Мусукаланы Сакинат отузгъа жууукъ китапны авторуду. Ол поэзия, проза, окъуу, сабий китапла, адабият тинтиуле бла да кюрешеди. Газет окъуучуланы аны жангы поэмасы бла шагъырей этебиз.
Поэма
Малкъар халкъ зор бла туугъан жеринден кёчюрюлгенли – 75 жыл
Ачы хапар кирип келген тангда
(Анга къажау турур амал къайда?!)
Мудах болду Беш Тау Элни бети –
Къадар бизни сюргюнчюле этди.
Жигит эрле – уруш аулагъында,
Узакъ болуп туугъан тауларындан,
Къорууларгъа сюелмезлик кюнде
Таулу ана такъды ачы кюйле.
Жапсарыргъа табылмай сёз, къартла,
Къартла угъай, – эсли эрле, нартла,
Айтхандыла, къарап таугъа, къолгъа:
«Чыгъармазла Аллах кёрмез жолгъа...»
Таулу элле, журтла къаран къала,
Тиширыула жилягъанда анга,
Жерге къарап сюелдиле къартла...
Кими къайтыр, кими къайтмаз артха.
Жолгъа чыкъгъан ауур чакъдан башлап,
Башха сагъышларын къыстап, ташлап,
Тиширыула – къарты, жашы болсун,
Тутхандыла эсде ана борчун.
Эшелонла тизилишип бара,
Жюреклери болуп ачыкъ жара,
Умутлары – кюйген мыдых кеси...
Аллах айтса, хорлар адам эси!
Зикир айта, минчакъ санай, къартла,
Оюмлары: «Къайтырбызмы артха?»,
Узакъ бола барадыла журтдан...
Журтсуз адам къоркъамыды жукъдан?!
Ёлгенлени къоядыла къарда,
Табылмагъанлай онг асыраргъа,
Кебинликле тигедиле къолдан…
Узундула къалай темир жолла...
Къартла кёлюн алгъан келинлени,
Къара кёзлю малкъар сабийлери
Тёгюлдюле къыргъыз эллерине,
Къазахстанны узакъ жерлерине...
Таулу ана, таулу эгеч, сизге
Жетген къайда?! Махтау экигизге!
Сабийлени, къартны башын сылай,
Ала кёрмез жерде ачы жиляй,
Жашау къайгъы этди мында ана,
Кюндюз колхоз сабанлада тала,
Кече тёшек жабыуланы теше,
Жабагъындан кёлек-чындай эше...
Айхай, базар мындан алай узакъ!
Тургъан халынг эркин тюйюл – тузакъ,
Комендантдан къагъыт алгъан – къыйын...
Тауда къалып, чарсха батхан – сыйынг.
Зорлукъ кёрюп, азап сынап келдинг,
Табакъ уннга болгъанынгы бердинг,
Кетер ючюн босагъангдан ёлюм.
Баям, Аллах берип чексиз тёзюм.
– Жазыу болса, тёзесе хар неге...
Сабийлерин сала туруп жерге,
Жилямагъан тиширыула кёрдюм,
Ачлыкъ хорлап, ойнай эди ёлюм... –
Къызла, ачып таулу кюбюрлерин,
Чыгъардыла кюмюш тюймелерин,
Накъут-налмас ташлы белликлерин… –
Гыржын туурам ючюн берликлерин.
Алтын, кюмюш неге керек анга –
Ачлыкъ босагъасын сакълагъаннга?
Алып чыкъгъан кюн аланы къолгъа,
Къамадыла кёзле, нюрден тола…
Таулу къызла баш-къол аулукъларын
Чыгъардыла, келин жаулукъларын,
Уннга алышыргъа, билямукъгъа...
Ташла кибик, ауур – жилямукъла...
«Ачлыкъ уят къоймаз», – деди бирде
Биреу нартла жашап тургъан жерде.
Алай... къыйын болса да бу жолу,
Таулу адам созалмады къолун.
Уллукъарын сазбет сабийлени –
«Отлай» келип, уудан ёлгенлени,
Нартлача къартланы, ынналаны... –
Къалай санап чыгъарса аланы?!
БИРИНЧИ УШАКЪ
Баш иеси бла сабийлени анасы
– Сен арбаздан чыкъгъан кюнден башлап,
Къалгъанма мен тынчлыгъымы ташлап.
– Къалай айтаса, не деп, сен алай,
Тёгерекде болгъан затха къарай?
– Сен аманат этгенсе къартланы…
Сюргюн узакъ этгенди араны.
Туралмадым санга берген сёзде –
Жабылдыла ол сен сюйген кёзле!
Къалай тюберме деп турдум санга…
Сен энди бол сюдю, ёкюл манга.
