Мюлк тамата эм уста къураучу

Кетенчиланы Чокуйну жашы Борисни аты республикада, андан тышында да мюлк жюрютюуню устасы деген ангылам бла байламлыды. Ол Россейни жашау-коммунал мюлкюню сыйлы ишчисиди, Урунууну Къызыл Байрагъыны орденине тийишли болгъанды.

Борис 1942 жылда Булунгуда туугъанды. Атасы Уллу Ата журт урушха кетип, андан къайтмагъанды. Алай бла анасына, Чыпчыкъланы Юзейирни къызы Шарипагъа, андан ары бек къыйын тюшгенди тёрт сабий бла. Болсада, халкъ бла кёргенинг – байтамал дегенча, башхала кётюрген сынауну ол да айыпсыз кётюргенди.

Алай бла сабий жылларын Борис ата журтундан узакъда, Къыргъызстанны Ош областыны Наукат районуну Конзавод элинде ётдюргенди. Аны юйюрю бери алгъаракъ къайтханды – 1956 жылда, азатланыуну хапары эшитилгенлей окъуна. Ол жылланы эсине тюшюре, Борис ол заманлада тау элледе болгъан тозурауну тюзетирге жаш, къарт да къарыуларын аямай кюрешгенлерин айтады. «Булунгугъа жол жокъ эди да, биз, жаш адамла, бек къаты ишлегенбиз аны болдурургъа. Ол себепден, элни ишинден айырылмай, заочно окъургъа тюшгенди Къабарты-Малкъар къырал университетинде зоотехникге», – дейди ол.

Алай болмай да къалай боллукъ эди, элни жаш тёлюсю аны кесини комсомол башчысына айырсала. 1959 жылда, эл клуб жангыртылып, ишлеп башлагъанлай, анга таматалыкъ да ол этгенди. 1960 жылда уа элни жамауаты Борисни Эл советге председательге кёргюзтгендиле. Ол къуллукъда Кетенчи улу эки жыл ишлегенди. Аны ол заманлада партиягъа алгъандыла. Айхай да, аллай жаш адамны (жыйырма жылында!) партиягъа алыу сыйдам ётмегенди, анга ышанмагъанла да болгъандыла, алай а элини ийнаныуу, аны сюймеклиги хорлагъандыла, таукел да этгендиле аны. Ызы бла Борисни элде партия комитетни секретарыны къуллугъуна салгъандыла.

1966 жылда уа аны Дондагъы Ростовда Бийик партия школгъа ийгендиле. Ол анда Чабдарланы Къасымны жашы Борис бла бирге тёрт жыл окъугъанды. Андан къайтхандан сора,

1970 жылда, аны Быллым элни ара мюлкюне председатель этип ийгендиле.

Анда ишлеген заманын Борис жашауунда бек магъаналыгъа санайды. «Огъурлу адамла эдиле быллымчыла, ишни сюйгенле, таза ниетлиле, бир бирине онг излегенле.Хобустаны жангы салып башлагъанда, башха жерледе ол юч жюзге окъуна жетмегенде, ала бир гектардан 900 центнер алгъандыла. Полевод бригаданы таматасы Афашокъаланы Нафисат ма ол жетишимлери ючюн Ленинни орденине тийишли болгъан эди. Къудайланы Азиз, Афашокъаланы Хафисат бла Исмайыл, дагъыда тёрт-беш адам а майдалла алгъандыла. Ма алай ишлегендиле», – деп эсгереди Борис ёхтемлик, ыразылыкъ бла. Таматаны кесине да мюлкню не жаны бла да бийик кёрюмдюлю этгени ючюн Урунууну Къызыл Байрагъыны орденин бергендиле.

Мюлкде тёрт минг эчки, тёрт жюз тууар мал, юч жюз ат, ууакъ аякълы малладан да жыйырма алты мингден аслам болгъанды. Бир заманда иели къойланы саны юй башындан бешден озмасын деп, аллай бегим чыгъарылгъанда, быллымчылада уа аланы санлары онсегиз мингнге жетгенди, дауур да чыгъаргъан эдиле, азайтыгъыз деп, алай а жамауатны акъыллылары ол болумда да мал тутууну, андан къыралгъа келген хайырны магъанасын иги ангылагъандыла. Алай бла Борис жаш башы бла элни ачытмазгъа кюрешгенди.

