Къарангылыкъдан азатланыу

Къабарты-Малкъар Республика къуралгъанлы 100-жыллыгъына

Революциягъа дери Къабартыда бла Малкъарда жашагъанланы араларында, ол санда оруслуланы ичлеринде да, къара тарта билгенле бек аз болгъанлары белгилиди. 1922-1923 жыллада къарангылыкъны кетериу жаны бла кюреш хар жерде да башланнганды. Ингир сайын, къышда уа кюндюз мектепледе неда элледе ачылгъан энчи юйледе билимли комсомолчула адамланы окъургъа бла жазаргъа юйретгендиле. 1932 жылда областьда жыл санлары эллиге жетген адамланы асламысы окъуй да, жаза да билгендиле.   

1931 жылда Санкт-Петербургда чыкъгъан «Революция и горец» деген журналда Къабарты-Малкъарны тау эллеринден биринде жарыкъландырыу иш къалай баргъанына шагъатлыкъ этген шартла басмаланнгандыла.  Анда «Тау элде окъууну жарыгъы» деген статьяны автору Ф.Перебинос ол заманда Бахсан ауузуна жолоучулугъуну юсюнден былай жазгъанды:

«…Тёбен Бахсаннга (бусагъатдагъы Тырныууз) келебиз. Кечди. Ликбезге жюрюгенле жайылып барадыла. Устаз Этезланы Хамит  къатыбызгъа келеди. Бизни бла шагъырей болгъанындан сора, элде билим бериу не халда болгъаныны юсюнден тынгылы хапар айтады.

- Тёбен Бахсан дегенлигибизге, анга  къоншудагъы элчикле да киредиле: Эл-Журт, Муккулан, Тютю, Огъары Камук, Тёбен Камук…

- Аланы барысында да ликбезле бармыдыла? - деп сорама.

- Хау, - дейди ол, - аны къой, къошлада да къурагъанбыз малчыланы окъууларын.

- Алагъа къалай бараласыз да?

- Аланы бир-бирлери 30 километр окъуна узакълыкъдадыла. Не этерикме? Солуу кюнлеримде эрттерек турама да, барама. Малчыланы саны уа 25-ден асламды: тууарчыла, къойчула, жылкъычыла. Мен аланы барысына да кесим жетишалмайма. Манга комсомолчу жашла Этезланы Нани, Отарланы Исхакъ, Этезланы Магомет бек кёл салып болушадыла. Малкъарланы Магомет бла Нальчикде Ленинчи шахарчыкъда окъугъан Отарланы Керим да уллу къыйын саладыла адамларыбызны къара тартыргъа юйретиуге.

- Китапла уа жетишемидиле?

- Угъай. Ол а ишибизге уллу чырмаулукъ этеди. Андан сора да, тиширыуланы къыйналып жыябыз. Сау болсун, Гуданаланы Зубай ол ишибизге бек болушады. Халкъ да окъууну магъанасын ангылай башлагъанды. Школну къурулушуну юсюнден да къайгъырадыла. Энди уллу, гитче да кеси ыразылыкълары бла мектеплеге жюрюрге хазырдыла.