Жётелни селейтген амалла

Къышда жётел тийип, гриппден да аслам адам къыйналыучуду. Ауругъанланы асламысы тохтаусуз жётел этгенлерине тарыгъыучудула. Жётелни къалай бла сагъайтыргъа боллукъду, сора ол къоркъуулу болуп къачан тебирейди, деген соруулагъа белгили врач-педиатр Евгений Степановични оюму бла шагъырей этебиз.

- Жётел - адамны чархыны къорууланыу амалларындан бириди, - деп ангылатады доктор. - Ол ёпкелени, хауа жолланы вирусладан, ауруула къозгъагъан тыш затладан тазалайды. Аны ючюн жётел бир тюрлю проблема болгъанын кёргюзтген шартды. Бакъгъанда да, аны бир кесек селейтирча этерге, дарманланы уа жётелни сылтауларын кетерир ючюн ичерге керекди.

Дарманны къайсы тюрлюсю хатасызды? Баш жорукъ былайды: сабийигизге къайда эсе да инфекция жугъуп, не этерге билмей тура эсегиз, эм игиси врачха барсагъызды. Алай аны багъыуда сынам жыйып, не этерге кереклисин жукъу арагъызда айталлыкъ эсегиз, биринчи кюнде докторгъа чабар кереклиси жокъду. Алай бла, хатасыз жётелни шартлары быладыла - эти къызгъанлыкъгъа (38 градусха дери), сабийни санлары къарыусуз этмейдиле, мыккыл тюйюлдю, ол тириди; ёпке солуу этмейди; жётели тутхан халда тюйюлдю.

Халы алай эсе, ышанларына кёре багъыгъыз, бурунун чайкъатыгъыз. Сынамлы ата-анала биледиле - быллай кезиуледе сабийге кёбюрек жылы суу ичирирге, тышына иймезге керекди. Бир-эки кюнден сабий жётел этгенде хыппирик кетип башларыкъды, алай эсе уа, ол инфекцияны хорлайды, ууну чыгъарады.

Жётелни къалай бла сагъайтыргъа боллукъду? 

Алай бир-бирледе, сиз нени да тюз этгенликге, врачны болушлугъу изленирге боллукъду. Не зат сагъайтыргъа керекди этген мадарлагъа къарамай, саусузну халыны амандан-аман бола баргъаны жётелни кючленнгени, приступ халда башланнганы интоксикацияны кёргюзтген шартланы кёплюгю - сабий ашаргъа унамайды, къусарыгъы келеди, санлары къарыусуз этедиле, башы ауруйду жётел этгенде къыйналып солугъаны.

Ол кезиуде мычымай докторгъа барыргъа керекди. Былай да болуучуду - сабийни санлары къарыусуз этмейдиле, халы да аман тюйюлдю, алай жётели уа ОРВИ-ден сора ыйыкъдан кёпню кетмей турады. Быллай болумлада врачха бармай къалмагъыз. Специалист, анга къарап, не этерге кереклисин айтырыкъды: халына къарарыкъды, амбулаторияда неда больницада багъаргъа буюрлукъду эм жангы дарманланы жазарыкъды. Докторну айтханына ышаныгъыз, сабийигизни саулугъуну юсюнден соруула берирге уялмагъыз.

Эсигизде болсун: созулса, анга дагъыда инфекция да къошулуучуду. Ол а пневмониягъа, къулакъ ауруугъа, жукъгъан аурууланы къыйын тюрлюсюн къозгъаргъа, ол угъай, менингитге окъуна бурулургъа боллукъду.

Дагъыда бир затха эс бурургъа керекди.

Бек башы - дарманны мардадан оздуруп ичерге жарамайды.

Бусагъатда жётелни бакъгъан дарманланы тизмеси бек уллуду: аптекалада тюрлю-тюрлю атлары бла, бирлерин а окъугъан окъуна къыйынды, препаратла асламдыла. Алай сиз сабийге шёндю ичирген сиропда бла жарым сагъат алгъа берген таблеткагъызда, атлары башха эселе да, бакъгъан затлары бир болургъа боллукъду. Ол а аны ёлчемин мардадан оздурлукъду.

Сёз ючюн, жангыз да амбраксолу бла беш тюрлю дарман барды, Россейде бу заты бла ондан аслам препарат сатылады. Аны ючюн сабийге дарманны берирден алгъа, жорукъларын окъургъа унутмагъыз.

Бир къауумла тузлу суу бла кесеклени багъаргъа боллукъду, дейдиле. Ол алаймыды, деген соруугъа россейли алим РФ-ни Саулукъ сакълау министерствосуну Сабийлени саулукъларына къарагъан миллет медицина илму араны келечиси профессор Владимир Таточенко.