Малкъар халкъ ата журтуна жыйылгъандан сора бек къыйыны къышлыкъ, жайлыкъ жерлени артха къайтарыу болгъанына киши даулашмаз. Ол жерле, башха малланы санамасанг да, тёрт минг эчки ёсдюрген совхозгъа бек магъаналы эдиле. Къышда къышлатыр, жайда отлатыр жеринг болмаса, къалай бла мал тутарыкъса? Башха иели болгъан къышлыкъланы артха къайтарыу неден да къыйын болгъанды, алай а анга ол ишде Ростовда биргесине окъугъан, артда Москвада эл мюлк жаны бла къуллукълада ишлеп тургъан нёгерлери болушхандыла. Алай бла ол Быллымгъа ма аллай хан саугъа этгенди. «Ёзденланы Чолпан бла Тилланы Жумакку, Къудайланы Азиз бла Жагъафар,

Байсолтанланы Жамал, башхала да малланы Жылы-Суугъа элтип, анда кютгендиле. Тузлукъ къышлыкъда да юч минг мал тургъанды. Артда аланы Губасантыгъа сюргендиле, – деп эсгереди Кетенчи улу. – Жаш адам эдим, таматаладан сурагъанма акъыл. Мусукаланы Шамсагъа, Мурачаланы Аубекирге, Афашокъаланы Сюлеменнге, Къумукъланы Муссагъа, башхалагъа да бек ыразыма, кёп эсли сёзлерин эшитгенме, билеклик этгендиле манга. Тилланы Тяпадан эшитгенме, ол манга дери болгъан ишди. Кичиу малланы ол дарман болмагъан заманлада малчыла, ол да ичлеринде болуп, Кичибалыкъ, Хабаз, Схауат башы бла Тамбукан кёлге сюргендиле. Жолда суу бермей баргъандыла. Кёлге жетгенлей, малла ол суудан ичип, алайда жатхандыла. Эрттенликге жагъа аладан чыкъгъан къуртладан чыммакъ-акъ болуп къалыучу эди деген эди акъсакъал…»

Онеки жыл ишлегенди Быллымда мюлк тамата болуп Борис. 1978-1979 жыллада, тау элледен биринчи болуп, Быллымгъа газ да тартылгъанды. Ол ишни болдурур ючюн, Кетенчи улу кёп айланнганды, Москвада, Залийханланы Михаил бла Кисловодскда да, болушур адамланы излеп. Жаланда теплицала этебиз деп къурагъан проектни бергенде, къол салыннганды аны къагъытына.

1982 жылда кетгенди андан Борис. Ол заманда аны Элбрусда «Интурист» агентствогъа чакъыргъандыла. Ол анда бир бёлюмню таматасы болуп, сегиз жыл ишлегенди. Андан сора аны Нальчикде «Декоративные культуры» совхозгъа тамата этгендиле. 1990-чы жылла битеу къыралгъа да сынау кезиу болгъанлары белгилиди. Алай а сынауу болгъан оноучу ишин къурай билгенди. Хвойный тереклени эм юлкюлени ёсдюрюу бла айтылгъанды ол мюлк. Аланы ёсдюрюуде контейнер амалны Борис биринчи болуп хайырланнганды республикада. Ол амалгъа кёре ёсдюрюлген битимлени бир жерден башха жерге кёчюргенде, тамырлары бузулмайды. Андан сора да, аланы кезиу-кезиу сатып, жылны ичинде жангыларын ёсдюрюрге да ахшы онгла чыкъгъандыла. Алай бла бизде тамыр этген тереклени бла юлкюлени Россейде, андан тышында да излейдиле, сурайдыла.

Борис анда ишлеген заманда предприятие Дондагъы Ростовда «Феерия цветов» деген ярмарка кёрмючде биринчи жерге чыкъгъанды. Хорламла дагъыда болгъандыла – Францияда «Флоралис Интернасиональ» деген кёрмючден ала диплом бла къайтхандыла, Италияда «Еврофлора» атлы кёрмючден а – кюмюш майдал бла. 2005 жылда Москвада баргъан «Гюлле» атлы онбиринчи халкъла аралы кёрмючде жюри, гюл-декоратив продукциялары бек аламат болгъаны ючюн, алагъа алтын майдалны тийишли кёргенди.

Андан кетгенден сора Борисни республикада Уучу мюлкге чакъыргъандыла ишлерге. Ол анда бир къауум заманны таматаны орунбасары болуп тургъанды. 2008 жылдан бери уа солуудады. Огъурлу бетинден жылыу ура, ушакъ нёгерим келген жолуна ыразылыкъ бла къарайды.