Къадары билими бла байламлы эди

Иги кесек жыл мындан алгъа Нальчикде Аэропорт къатында орналгъан бир фатарда отузунчу жыллада Совет Союзда белгили геолог-нефтяник болуп ишлеген Моллаланы Исмайылны жашы Жамал-Эдин бла тюбешеме, атасыны  юсюнден хапар сорургъа. Ол заманда Жамал мында жашай эди, юй бийчеси бла,  сагъынылгъан юйню онбиринчи этажында. «Кюн сайын балконнга чыгъып, эрттенликде таулагъа къарап, табийгъатны ариулугъундан зауукълукъ алып турама, сиз мында жаннет ичинде жашайсыз»,- деп  башлагъан эди ушагъын.

Жамал айтханнга кёре, аппасыны, Моллаланы Исхакъны,  Нальчикде Пушкин эм   Кешоков атлы орамла бирге къошулгъан жерден узакъ болмай, европалы проекти бла юйлери болгъанды, ол бюгюнлюкде да турады алайда. Аны  шахарда дагъыда бир юйю бар эди. Ала биз хапарын айтырыкъ Исмайылны атасы Исхакъны юйлеридиле.

Моллалары Бызынгыда дин ахлусу  адамла болгъандыла. Болсада Исмайилны атасы Исхакъ юч жашына да светский жаны бла бийик билим алыргъа онг бергенди. Таусолтан, Новочеркасскде эл мюлк институтну бошап, агроном  болуп ишлегенди, кандидат диссертациясын да къоруулагъанды. Артда ол хобустаны жангы сортун чыгъарып, аны Ингилизде, Германияда эм Голландияда ёсдюрюп тургъандыла.

 Хаджи-Мурат  Санкт-Петербургда университетни архитектура бёлюмюнде окъугъанды, Кисловодск шахарда архитектор болуп кёп жылланы уруннганды.  

Исмайыл   сабий кезиуюнде Нальчикни гимназиясында билим алгъанды.   Алай, Жамал-Эдинни айтханына кёре, ал кезиуде ол окъургъа артыкъ бек сюймей, къуруда элге  тартылгъанлай тургъанды. Къарт анасына асыры тансыкъ болгъандан, жаш, окъууун да къоюп,  жаяулай  Холам-Бызынгы тары таба атланады... Гитче Исмайылны гимназиядан къачып кетгенин атасына билдиредиле, ол аны аллына къарындашы бла келеди, ала жолда тюбешедиле.  Исхакъ анга: «Сен гимназияда окъууунгу бошамасанг, къарт анангы, Холамны, жууукъларынгы бир заманда кёрлюк тюйюлсе»,- деп, къатлап айтады. Ол сёзлени Исмайыл кёпге дери унутмай тутады эсинде, къадалып окъуйду. 1916 жылда Нальчикни гимназиясын жетишимли бошагъандан сора, Молла улу Санкт-Петербургну Тау институтун тауусады, геолог диплому бла Нальчикге къайтады.

 Атасыны къарындашы Магомет, ол кезиуде Владикавказда темир жоллада вагонлагъа ремонт этген мастерскойланы баш инженери эди да, Исмайылны   ишлерге ары алады. Бир кесекден Магометни Бакугъа Азербайджанны халкъ мюлк управлениясына чакъырадыла.  Артда ол, Исмайылны «Азнефть» геология управлениягъа ишлерге кел деп, къагъыт иеди. Урунуу жолун Исмайыл, усталыгъына кёре, геолог болуп тамамлап башлайды. Кёп кере геология жаны бла экспедициялагъа къатышады, хунерли, ишни эбин билген таулу жаш, къысха заманны ичинде башда сагъынылгъан управленияны таматасыны къуллугъуна дери ёседи. 

Ол кезиуде Бакуда Молла улу Совет Союзну нефть эм газ промышленность министерствону баш геологу Иван Михайлович Губкин бла кёп кере тюбешгенди, шуёхлукъ да жюрютгенди. Шёндю Губкинни атын Москвада битеу Россейге белгили нефть эм газ жаны бла бийик билим берген къырал университет жюрютеди.

 Иван Михайлович Молла улуну бийик билимли уста специалист болгъаны ючюн анга даража берип тургъанды. Ол нефтьни болгъан жерин ташны тюрсюню бла ачыкълагъан аламат геолог эди. Губкин  "Учения о нефти"  деген китабында былай жазады: «Каспийде нефтьни чыкъгъан белгиси хар жерде барды, аны ызы уа узакъгъа, Урал таулагъа кетеди». Анда Иван Михайлович дагъыда Моллаланы Исмайылны хайырындан  Бакуда нефть болгъан  эм уллу Путинское (Пута) деген жер  ачыкъланнганын жазады.   Андан чыкъгъан  нефть Уллу Ата журт урушну кезиуюнде битеу къыралгъа 75 процент отлукъну берип тургъанды.

Молла улуну Азербайджанны нефть бёлюмюн айнытыргъа  уллу къошумчулукъ этгенин ангылай, Губкин  ара шахардан Бакугъа къагъыт иеди. Анга кёре, Исмайыл Куйбышев шахарны  нефть чыгъарыу управлениясыны таматасы болуп, ишлерге ары барыргъа керек эди. Исмайыл юйюрюн жыйып,   жолгъа тебиреп тургъанлай, аны танг атхынчы ич ишле органланы   келечилери келип, алып кетгендиле. Жарсыугъа, не сылтау бла тутханлары белгисиз болмай къалгъанды. Ол кюнден сора Исмаиылны киши кёрмегенди…

Жамалны эсгериулерине кёре,  бюгюнлюкде Азербайджанны нефть чыгъарагъан бир жери "Моллаевское" деген атны жюрютеди, аны нефть бёлюмню айнытыугъа салгъан къыйнын ол жерлиле энтта да унутмагъандыла.