны-сополимерни мурдорунда жарашдырылгъанла саналадыла: ала бактериялагъа эм воспалениялагъа къажау багъыуда хайырланыладыла.