Атанг, ананг да – экиси бирге
Киргендиле бу къум тюзде жерге…
Мен, ашларын эталмай аланы,
Кебинликге салалмай аланы,
Не кюн кёрдюм, сен болмай къатымда!
– Миналмадым, келирча, атыма…
– Хапар да жокъ сенден, келям да жокъ,
Къагъыт да жокъ сенден, салам да жокъ…
– Ариу тангда мени жыкъгъанды окъ.
Анга ата-бала, бийче деп жокъ.
– Жангызма сора… Сен да ачыдынг!
Умутуму арты бла къачырдынг!
– Жиляма, жаным, терсме, кеч мени,
Билсем былай жарсырынгы сени,
Шо не этсем да, сау келир эдим,
Мен бауурум бла сюркелир эдим…
Алай а … жазыудан къачхан къайда?
Жапсарыргъа сёз тапмайма санга.
– Жашау алай къыйынды бу жерде –
Таудан келип, киредиле кёрге…
Бирде мен сукъланама алагъа –
Ёлюп, анда солуу алгъанлагъа.
– Ауур сагъышланы кетер, ташла!
Биз экибиз ючюн да сен жаша!
Сабийлеге салмаз ючюн жара,
Ёксюз кюню – кечеледен къара…
– Ёлюр эркинлигим да жокъ мени!.. –
Жулдузлары къачханды кечени,
Ала, бугъуп туруп къара чарсха,
Къонадыла тауда Къара ташха.
х х х
Хауа не суу жарашмай ёлгенле,
Санай барсанг, жюзле бла тергеле,
Иблис къаргъышланы болдурдула –
Узакъ бурууланы толтурдула,
Къартла тохтагъанда, ташлап къарыу,
Тиширыула къазгъандыла къабыр,
Сабийлерин салыр ючюн ары...
Ана деген, къайда сенден жарлы?!
Алай эсде – башха жашау бары,
Жапса да жюрекни сюргюн къары.
Анда – монглукъ, берекетли арбаз,
Къууанч – аслам, жарсыу деген а – аз.
Адам эси сенден къаты къайда?!
Къара къышны бураса сен жайгъа,
Жомакъ айта, эски таулу жомакъ,
Жасайса ... ачлыкъны... эте омакъ.
ЭКИНЧИ УШАКЪ
Ынна бла туудугъу
– Кавказ деген узакъмыды мындан?
– Узакъды, къор боллукъ санга ыннанг!
Ары барлыкъбыз, балам, биз артда,
Темир жолла хапар, таурух айта.
– «Ата журтум!» – деучю эди аппа…
– Анда кёк, жер да – бирча къатапа.
Анда тёшле, таула да – гюллюле,
Чегет, Кюнлюм да – бирча кюнлюле…
– Анда адам ач болмаймыды?
– Хау. (Къалай керек эди анга алдау!)
– Гыржын да кёпмюдю мындан анда?
– Андамы? Хау! Ачдан ёлген къайда?!
Ёлген да этмейди анда адам...
– Ол сен Жаннет деген болур, баям.
– Жаннетди ол, керти айтаса сен.
Аллах айтса, болсакъ биз сау-эсен,
Юйге къайтырбыз, тау элибизге.
Анда жашау халал эди бизге.
Анда таудан чыгъады кюн кёкге...
– Анда мындан игимиди?
– Кёпге!
Юйден чыкъсанг, чегет хауа ура,
Бийикледен къарай кийик журла,
Гара суула, нарзан суула агъа,
Къанатлыла ариу жырла тагъа...
х х х
Артда тауда, Беш Тау Элде бала,
Малкъар халкъы бери къайытханда,
Ёлгенинде къартдан къоншу ынна,
Сорур, ийнанмай, сейирге къала:
– Да ёлмейди деген эдинг да сен,
Мында адам, Кавказ жерге келсе?
– Ёлюммюдю, Ата журтда ёлсенг,
Ахыр кюнде тауларынгы кёрсенг?!
х х х
Сюргюн жери – кюйсюз, ашы – татран,
Кёпню сынар азап жолну баргъан.
Тиширыу, сен – миллетинги бети,
Сакълап турдунг, тас этмей, адетин.
Сакълап турдунг таулу тёрелени,
Узакъ жерде, сакълыкъ кереленип,
Ана тилни – миллет шагъатлыкъны
Ёчюлтмединг, тутдунг бютюн къаты.
Къызчыкъланы кесингча юйретдинг,
Жашчыкъланы атача тюзетдинг.
Саман этип, сабий жашла юйле
Къаладыла эртте таулу кюйде.
Аталарыча, тутдула балта,
Бабаларыча, бараза тарта,
Ачлыкъ, тарлыкъ башлар ючюн кете,
Жашау мадар юйрендиле эте.
Жюреклеге къанат берип, къарыу,
Хорлам тангы болду жарыкъ, ариу,
Тиширыула къарадыла жолгъа,
Ийнаныудан, умутладан тола.
