«Миллет адабиятха сюймеклиги бютюнда уллуду»

Мызыланы Адрайны жашы Къаншаубий «Заманны» редакциясында къонакъда кёп кере болгъанды. Ол Башкъортостанны Тюркде келечилигине таматалыкъ этгенди, аны башламчылыгъы бла тюрлю-тюрлю проектле тамамланнгандыла – экономика, культура жаны бла да.

 Болсада аны жашауунда магъаналы жерни уа адабият алады. Ол тюрклю окъуучуланы «Евгений Онегин» бла биринчи шагъырей этгенди. Орус классика бла бирге уа  къарачай-малкъар жазыучуланы чыгъармаларын Тюркде басмалай, литературабызны айныууна себеплик этгенди.   

  Къаншаубий Адраевични   Башкъортостан Республиканы Тюркде келечиси болгъан заманы   жашауунда магъаналы, унутулмазлыкъ, хайырлы кезиу болгъанын айтады. «Башкъортостан экономикасы алгъа баргъан, промышленносту, эл мюлкю айныгъан, нефть байлыкълары кёп болгъан республикады. Тыш къыралда келечисине башха регионда туугъан, тили, миллети башха адамгъа ышаннганлары сейир тюйюлмюдю?»,-дейди  ол. 

Ол Тюркге къалай тюшгенини юсюнден да айтханды,  Москваны университетини  Азияны бла Африканы къыралларыны институтун бошагъандан сора, бир талай жерде да урунуп, 1993 жылда Стамбулда уллу къурулуш фирмагъа киргенди.  Ол   Россейде, ол санда Москвада, Уфада, Краснодарда, Тюменьде жашау журтла, социал объектле салгъанды.

Ол кезиуде республиканы биринчи башчысы  Муртаз Рахимов толтурулгъан жумушланы кёрюп, Къаншаубийден Тюркде Башкъортостанны келечиси болурун тилейди. 

-Алай, эрттегилиле айтханлай, эки шинтикде олтургъан тынч тюйюлдю. Фирмада, келечиликде да бирге  кюреширге къыйын болады. Башкъортостанны оноучусу Рахимовха республиканы Тюркде официал келечилигин ачыуну юсюнден айтама – Татарстанча. Бу башламчылыкъны хайырлылыгъын белгилеп, анга ыразы боладыла эмда   анга таматалыкъ этерге  ышанадыла,-деп эсгереди ол кезиуню бизни ушакъ нёгерибиз.  

    Сегиз жылны ичинде (2004-2012 жыллада) кёп магъаналы ишле тамамланнгандыла.    Былайда жангыз да бир шартны сагъынып къойсакъ да тамамды:  Башкъортостанны бла Тюркню араларында сатыу-алыу  50 миллион доллардан 514 миллионнга дери ёсген эди – он кереге.

Маданиятха энчи эс бурулгъанды.  Тюркде Башкъортостанны культурасыны кюнлерин  бардыргъандыла,   Стамбулда республиканы юйю къуралгъанды. 

Башкъортостанны оноучуларына таулу миллетни уланыны къыйынына  багъа бергенди. Ол  Шуёхлукъну Орденине, Башкъортостанны Президентини Сыйлы грамотасына тийишли кёрюлгенди,  «Башкъортостан Республика къуралгъанлы – 100 жыл» майдал бла саугъаланнганды. 

  Къабарты-Малкъарны бла Башкъортостанны араларында байламлыкъланы къурау жаны бла мадарланы да толтургъанды ол. Бир ненча кере бизни телевиденияны Уфагъа чакъыртып, Башкъортостанны оноучулары, жазыучулары, сыйлы адамлары бла ушакъла жаздырылгъандыла. Бизни телевиденияда  Мустай Каримни  спектаклин башкъорт тилде кёргюзтген эдиле. «Минги-Тау» журнал бла бирге малкъар жазыучуланы чыгъармаларын башкъорт тилде чыкъгъан «Агидел»  изданияда басмалагъандыла. Журнал бир номерин толусунлай бизни жазыучуларыбызгъа жоралагъан  эди.

