Жюрюген жорукълагъа энчи магъана бергендиле

Улбашланы Мухадинни къызы Саният халкъыбызны эски адет-тёрелерине энчи эс бёлгенледен бириди. Ол жашауунда абадан тёлюден эшите келген  магъаналы эм сейир затланы тийишдире тургъанды. Бюгюнлюкде бу затланы билгенле, алагъа кёре кеслерин жюрютюрге итиннгенле, Аллахха шукур, бардыла. Ала жыл санлары бир 40 жылгъа жетгенледиле. Алай аладан жашыракъладан а миллетибизде жюрюп тургъан жорукъланы юслеринден эшитмегенле бир 80 процентге жете кетеди десем, ётюрюк болмаз. Сора, бара-баргъанда, ала кеси сабийлерине не зат юйреталлыкъдыла, билдираллыкъдыла. Аны себепли газетибизни, аны Телеграм эм ВК деген социал сетьледеги бетлеринде быллай сейир эм керекли затла бла сизни шагъырей этерге сюебиз.

Быллай ахшы башламчылыгъы ючюн а Саният Мухадиновнагъа да ыразылыгъыбызны билдиребиз.  

«Малкъарлы тиширыула къачан да акъыллары, игини амандан айыра билиулери бла айтылгъандыла. Юйюр жашауда ол шартла бютюн бек ачыкъланнгандыла. Жангы келген келиннге да ала кёп зат билдиргендиле, юйретгендиле. Сёз ючюн, юйдеги итни, бютюнда киштикни, сабий сакълагъан тиширыугъа аягъы бла урургъа неда тюртюрге жарамайды. Буруннгулу къартла айтханнга кёре, сабийчик тууса, сырт сюегине киштик неда  ит тюкчюк чыгъып, къыйнаргъа боллукъду. Сабий къыйналып, тынчаймай, жилямукъ боллукъду. Сора аны былай тынчайтып болгъандыла: къара къышхырдан этилген гыржын биширип, аны,  иги сууугъандан сора, ич жумушагъын алып, андан гитче топчукъла этип, сабийни къарынчыгъына жатдырып, ол гыржын топчукъланы сабийни сырт сюекчигине салып, къол бла  боюнундан башлап  энишге топчукъ бла иги  басып  ышыгъандыла. Ол тюкчюкню гыржын топчукъ кесине тартып, жабышдырып чыгъарады. Сабий да алай бла тынчаяды, деп айтыучуду анам.

Сабий сакълагъан жаш тиширыугъа дагъыда не жаныуарчыкъ, не ауруулу сакъат  сабийчик, неда къыяулу адамны  кёрсе, анга не  масхара этерге, не бек сейирсинирге  неда хыликкя  этерге жарамагъанды.

Дагъыда ауурлугъу болгъан келиннге ауушхан адамны бетин кёргюзтюрге ахыры да жарамайды. Акъыллы буруннгулу къайын анала, бир амал болса, аллай тиширыуну къайгъы сёзге да элтмегендиле. Аллай тиширыугъа ёпкелеп да болмагъандыла.

Сабий сакълагъан тиширыугъа ашаргъа кюсеген затын, уялтмай, соруп билип, табылыргъа къыйын зат болса да, къоншудан, жууукъдан да алып, сыйлап болгъандыла. Аллай тиширыугъа кече, кёз байланнгандан сора, кесинлей эшикге чыгъаргъа къоймагъандыла. Биргесине нёгер этип жибергендиле.

Буруннгу къартла: «Сабийге бла жангы келинге жинни да, шайтанны да зараны жетеди. Бютюнда бек ала жангы келиннге ёч боладыла», - дегендиле.

                               Тиширыула эсде тутхан жорукъла

«Аллай жорукъла халкъыбызда кёп болгъандыла. Ма аладан бир къаууму.

 Таулу  тиширыула къызлары бла тойгъа барсала, къызлары болмаса, тиширыула тепсеген адет болмагъанды. Къызла да сюзюлюп алай тепсегендиле. Шёндюча, тойда аякъ бюгюп неда секирип тепсеген адет жюрюмегенди. Стол артында тиширыула боза ичип, алгъыш этип да болмагъандыла.

Эрге бармагъан малкъарлы къызла тышына бир тюрлю кийим, юйде башха тюрлю кийим кийип болгъандыла. Эшикге, тойгъа, къонакъгъа ала биз шёндю «Балкария» ансамбльны къызларында кёре тургъан  узун ичли, тышлы жыйрыкъ, алтын неда кюмюш  камар, алтын неда кюмюш бел баула тагъып чыкъгъандыла. Бир къызла бел бауну юсюнде къамачыкъла окъуна жюрютюп болгъандыла. Окъа бла сырылгъан ёре бёркчюкле, аны юсюнден омакъ жаулукъла атхандыла. Бел бауларына гитче сыйлы къумачладан тигилип, окъа бла сырылгъан къол жаулукъ салырча хуржунчукъла такъгъандыла.

Юйде уа узун кёнчек, алтын не кюмюш тюймечиклери  бла бек тюбюнде  алай  къысдырылып,  къысха жыйрыкъчыкъ неда кёлек десек да болур,   тобукъларындан энишгерек, эки жанында жырыкълары болгъанды, жырылып башлагъан жеринде да не кюмюш неда алтын тюймечикле болгъандыла. Башында гитче бёркчюк, ол да не алтын неда кюмюш окъа бла  сырылып  болгъанды.

Къолайлыракъ юйюрден болсала, бёркчюклерини тёгерегине сыйлы тюклю  жаныуарланы теричиклеринден да тигип, алай жюрютгендиле. Аякъгъа кийилген чарыкъчыкълары да окъа бла сырылып болгъанды.

Сыйлы къумачдан къол жаулукъчукъларыны тёгерегине инжичикле бла жасагъандыла.

Жангы келин юйге келсе, отоугъа келинчикни кёре адам кирсе, не байлыгъын неда къайда окъугъанын, неда  эшиу эше билмегени  бла билгенин  соргъунчу, жангы келинни отоууна, кирсизлигине къарайдыла. Эркегырыула да кирсизликни бек сюедиле.

Къыз тиширыугъа, не бек кюлкю зат болса да, не бек кюллюгю келсе да, харх этип неда эки къолун бири бирине уруп кюлген  айыпды, аллай къыз ыспассызды.

Сабий къызгъа кёк сохан ашаргъа къоймагъандыла алгъын, къызчыкъ заманы жетгинчи бишерикди деп.

Къыз тиширыуну аякълары уллу болса:«Къул тукъумдан чыкъгъаны билинип турады», - дегендиле. Аны ючюн ёсе тургъан сабий къызчыкълагъа тарыракъ чабырчыкъла кийдиргендиле».