Жашау жолну ауурду дингили,
Алай бирде келеди игилик:
Кимни – къарындашы, кимни жашы
Излеп тапды, кимни – юйюр башы.
Насыплыла болуп уланлыла,
Аталыла болуп къарыулула.
Ёксюзлени нёгерлери – умут:
«Сакъла!» – деди… кеси жарсып, улуп.
ЮЧЮНЧЮ УШАКЪ
Атасы бла жашы
Къарайды суратха ёксюз жашы,
Атасына ушап кёзю-къашы...
– Шо бир кере кёрсем эди сени,
Насыплыгъа санарем кесими.
– Нечик ёсгенсе! – дейди атасы,
Къучакъларгъа уа къоймай, жарасы
Ачыйды жюрекни тенглигинде.
Къарачы дуния кенглигине!
Келгенди, къучакълар къарыу а – аз.
Кеси да башханыды бу арбаз.
Кеси ишлемеген юйге къарай,
Турады атасы, жюрек тарай.
– Аппа... ёлгенди, кесибизбиз биз.
Анам бла мен къалгъанбыз экибиз.
– Къабырлада табалмайма аны...
– Аны кёрю – темир жолну жаны...
– Ынна да жокъду, басдырдыкъ аны,
«Жаннетледе учады, – деп, – жаны», -
Анам алай айтады ыннагъа.
Сен, ата, ийнанамыса анга?
– Ийнанмай а?! Къарачы сен анга!
Ийнаныргъа керексе ананга.
Не къыйынлыкъ кёрюп келеди ол!
Кёлсюзлюкге сен, жашым, берме жол.
Кеси къалайды? Неди жумушу?
– Аурупду. Бригадир а, урушуп,
Алып кетди колхоз бахчалагъа.
Къатыды ол ишден къачханлагъа.
Ахшам къарангысы тюшсе, келир.
– Къыйынды ол а, бек къыйын, Тейри.
Эгешчигинг кёрюнмейди юйде...
– Анга анам тагъады шош кюйле...
Элни къыйырында жатады ол.
Ары, хансын теплеп, этгенди жол.
– Табарма, жашым, мен аны мында.
– Жатады ол ынна бла, къыйырда.
Анда ахлу да кёпдю, излесенг,
Дууа этер эдик бирге… келсенг... –
Къарайды суратха ёксюз жашы...
Тансыкъ этип ата кёзю-къашы...
х х х
Кетгендиле Ата журт урушха
Таулу тукъумладан ётгюр жашла:
«Хорлам алып къайтырбыз, – деп, – артха!»
Ауады кюн, жарсыу эте, бата.
Кече сайын этсе да кюйлерин,
Ана къатлап сюртеди юйлерин,
Жашы келсе, болмазча айыплы.
Алай... келлик къайсы да къайытды.
ТЁРТЮНЧЮ УШАКЪ
Анасы бла жашы
– Келдингми, балам?! Мен сени сакълап,
Келликсе деп, сурап, соруп, жокълап
Минг жыл тура болурма былайда.
Неден кечге къалгъанса сен, къайда? –
Ол тынгылайды. Не десин анга –
Аны сакълап, минг жыл тургъан жаннга?!
– Ариуса сен, аскер кийим ушап! –
Кереди анасы тюшде къучакъ.
Жюрегине къысып аны, жашы
Сылайды шош сагъыш алгъан башын.
Ол такъыйкъа тутады минг насып!
Жашы айтады кючсюнюп, жарсып:
– Узакъма. Келаллыкъ болмам, баям.
– Алай къалай айтады сау адам?!
Эрни жолу – Ата журтха, ташха,
Мен билмейме, болуп андан башха.
– Алайды, анам, тюзсе, тюзсе сен!
Къайтыр эдим… тюйюлме сау-эсен…
Ёлгенме, анам, Брест къатларында...
– Керекме мен ары атланыргъа...
– Тапмазса. Къарындаш къабыр – уллу.
– Да тапмай а, болсам эрттен жоллу! –
Ана таукелди, баласы – мудах.
О, сабырлыкъ берсин анга Аллах!
Ийнанмайды, ёлдю деп баласы.
Тешип кёрмез бир жан да къарасын.
Алай жашап турур, жолгъа къарап,
Жашын сакълап, къурманлыкъла атап.
х х х
Бошалмай бу жерде кёргенлери,
Ариу тилек болуп нёгерлери,
Уруш отда болгъанланы кёмюр
Сюйгенлери сакълайдыла ёмюр.
Тилек сыйдам этгенди атларын,
Заман сары-зыккыл – суратларын.
Къарайдыла андан аскерчиле –
Жаланда тюшлеге кириучюле.