 Къайсынны 1973 жылда Уфада чыкъгъан "Жаралы таш" китабы  аны 100 жыллыгъына жоралап жангыдан басмаланнганды. «Къабарты-Малкъарны шуёху, уллу жазыучу Мустай Каримни атын Чегем ауузунда бир тёппеге берир ючюн Беппайланы Муталип  бла башламчылыкъ  этген эдик. Ол бийикликге бизни республиканы эмда  Башкъортостанны альпинистлери шуёхлукъну кючлендире, бирге чыкъгъандыла»,-деп эсгереди Мызы улу.

 Тилманчлыкъ  бла уа Къаншаубий Тюркде ишлеп башлагъан заманындан бери кюрешеди. Бюгюнлюкде аны 20 китабы  чыкъгъанды басмадан. Орус, малкъар, къарачай, къабарты, башкирли, грузинли, дагъыстанлы жазыучуланы жюзден аслам назмусун тюрк тилге кёчюрюп, журналлада бла газетледе  басмалатханды ол.

 - Орус адабиятны юсюнден айтханда, Александр Пушкинни «Евгений Онегин» романын тюрк тилге биринчи болуп мен Ахмет Неждет бла бирге кёчюргенбиз. Окъуучуланы анга сейири уллу болгъанды,  2003 жылда «Дунья» журналны «2003 жылда бек иги кёчюрме» деген бёлюмде  саугъагъа тийишли болгъаны да анга шагъатлыкъ этеди,-дейди Мызы улу.  

Болсада аны  миллет адабиятха сюймеклиги  бютюнда уллуду. 2001 жылда Тюркде «Малкъар поэзияны антологиясын»  чыгъартханды, 2018 жылда ол къайтарылып  басмаланнганды.   Къулийланы Къайсынны тёрт жыйымдыгъын кёчюргенди тюрк тилге, тюрлю-тюрлю журналлада бла газетледе аны чыгъармачылыгъыны  юсюнден 20-дан аслам материал чыкъгъанды.   

  Энтта  «Тахир бла Зухура» поэманы бла закий Кязимни назмуларыны жыйымдыгъы  чыгъартылгъанды.  Белгили башкирли поэт Мустай Каримни жюз жыллыгъына атап, аны назмулары  13 тилге кёчюрюлген эдиле, бу проектге бизни ушакъ  нёгерибиз да къатышханды.   

Зумакъулланы Танзиляны юбилейини чеклеринде Тюркню Евразиялы назмучуларыны союзуну «Кардеш калемлер» журналында аны назмулары басмаланнгандыла,  окъуучуланы аны чыгъармачылыгъы, жашау жолу бла да шагъырей этерге онг болгъанды. Дагъыда журналны    номеринде  Беппайланы Муталипни назмулары, Къулийланы Къайсынны чыгъармалары эмда Дагъыстанны Жазыучуларыны союзуну башчысы Магомед Ахметовну  аны чыгъармачылыгъына берген багъаны кёргендиле окъуучула. 

- «Уверджинка» журналда уа   къабартылы поэт Алим Кешоковну «От жагъа» назмусун чыгъаргъанма. Алим Кешоков    назмусун кёп жылла мындан алгъа жазгъан эсе да, ол бюгюн да магъаналылай къалгъанды.  Ол фашистле ууатхан элге халкъ къайтханда кёрген къыйынлыкъланы суратлагъанды. Бюгюнлюкде уа Сирияда урушдан къачып, Тюркде кеслерине экинчи ата журт тапхан юч миллиондан аслам адам  террористледен эркин этилген туугъан шахарларына, эллерине къайтсала,  Алим Кешоковну назмусундача, кюйген, мурдоруна дери оюлгъан юйлерин кёрлюкдюле. Ол а къаллай уллу къыйынлыкъды!- дейди Мызы улу. 

    Тюрклю окъуучуланы  орус классикле бла шагъырей этер мурат бла дагъыда   Фёдор Достоевскийни «Белые ночи» повестин  кёчюргенди. Жууукъ кезиуде тюрклю окъуучула Александр Купринни сейирлик, ариу тилли чыгъармаларын да кёрлюкдюле.