- Кесим да кёп жылны алай этеме, саусузлагъа да айтама, - дейди ол. - Бичакъны къыйырчыгъында тузну жарым стакан суугъа къошуп, эритигиз. Ол буруннга къуюучу тамычыладан аман тюйюлдю - бурунну тазалайды, кёпчюгенин азайтады, аны ичинде тюклени ишлеу халларын игилендиреди. Ол, кертиси бла да, ахшы амалды. Арт жыллада тенгиз туз къатышдырылып этилген препаратла бошдан чыкъмагъандыла. Ала хант туз къошулгъан суугъа бек ушайдыла, хайырланыргъа да тынчдыла. Алай ол дарманны кеси аллына хазырлагъан да къыйын тюйюлдю.

Сирке суу бла адамны санларыны къызгъанын тохтатыргъа боламыды.

Къызгъанны чёкдюрюр ючюн, къолтукъланы бла тобукъ тюплени сирке суу бла ышыргъа жараймыды?

- Угъай! Аны ахырысы бла да унутугъуз. Аны орунуна аны эссенциясын хайырланыргъа кюреширик къачан да табылыучуду - аны бла сюртюу адамны терисин кюйдюрюрге боллукъду, - деп ангылатады Владимир Таточенко. - Андан эсе, жылы сууну алыгъыз эм сабийни чархын саулайда аны бла ышыгъыз. Баланы тешиндиригиз, алай отоу жылы болургъа, аяз урмазгъа керекди.

Аракъыны алыргъа да жарарыкъды. Спирт бла суу териден къуруй туруп жылыны аладыла, алай бла температураны тюшюредиле. Дарманла да хата келтирлик тюйюлдюле, алай аланы тюз ичерге эмда температура керти да бийик эсе хайырланыргъа керекди.

Жабышмакъ ханс бла улёкъу

- Алада С витамин кёп болгъаны, кесеклени терк сау этгенлери кертимиди?

- Жабышмакъны асламысында жюрек аурууладан багъыуда хайырланадыла, - дейди медицина илмуланы доктору Виктор Конышев. -Улёкъу кесекледен къутулургъа игиди. Алай С витамин бийик температуралада терк бузулгъаны ючюн, аны тюз жарашдыра билирге керекди. Анга къайнар сууну къуймагъыз, ол 70 градусдан исси болмасын. Быллай иссилиги болгъан сууну къуюп, аны бир кечени термосда тутсагъыз игиди. 

Лимон бла кесекле

- Гриппден сакъланырча лимон къошуп чай ичиу игимиди?

- Не хазна. Быллай чайда С витамин бек азды, - дейди Виктор Конышев. - Лимон анга энчи татыу берликди, алай кесекледен не гриппден сакъларыкъ тюйюлдю. Болсада ол кёп суу ичиртирикди. Лимонну таза суугъа къошсагъыз да жарайды. Кесекле тийгенде, ол бек магъаналыды - сууну кёп ичиу чархдан токсинлени чыгъарыргъа болушады, ол аурууну теркирек хорларгъа себеплик этеди.

Дагъыда бир эсгертиу: С витамин аслам сары чыгъанада, къара дугъумда, башха цитрус битимледе, кивиде кёпдю. Алай кесекле тийгенде, ол бек болушурукъду деп сакъламагъыз.

Сармысах бла сохан

Быланы юсюнден ким да биледи, алай тюз а кёпле хайырланмайдыла. Аланы ашай, ауузугъузну кюйдюрюп кюрешмегиз. Ууакъ туурагъыз да, 10-15 минутха къоюгъуз. Ол заманны ичинде аланы дарманлыкълары чыгъып башларыкъдыла.

Андан сора ала бла багъылып тебирерге жарарыкъды. Быладан дарман этиуню талай амалы барды. Аладан келген ийис бла солургъа, ауругъан адам тургъан отоуда табакъчыкъ бла салып къояргъа боллукъду. Къара ётмекге жау жагъып, юслеринден аланы себип ашаргъа да жарарыкъды.

Татыран бла вирусла

Горчичниклени хайырлылыкълары эрттеден да белгилиди. Алай аны ууулгъанындан бир эки чай къашыкъны жюн носкийлеге себип, аланы кече кийип жатаргъа да боллукъду. Башха тюрлю амал да барды - 45-50 градус жылылыгъы болгъан суугъа юч тёрт уллу къашыкъ татыранны къуюп эритигиз, анда аякъларыгъызны он-онёбеш минутну тутугъуз, андан сора мылы къалмазча жан жаулукъ бла сюртюп, жюн носкийле кийип жатыгъыз.

Аны абаданлагъа, гитчелеге да этерге жарайды. Ол бек хайырлыды: татыранда эфир жау эм кёп башха хайырлы затла бардыла, ала аякъланы иги жылытадыла.

Билдириуле ара газетледен алынып басмаланадыла.