БЕШИНЧИ УШАКЪ
Эки сюйген
– Келгенме мен. Арыймыса сакълап? –
Деди жууукъ атламай, кенг тохтап.
– Аны ючюн жашап турама мен!
Сени къайтып келлик сунама мен!
– Жолла сюрюп келеме не заман...
– Кийимлеринг болгъандыла аман.
– Да болмай а, менича айлансанг,
Окоплада, уруш жолда барсанг,
Отдан, окъдан кёрюнмейин аллынг...
Аны ючюн болур былай халым.
– Ананг сени алай сакълап турду!
Сен, ажашып, келалмагъан сунду.
Къыргъыз, Къазах жери – аулакъ бары,
Кюню, айы да бир кибик – сары...
Бир бирине ушайды жоллары,
Ажашыргъа сылтау – ала бары...
– Мында биргебиз энди экибиз.
Сенден хапар айтабыз энди биз.
– Ёлгенсе сора... мен а кечикдим...
Сени сакълай, алай бла кечиндим.
Келалмадынг... сен сюймединг, баям...
– Жолун кеси сайламайды адам...
Жюрегими берип тансыкълыкъгъа,
Кюйлерими жазгъанма къагъытха.
Алгъанмыса? Алалмаймы къалдынг?
– Аны, баям, сюргюн тыйды аллын.
– Алай болур. Сен этме кёлсюзлюк.
– Мен эрттеден сынайма ёксюзлюк…
– Аяз къанатына къонуп, желде
Айланырла ала, хапар бере,
Сени къалай сюйгеними айта,
Жайда, къышда арбазынга къайта.
Сени атынгча жокъду бир жерде,
Аны айтсам, турду къарыу бере…
– Болалмайма кесим жангыз мында!
– Ауурдула, бир бек ауур сынла…
Кётюрюрге ашыкъма сен аны.
Кюнню, айны кёрюп турсун жанынг.
– Мени мында тутхан умут кюйдю!
– Сени жаным алай къаты сюйдю!
Суратынгы кёремисе мында?
Турады энтта ол хуржунумда.
– Андан бери саулай ёмюр кетди...
– Мени ол ненча насыплы этди!
Жюрегиме къысып турама, хау...
– О, нек тюйюлсе, башхалача, сау?!
– Сен кеч мени, болалмадым, айхай...
– Телиме мен! Турдум жолгъа къарай...
– Жанымса сен! Къатлап сюйдюм сени!
Алай... жолу къысхады кечени.
– Хазырма мен сени бла кетерге,
О, къойма кесимлей эрттенликге!..
х х х
Таулу ана, жууаш миллетими
Жарсыу, умут, къууанч да этдире,
Сен сакъладынг сюргюн желлеринде,
Сен къайтардынг таулу эллерине.
Сыйрат кёпюр – баргъан жолунг сени.
Жасамайды жулдуз да кечени –
Ала жерге тюшгендиле кюйюп,
Баям, кёрле жарытыргъа сюйюп.
Алты-жети баласындан бири
Къалгъан ана, болгъанса сен тири,
Ол жангызны этер ючюн тукъум.
Жашай турдунг, кече къачып жукъунг.
«Эже», – деп айтдырдынг къыргъызлыгъа,
«Апке», – деп айтдырдынг къазахлыгъа,
Сени билип, сый бермеген болмаз,
Жанынг сауда, малкъар халкъ жоюлмаз.
Жигитлени болгъанса анасы,
Сюргюн жолну бакъгъанса жарасын,
Артха къарап, кёребиз биз аны,
Жаннет жашау къурсун ариу жанынг!
Эски журтда жангы от жакъдырдынг,
Малкъар тилде жарыкъ жыр такъдырдынг,
Бёлляу айтып, бешик тебиретдинг,
Бизни: «Таулубуз биз!» – деп юйретдинг.
Санга – махтау! Санга – ыразылыкъ!
Ариу жырла, санга деп, жазылып,
Эжиулерин зурнук сюрюу эте,
Барадыла ёмюр жолда кете.
Салыр эдим мен эсгертме санга –
Миллетинге ёкюл болгъан жаннга,
Сакълагъаннга аны тагыларын.
Сени сыйлап, анданды айтханым.
Ёлюм бла болуп бетден-бетге,
Сен – аналыкъ эм эгечлик этген,
Сен – келинлик этген къуру юйде,
Сен – жыр такъгъан, сарын такъгъан, кюйле!
Санар кибик тюйюлдю хакъынгы –
Ёкюл болуп, жакълайса халкъынгы!
Тарыхыбыз кетмезча тартаргъа,
Сен юйретдинг ёлюр кюн... жашаргъа!
Этип турдунг умутланы байракъ,
Биз, сен барда, Ата журтсуз къалмакъ!
Таулу ана, санга – ыспас, махтау!
Сени сыйлап, башын иеди тау!
