Жол устала

Аллы 29 декабрьде чыкъгъанды.

Элбрусха жол кёргюзтюучюлени сыйлары революциядан сора бютюнда кётюрюлген эди. Алагъа къыралны жанындан уллу эс бурулгъанды. Сёз ючюн, Тилланы Юсюпге – Губасантыда, Хажиланы Сейитге Тегенеклиде юйле ишлеп берген эдиле. 1927 жылда Калинин Минги тау тийресине келгенде, Сейитни юйюнде къалгъанды, эчкилерин саууп, сют ичип тургъанды. Сейитни тамата къызы Таужаннга уа, кюлде гыржын биширтип, аны бек сюйюп ашагъанды. Кесине да алтын бууун сагъат берген эди.

Жол усталаны араларында Сейит бек сыйы, даражасы да жюрюген айырмалыладан бири эди. Ингуш, дюгер тиллени да билгенди. 1941 жылда тамата жашы Газот урушда эди. Анга да къарамай, Сейитни, аны экинчи жашы Омарны да ол жыл декабрь айда тутуп кетедиле. Немис бу тийреге жууукълаша башлагъанда, тутмакъланы Каспий тенгиз тийресине кёчюредиле. Анда бара тургъан жеринде Сейит къарыусуз болады да, солдатла муну арбагъа миндиредиле. Тутмакъла алгъа кетедиле, арба уа артда къалады. Омар атасына, ызына бурулуп, къарай-къарай барады. Арба, тынчдан-тынч келе, къарап кёрмезча артда къалады. Ингир ала тутмакъла солургъа олтургъан жерге арба да жетеди. Алай Сейит анда жокъ эди. Омар аны кёргенден сора, асыры къыйналгъандан, ол кече окъуна жюреги жарылып ёлгенди.

 Айырмалы жол усталадан бири Мергиани Леуан болгъанды. Ол эртте окъуна тау артындан келип, Терс-Къолда Къочхарланы Баппашны юйюнде тургъанды. Малкъар тилге да юйренип, бек ариу сёлешгенди. Къочхар улу ауруп ёледи да, бираздан ол аны юй бийчесин алады. Аланы юч сабийлери да болады.

Леуан да кёп адамгъа жол кёргюзтюп, Минги тауну башына чыгъаргъанды. Репрессияланы заманында тутулуп, ол да андан къайтмагъанды.

Озгъан ёмюрню 20-чы-30-чу жылларында атлары айтылгъан жол усталаны санында къарындашла Байдаланы Мухаммат бла Ибрахим да болгъандыла. Мухаммат эсгериучю эди: «Колхозну эшеклери бла «Онбиреуленни ышыгъына» кёп къурулуш материалла ташыгъанбыз. Андан ары уа адамланы тауну башына чыгъарып тургъанбыз. Бир жеринде уа эшекле, кюлге батып, чыгъалмай, бек къыйналыучу эдиле», - деп. Мухаммат узакъ ёмюр жашап, Азиядан къайтхандан сора 1975 жылда Элбрусда ёлгенди.

Ибрахим да кёп жыйынны чыгъаргъанды Минги тауну башына. Аны бла баргъанладан бир адам да ачымай къайтханды ызына. Бир жол таугъа ёрлеп келгенден сора: «Бюгюн Элбрусну башына жете баргъан жерде, буздан къыйырлары къарап, таш болуп тургъан жонулгъан агъачланы кёрдюм. Сора халкъда эрттеден бери жюрюген Нух файгъамбарны кемеси Минги тауда тохтагъан эди деген хапар кертиди», - дегенди ол.

Ибрахим революцияны заманында къызылланы санында акъ аскерлеге къажау уруш этип тургъанды. Чеченни жеринде юч ай къуршоуда тургъаныны юсюнден хапар айтыучу эди. Коммунист да болгъанды. Алай а диннге къаты берилген адам эди. Оразасын, ууахты намазын къоймагъанды. Бир ауукъ заманнга Элбрусда Эл советни председатели болуп тургъанды. Намаз этгенин билгенден сора Байда улун райкомну бюросуна чакъыргъандыла: «Партиядан, динден бирин сайла дегенлеринде: «Мен бюгюннге дери да Аллахха къуллукъ этгенме, мындан арысында да аны бардырлыкъма», - деп, партбилетин столгъа салып кетгенди.

Ол заманда уа алай айтыргъа уллу кишилик керек эди. Кёчгюнчюлюкню заманында ол Алма-Атада эфендилени таматаларыны экинчиси болуп тургъанды. Ёлген да анда этгенди.

Урушну аллында жыллада таугъа айырмалы жол кёргюзтюучюлени араларында бызынгылы жаш Толгъурланы Ибрахим да болгъанды. Ол да кёп жылланы Минги таугъа адамланы чыгъарып тургъанды.

1935 жылда февральда Колхозчуланы биринчи битеусоюз съездлери бола эди. Анга атап айырмалы жол кёргюзтюучюледен онтогъузоулан Элбрусну эки чукуюна, Казбекге да чыкъгъандыла. Ол санда Ибрахим да болгъанды. Ол онтогъуз адамдан жангыз бири оруслу эди – доктор жаш. Къалгъанлары уа – таулула. Жыйын таматалары Хажиланы Сейит эди, аны экинчиси да Тилланы Юсюп. Ол санда  Толгъурланы Хусейни жашы Тахир, Къочхарланы Баппушну жашы Магомет, Хажиланы Элмырзаны жашы Таука, Хажиланы Жыжыуну жашы Сюлемен, Хажиланы Къутурукъну жашы Хасан, Хажиланы Дауутну жашы Чотай, Хажиланы Сейитни  жашы Омар болгъандыла. Толгъурланы Ибрахим 1942 жылда урушха кетип, андан къайтмай къалгъанды. Башында сагъынылгъанладан сора да, кёп жигит таулу жаш, устала болуп, адамланы Элбрусну башына чыгъарып тургъандыла. Бюгюнлюкде да кёпдюле аллайларыбыз.

Хапарыбызны ахырында Минги таугъа чыкъгъан бир жигитни юсюнден айтайыкъ. Ол Курданланы Юсюпню жашы Салих хажиди. 1994 жылда иш этип, Элбрусха чыгъып, аны чукуюнда намаз этип къайтханды. Ол а кишилик тюйюлмюдю?

Османланы Хыйса.
Поделиться: