Туугъан журтубузну эркинлиги ючюн кёп миллетлени келечилери сермешгендиле

Кавказны эркинлиги ючюн къазауатны 80-жыллыгъына

Уллу Ата журт урушну жылларында Къашхатауну тийресинде къанлы къазауатда  300-ге жууукъ совет аскерчи жоюлгъан эди. Ала басдырылгъан къарындаш къабырда эсгертме ишлетилип, Къабарты-Малкъарны эркинлиги ючюн жанларын берген жигитлени атлары ёмюрлюк болгъанды. Мында деменгили совет къыралны кёп жерлеринден аскерчиле ахыр обаларын тапхандыла.  

  1942 жылда Къашхатаугъа кирген жерде баргъан къазауатда ёлген аскерчилени атлары, ол бушуулу ишледен сора 81 жыл озгъандан сора да, барысы да тохташдырылмагъандыла. Бу магъаналы иш бла кёп жылланы Уллу Ата журт урушну, урунууну, Сауутланнган Кючлени ветеранларыны Къашхатауда советни башчысы Уяналаны Виктор кюрешгенди. Ол   Подольскда Къоруулау министерствону архивинде болуп, бу жерледе сермешген аскерчилени документлерин излеп, уллу къыйын салгъанды.     

Эсгертме Уллу Хорламны 70-жыллыгъын белгилегенде къууанчлы халда ачылгъанды. Алай аны юсюнде ол къанлы къазауатда ёлген аскерчилерини атлары, ала къазауатха къайсы жерледен чакъырылгъанлары, башха шартла да жазылгъынчы, ол ахырына жетдирилгенди дерча тюйюлдю.        

Бюгюнлюкде уа Калининграддан, башха шахарладан, элледен да мында асыралгъан аскерчилени жууукълары сёлешип, ыразылыкъларын айтадыла. Сёз ючюн, Калининграддан Ковалёвланы юйюрюню келечилери саулай таулу миллетге ыспас этедиле. Бизни атлары-чуулары чыкъмай тургъан аталарыбызны-аппаларыбызны къайда асыралгъанларын табып, аланы атларын белгили этип, хурметлерин кёргенигиз ючюн сау болугъуз, дейдиле.  

Азербайджанлыланы Къабарты-Малкъарда диаспорасыны келечилери эсгермеге келип, дууа да тутхандыла, гюлле да салгъандыла. Къарындаш къабырда 32 азербайджанлы асыралыпды.

Битеу да бирге уа бу къарындаш обада 17 миллетни келечилери кеслерине ахыр жер тапхандыла: азербайджанлыла, грузинлиле, къазахлыла, къыргъызлыла, узбеклиле, украинлыла да бардыла.  

 Алай эсгертме, аны тийреси да хар заманда да былай ариу болмагъанды. Къабыр тас болуп къалыргъа да аздан къалгъан эди… Къабыр, анда жатхан 300 аскерчини атлары да элни акъсакъалларыны, жамауатны ахшылыгъыны, адамлыкъларыны хайырындан сакъланнганды.  1942 жылда октябрьде Къашхатаугъа кирген жерде гитлерчиле бла къанлы сермешде Къабарты-Малкъарны къоруулагъан 37-чи аскерни экинчи дивизиясыны 875-чи полкуну аскерчилери къырылгъандыла. Ол къанлы кюнлени эслеринде тутханла айтханларыча, Герпегежден башлап, Къашхатаугъа кирген жерге дери ёзен адам ёлюкледен толу болгъанды. Уруш жыллада элде хазна эр киши къалмагъанды. Аны ючюн акъсакъалла, тиширыула, сабийле, совет аскерчилени ёлюклерин жыйып, барысын да бирге Черек сууну жагъасында асырагъандыла. 

Ала немислиле Къашхатаугъа киргенде, бу ёзенде быллай бир адамны асырагъанларын кёчгюнчюлюкде да унутмай, жаш адамлагъа айтып, юйретип тургъандыла. Таулула кёчгюнчюлюкде тургъан 13 жылны ичинде анга адам да къарамагъанды, мурса басып, къабыр ахырда кёрюнмей къалгъанды.   Дагъыда черек жагъаны талап, сюеклени суу алып кетеди деген къоркъуу чыкъгъан эди.

Аскерчилерибизни жангыдан асыраргъа кереклисини къайгъысын этип, республиканы оноучуларына тилеп тургъандыла элни акъсакъаллары, жамауаты да. Алай бла туугъан журтубузну къоруулаучуларыны сюеклери жангыдан асыралгъандыла, эсгертмени тёгереги жасалгъанды. 

 Сёзсюз, Уллу Ата журт урушну тарыхы толусунлай тинтилгенди, бир белгисиз шарт да къалмагъанды деп айтырча тюйюлдю. Архивлеге тюшмей къалгъан документле, атлары, асыралгъан жерлери белгисиз аскерчиле энтта къаллай бир болурла? Къашхатауну тийресинде баргъан 9-сагъатлыкъ сермешде, аскерлерибизге салыннган къоранчны тергегенде, ол Къабарты-Малкъарны эркинлиги ючюн къазауатладан эм къанлы болгъанды дерчады.  Шёндюгю тёлю быллай шартланы билирге, туугъан журтубузну эркинлиги ючюн жан берген аскерчилени жигитликлерине хурмет этерге, аппаларыбызны батырлыкъларына, алгъыннгы совет къыралны халкъларыны шуёхлукъларыны юслеринден тюз хапар  билирге борчлудула.