Жукъусу болмагъанны саулугъу бузулады

Хар бирибиз да билебиз татлы жукъласакъ, кючюбюз-къарыуубуз кёп болады, жукъубуз къуруса уа, ауанагъа ушайбыз. Жукъуну хайырлыгъыны юсюнден Москвада ишлеген врач Къойчуланы Шамил бла ушакъ этгенбиз:

- Жукъу жылла бла тюрленеди, жаш заманынгдача къартлыгъынгда жукълаялмайса. Жукъласанг да, бир-бирде солуп, кюч алып угъай, арып уянаса. Нек болады алай?

- Къалай солугъаныгъызгъа эс буругъуз. Бир-бирлени солуу тамакълары, анда-санда жабылып, ёпкелеге хауаны жибермей тохтайдыла. Аны хатасындан кислород да жетишмей къалады. Адамны чархы кислородсуз болалмагъаны ючюн, мыйы, жукъу болумдан уянып, адам солурча этеди. Адам кече узуну аллай болумгъа беш жюз кере окъуна тюшерге боллукъду. Аны хатасындан жукъу юзюк-юзюк болады, сора инсанны саны иги солумайды.

Кече солуу къыйын болгъанын, мыйысы да кёп кере уяннганын адам билмей къалады, ала аны кюндюзгю халын бузадыла. Арыгъан хал, къарыусузлукъ, бир-бирде уа бек тапсыз жерледе, сёз ючюн, магъаналы кенгешде неда машинаны сюрюп бара тургъанлай жукълау – кече тынгысыз болгъаныны шартларыдыла.

- Бу болумдан къутулууну амалы бармыды?

- Хау, бек алгъа ингирде аракъы неда башха эсиртиучю ичгилени ичмегиз, тютюнню да азайтыгъыз, жукълатыучу дарманланы да хайырланмагъыз, артыкъда ала санланы тюшюрюучю дарманла эселе. Ауурлугъугъузгъа эс бура туругъуз, нек дегенде, ауур адамланы кечелери, назик адамла бла тенглешдиргенде, артыкъда бек тынгысызла болуучудула. Бу мадарла болушмасала, сомнолог врачха барыгъыз. Шёндю кече солууну тыйылыуун кетерирча багъыуну бир бёлек амалы бардыла, аланы санында сизге жарарыгъын энчи халда сайларгъа керекди.

- Шёндю кёплени аякълары къыйнайды. Ол а жукъуну къыркъады да?

- Аякълары (бутлары) къыйнасала, адам жукъудан къанмай къалыргъа боллукъду. Жукълап тургъанда да ала къымылдап туруучудула, алай бла мыйыны да уята. Алай асламысында абадан адамлада болады, анда-санда жаш адамлада да тюбейди. Къыйын болумлада аякъла хар отуз секунддан къымылдап турургъа боллукъдула, алай эсе, иги жукъуну эм кюндюзгю тириликни юслеринден айтыр кереклиси да болмаз.

- Болушур амалла?

- Бек алгъа кофени эм кофеинлери болгъан ичгилени ичиуню къоюгъуз. Ала нерваланы къозгъайдыла эм болумну осалландырадыла. Къаныгъызда гемоглобин къаллай бир болгъанын тинтигиз. Железодефицитди аякъланы тынчлыкъларын алгъан зат. Шёндю аякъ ауруулагъа дарманла бла багъыуну кёп амаллары бардыла, аланы врачла айтыргъа керекдиле.

Кофени сюйген жукъусузма деп тарыкъмай эсе да, жукъудан а къанмайды. Нек? Кофеге жан атханла кюн сайын санланы тирилтиучю ичгиден бёлек стакан ичедиле. Бир да къыйналмай жукълайдыла кофени сюйгенле да. Нек дегенде, алты-сегиз сагъатны ичинде кофеин адамны чархындан чыгъып кетеди. Алай болгъанлыкъгъа, дайым кофе ичиучюлени эрттенликге санлары мыккыл болуп чыгъадыла. Ала кеслерин жукъудан къанмагъан сунадыла, ол а кофеиннге тартыныуну шартыды. Адам санларын тирилтир ючюн, дагъыда бир стакан кофе ичерге барады, алай бла кофени ызындан айланыу жангыдан башланады. Кофеманлагъа жукъу азлыкъ этеди, ишлер, жашар ючюн ала къуруда кофе ичип турургъа керекдиле.

Саныгъызны солутур ючюн, кофени ичмей тохтаргъа керекди – бир да болмаса, эки ыйыкъгъа кофени къоюгъуз. Ал кюнледе къыйын кёрюнсе да, андан ары халыгъыз игиленирикди, жукъу да санларыгъызны женгиллендирликди, кючлендирликди.

- Къаллай бир жукълагъанны да магъанасы бармыды? Огъесе хар адамда ол энчимиди?

- Энчиди. Сиз башхаладан аз жукъламай эсегиз, жукъудан а къанмай эсегиз, саулугъум осалды да, алай аны ючюн болады деп, жарсымагъыз. Эштада, сизни чархыгъызны программасы кёбюрек жукъларгъа деп жарашдырылгъан болур. Кёплени оюмларына кёре, жыл саны жетген адам кече сегиз сагъатны солургъа керекди. Ол орталыкъ кёрюмдюдю, кертисин айтханда уа, марда тёрт сагъатдан онеки сагъатха дери созулады.

Табийгъат сиз он сагъатны жукъларгъа керексиз деп тохташдыргъан эсе, сиз а жаланда сегиз сагъатны солугъан эсегиз, саныгъыз къарыусузланнганына сейир этер кереклиси да жокъду. Кесигизге тынгылагъыз! Къаллай бир жукълагъандан сора кюч-къарыу ала эсегиз да, аллай бир жукълагъыз! Чархыгъыз сюйген болумну тюрлендирирге кюрешмегиз. Сизни аякъларыгъыз 40-чы ёлчемли эселе, 42-чи аякъ кийимни аллыкъ тюйюлсюз да.

Алайды да, жукъу да «керекли ёлчемге» тийишли болургъа керекди. Жукъугъа эки сагъатым бошунакъгъа кетди деп жарсымагъыз, жукъудан къаннган тири чархыгъыз ол «бошуна кетген» заманны кюндюз артыгъы бла къайтарлыкъды.