Болушлукъ этер заман минутла бла саналадыла

Жашауда аслам затны асыры терк тюрлене баргъаны адам улугъа бир жанындан тынчлыкълы эсе да, бирси жаны бла уа аны саулугъуну качествосун тозуратхан аурууланы саны ёсе баргъанына да себеплик этгени жарсыулу шартды. Эм жайылгъанлагъа уа жюрек-къан тамыр ауруула саналадыла. Кеслери да энди жаланда жыл санлары уллайгъанлада угъай, жаш адамлада да тюбейдиле. Сёз ючюн, инсульт школгъа жюрюген сабийледе окъуна тохташдырылгъаны болгъанды. Бюгюнлюкде быллай болумну алгъындан эсе бегирек тюбегени да медицинада ишлегенлени, жамауатны да бирча сагъышландыра, къайгъы этдиреди.

Бу жарсыугъа халкъны эсин бурур акъылда эмда саулукъ сакълауну сагъынылгъан бёлюмюнде ишлеген врачлагъа хурмет бла байрам – Инсультха къажау битеудуния кюн да тохташдырылгъанды. Ол 2006 жылдан бери тёреге айланып, къыркъдан аслам айныгъан къыралда, аланы санында Россейде да, белгиленип келеди. Бу кюнде медикле, волонтёрла да Инсультдан къыйналгъанланы жууукъларына болушлукъну регионла аралы фондуну (ОГБИ) келечилери бла биригип, ол жарсыугъа жамауатны эсин кезиулю кере бурдурур ючюн тюрлю-тюрлю тюбешиуле, акцияла, флэшмобла да къурайдыла.

Инсультну профилактикасы жаны бла компания 2004 жылда ВОЗ бу аурууну кесини ызындан чыгъарыргъа боллукъ затланы тергеп, эм уллу эпидемиягъа тенг этгенинден сора башланнганды. Бу ауруу адамны жашауун юзгенлени неда аны сакъатлыкъгъа келтиргенлени тизмесинде экинчи жердеди. Тинтиуле ачыкълагъаннга кёре мардалы жашаугъа инсультдан къыйналгъанланы жаланда сегиз проценти къайтышалады. Аланы жыйырма процентине уа энчи халда къараргъа керек болады, алагъа жууукълары боллушлукъ этедиле. Алайсыз быллайланы жашауларында, жарсыугъа, башха мадар жокъду. Аны ючюн а бу аурууну профилактикасына энчи эсни заманындан оздурмай бурургъа тийишлиди.

Арт кезиуде, жарсыугъа, инсульт жаш адамлагъа да къатылады. Аны ючюндю блогерлени да анга къажау ишни бардыргъанлары. Сёз ючюн, ала бу аурууну хатасындан жашаудан кезиусюз кетгенлени юслеринден жамауатха билдиредиле эмда кеслерине, къатындагъылагъа да сакъ болургъа чакъырадыла. Айхай да, отузжыллыкъ адамны жашауу сунмай тургъанлай юзюлсе, ол шарт къайсы бирибизни да инжилтеди. Врачла айтханнга кёре уа, бир-бирде быллай болум къыйналгъанны къатындагъыла аны халын алгъадан кёрюп ангыламагъанларыны хатасындан да чыгъып къалады.

Биреуню инсульт болгъанына ишеклилигиз бар эсе, ол ышарсын деп тилегиз. Бу кезиуде аны ышарыуундан эслерге боллукъсуз сагъынылгъан аурууну ышанларын – адам эринлерини эки жанында да къыйырчыкълары бла бирча угъай, бир жанлы, башхача айтханда уа, къынгырына ышарады. Ол сёлешген кезиуюнде къыйнала эсе, сёзлерин ангылаталмай неда аланы унута эсе, ол да ышанладан бириди. Андан сора уа, инсан эки къолун да бирча ёрге кётюралмайды – не ахырысы бла да эталмайды бу жумушну неда бир кесекчикге кючден кётюрюрге кюрешеди. Дагъыда аны тили къынгырына кетерге болады.

Адамда бу ышанладан бирин окъуна эслей эсегиз эмда ол сиз айтхан затны кереклисича эталмай эсе, заманны соза турмай, терк болушлукъ берген бригаданы чакъырыргъа тийишлиди. Эсигизге салайыкъ, врачла хар заманда да ала ал юч сагъатны ичинде саусузгъа къараргъа жетишалсала, приступну ызындан чыгъарыкъ хаталаны болдурмазгъа аланы къолларындан келгенин чертгенлей турадыла.

Инсультну, аладан сора да, башха ышанлары боладыла. Алагъа кёре да аурууну эслерчады: адамны башы бек къаты аурутады эмда кёз аллында «чибинчикле учханча» кёрюнеди; къоллары-аякълары гыжы болгъанча болады, аны не бир жаны неда эки жаны окъуна ишлемей къалады (анга кёре биледиле мыйысыны къайсы кесегине хата болгъанын); башы тёгерек айланып, кёзлери къарангы этедиле; жюрюгени бузулады, кесини ауурлугъун кётюралмагъанча барады; кёзлери осал кёредиле. Эсигизде болсун, врачланы жанындан болушлукъну не къадар эртте чакъырсагъыз, ол къадар игиди. Нек дегенде инсульт бла байламлы болушлукъ этилир заман минутла бла саналады.

Медикле бу ауруудан профилактикагъа уа бу затланы санайдыла: бир кюнню ичинде къарыуугъуздан келгенича кюч иш бла да кюрешигиз, бек аздан, 30 минутну; тюз ауузланыгъыз – аз-аздан 5-6 кере, фаст-фудлагъа алданмагъыз, кёгетлени, жемишлени бегирек хайырланыгъыз, чабакъны, къозланы да унутмагъыз; тютюнню, къыздырыучу ичгилени ичмегиз; сегиз сагъатны жукълагъыз эмда къан басымыгъынзы ёлчемине къарагъанлай туругъуз, анга тюз багъыуну амалын излегиз. Андан сора да, къанда хаталы холестеринни ёлчемине да сакъ болургъа керекди. Аны анализни болушлугъу бла билирге боллукъду.