Тарых

Къабарты-Малкъар эл мюлк ишлени (урлукъ себиу, тирлик жыйыу) тамамлауда, колхозланы эмда совхозланы онгларын кючлендириуде къыралны аллында борчларын жик жиги бла толтургъаны ючюн, СССР-ни Ара Толтуруу Комитетини бегими бла 1934 жылда 3 январьда Ленинни ордени бла саугъаланып, XVII партсъезд атлы Битеусоюз къызыл къангагъа тюшгенди.

Халкъыбызны атын игилик бла айтдыргъан адамларыбыз не заманда да кёп болгъандыл. Аллай инсанларыбыздан бири уа Османланы Магомет эди, халкъда анга Темирбаш дегендиле. Жаш тёлю хазна билмесе да, абаданла уа аны иги таныгъандыла, жигитлигини, ётгюрлюгюню юсюнден кёп сейир хапарла жюрюгендиле. Таулу жаш къыйынлыкъгъа, душманнга бойсунмагъанлай, адамлыгъын тас этмегени ючюн аты тарыхда айтылырча этгенди.

4 январьда Нальчик, 11 январьда уа Къабарты-Малкъар саулай фашист душмандан эркин этилгенди.

Газет окъуучуларыбыз, сайтыбызгъа кирип къарагъанла да жер, суу атланы юсюнден билдириулени дайым излейдиле. Бюгюн Башийланы Азаматны тилегин толтура, Толгъурланы Бекмырза жарашдыргъан Чегем ауузунда жер атланы тизмесин беребиз.

1990 жылда «Болгария» деген журналда «Кубрат ханны хазнасы» деген статья басмаланнган эди. Аны автору Людмила Писарева эди. Статья жаланда Кубрат ханнга жууукъ болгъан болгарлылагъа угъай, битеу тюрк миллетлеге да магъаналыды.

Халкъыбызда пелиуанла алгъын кёп жаратылгъандыла. Хар ауузну кесини жигити болгъанды. Кючлери бла къарыулары Беш Тау элден тышында айтылгъан жашла бла эриширге кёпле итиннгендиле. Аллайладан бири Чабдарланы Жубуран болгъанды. 

Элбрусха жол кёргюзтюучюлени сыйлары революциядан сора бютюнда кётюрюлген эди. Алагъа къыралны жанындан уллу эс бурулгъанды. Сёз ючюн, Тилланы Юсюпге – Губасантыда, Хажиланы Сейитге Тегенеклиде юйле ишлеп берген эдиле. 1927 жылда Калинин Минги тау тийресине келгенде, Сейитни юйюнде къалгъанды, эчкилерин саууп, сют ичип тургъанды. Сейитни тамата къызы Таужаннга уа, кюлде гыржын биширтип, аны бек сюйюп ашагъанды. Кесине да алтын бууун сагъат берген эди.

Къара бла Хазар тенгизлени араларында жюзле бла километрге созулгъандыла Кавказ таула. Аланы ичлеринде бек айтхылы, деменгилиси уа, айхай да, Элбрусду. Ол Европаны да бек бийик таууду. Ёмюрледен бери да аны тёгерегинде жашап келеди бизни миллет.  Ненча ат атагъанды ол жаны кибик кёрген таууна. Ол санда: Жаннган тау, Элбуз тау,  Кюл тау, Тейри тау, Алтын тау, Дукъуш тау, Минг  жашар  тау, Эгиз тау, Экибаш тау, Шат тау, Чат тау,  Къуштун тау, Миннген тау, Мёнгю тау,  Эмчек тау, Эки сын, Желбуруш тау, Жел ёгюз тау, Элбурун тау, Элбрус тау, Тутурукълу тау, Кукуртлу тау, Къусхан тау, Жаччы чыкъгъан тау.

Фольклорубузну эм эрттегили жанрларындан бири элберледиле. Ала жаз тил бла айтылып, тюрлю-тюрлю затланы белгилеп, соруу-жууап формада къураладыла, адамланы акъылларын, эслиликлерин жютю этерге себеп боладыла эм эсеп оюннга юйретедиле. Элберле асламысында табийгъатны болумлары, хайыуанла, жаныуарла, адыр-сауут эм кёп башха затлада жер табадыла, асламысында адам улуну урунуу тёрелери бла, урунууда хайырланнган адырлары, сауутлары бла байламлыдыла.

Бизни белгили тарыхчыбыз Мызыланы Исмайыл, эллерибизде кёп айланып, аланы жаратылгъанларын, табийгъатларын, жашау халларын тинтгенди. Бюгюн окъуучуларыбызны аны Бызынгыны юсюнден жазыу иши бла шагъырей этебиз.