Жашауу - огъурлулукъну, сабырлыкъны бла ёхтемликни юлгюсю

Ахыры. Аллы 4 июльда басмаланнганды.

Кёчгюнчюлюк, туугъан жерде жашау

Туугъан жерине къайтханда, халкъы жокъ– кёчюрюлюп. Жууукъларыны юсюнден хапар излей, ала Ошский областьны (бусагъатда Баткен область) Кызыл-Къая шахарына тюшгенлерин тохташдырады. Заман созмай, юйюрю болгъан жерге атланады - уруш, къыйын жол, жаралары къарыуун алгъан адам атасына, эгечи Аминатха, юйдегисине, сабийлерине тюбегенде жюреги жарыйды. Ол эм насыплы такъыйкъаладан бири эди. Жарсыугъа, анасы кёчгюнчюлюкге дери ауушхан эди. Уруш бошалгъанлай алагъа къарындашы Мута да къошулады, ол къазауатны ахырына Хорламгъа дери фронтда тургъанды, лейтенант чын алгъанды. 1957 жылгъа дери Къыргъызда колхозда уруннганды. Кёчгюнчюлюкде юйюрге дагъыда эки сабий тууадыла: Салых бла Асият.

Туугъан эллерине къайтханда, юйлеринде башха адамла жашап. Ссуда алып, юйлерин сатып алыргъа тюшгенди. Кёп да бармагъанлай, атасы ёледи. Мында Масхут урушха кетгинчиге дери ишлеп тургъан «Къызыл Малкъар» колхозгъа киреди, къойла, сора  уллу бурулгъан мююйзлери бла къочхар сюрюулени кютгенди. 

Къудас а, туудукълары эсгергенча, ишге къаты, огъурлу адам болгъанды. Билим алыргъа онгу болмагъанды, жети сабийни ёсдюргенди, юйге къарагъанды, кёп таулу тиширыулача, жюн ишлегенди, эшиу эшгенди. Сабийле бла туудукъла бек сюйген а ол къыфца эрикден (къара эрик) вареньяны кенг къангагъа жукъа жайып, аяз болгъан жерде къоюп, мырзай этсе эди.

Жашау жорукъла

Масхутну бла Къудасны ауруп бир адам да хазна кёрмегенди, ол угъай, 80 жылы болгъанда окъуна Масхут газетлени кёзюлдреуюкле киймей окъугъанды. Окъургъа уа, айхай да, сюйгенди, «Коммунизмге жол» газетни хазна бир номерин къоймагъанды. Усталыкъ билим алыргъа насып болмагъан эсе да, окъуй, жаза уа билгенди. Туудукъларына, аскерде къуллукъ этген заманларында письмола жиберип тургъанды, анда аланы халларын соргъанды, алагъа аскерде кеслерин къалай жюрютюрге керек болгъанларын юйретгенди, насийхатла этгенди. Бек биринчи уа, сабыр болурларын излегенди: «Тийишлисича къуллукъ этигиз, хылы-мылы затлагъа къошулмагъыз. Бир тапсыз зат эшитирге да тюшер, аллынга не тюрлю адам да чыгъаргъа боллукъду, жаратмагъан жерингде къабынып, ачыуланып къалма. Къызынма, алгъа сагъыш эт», - деп. Аланы аскерге ашыргъан кезиулеринде уа жолгъа кереклерин, аш-азыкъ алыргъа ахча бергенде, бир сомну энчи узатып болгъанды. Аны да: «Ал муну,  жашым, алай эки жылдан а аны артха къолума тутдур», - деп. Огъурлу къарт аны жанындан сюйген туудукълары артха къолума сау-саламат къайтсынла деген акъыл бла этгенди.

Сабийлерин бла туудукъларын, аладан туугъанланы да адамлыкъгъа юйретирге итиннгенди. «Кесигизни тукъумугъузгъа айып келтирмезча жюрютюгюз. Ётюрюк айтмагъыз, урламагъыз-тырнамагъыз, кесигизни къыйыныгъыз бла жашагъыз. Башха адамгъа бойсунуугъа кирмегиз, ол заманда инсанлыгъыгъызны тас этериксиз. Бир ётюрюк башхасын чыгъарады, урлап башласанг, ол андан да аманды. Кесигизден къарыусузну да басынчакъламагъыз, намысын тюшюрмегиз, хурмет эте билигиз», - деп къайтара тургъанды. Билимни бек багъалагъанды, ол да, Къудас да жашларына, къызларына да билим берирге кюрешгендиле, аланы барысы да окъугъандыла, усталыкъ алып, ишлеген да этгендиле, уруннган жерлеринде ыспаслы да болгъандыла. 

Масхут дуниясын 1990 жылда алышханды, Къудас андан сора бир жыл бла эки айны жашагъанды. Бир бирлери бла ала бир заманда да даулашмагъандыла, бир къарамдан ангылагъандыла, бир бирлерин багъалагъандыла, аягъандыла. Масхут бла Къудас жууукъларыны, сабийлерини бла туудукъларыны, учхунларыны, къоншуларыны эслеринде огъурлу, жарыкъ адамлача къалгъандыла. Аланы арбазлары сабийледен бош бир заманда да болмагъанды. Аланы эсгере, туудугъу Батчаланы Илияс былай айтады: «Арбазыбызны бир жанында къалын, тюз да кюйюзча жумушакъ кырдык ёсгенди. Биз а, битеу орамны сабийлери, барыбыз да алайда жыйылып, ойнаргъа сюйюучю эдик. Ол кырдыкга жыгъылгъанлыкъгъа,  ачыгъан да этмей эдик. Ала уа, бизге къарап, ышарып, къууанып тургъандыла, дауурубуз, къычырыкъ-хахайыбыз ючюн бир заманда да хыны этмегендиле. Ол угъай, аммам бизге мырзай, бёрекле этип сыйлап болгъанды. Къарт болгъан жерде берекет да болады деп бошдан айтылмайды, ала тёгерекге къаллай эсе да энчи нюр тёге эдиле».