Уллу, гитче да сюйген оюнла

Бу жол сизни «Къулф оюн»,  «Бичакъ оюн», «Чёмюл таякъ» эм «Къойчу оюн» деген миллет оюнларыбызны къалай ётдюрюрге боллугъу бла эм алагъа кимле къатышханлары бла шагъырей этерге сюебиз.

Къулф оюнну Малкъардагъы тюрлюсю

Бир тюз жерде къулф ызлайдыла. Ол тёп-тёгерек болады. Аны кенглиги эки уллу атламды. Ортасында аны адам сюеледи, тёгерегинде уа ойнагъанла турадыла.

Оюнну хали уа былайды: къулфну тёгерегинде тургъанла къулфну ортасындагъын табанлары бла урургъа боллукъдула. Ол кезиуде алагъа къулфну ызлыгъын аякълары бла басаргъа жарамайды. Бир бирлерин тюртюрге, тыяргъа да эркин этилмейди. Арадагъы уа, тёгерекдегиле аны урургъа табанларын кётюргенде, кеси аланы табаны бла урургъа эркинди. Уралмаса – оюн барып турады, уралса уа, аны табаны жетген ортагъа туруп, оюн жангыдан башланады. Аны тюз, терс баргъанына эген къарап, харамлыкъ этерге къоймайды.

Оюнну дагъыда Къарачайда ойналгъан тюрлюсю да барды.

Бичакъ оюн

Бу оюн эки тюрлю болады. Биринчиси – узакъдан атып къаманы, бичакъны терекге чанчыу. Экинчиси уа  - олтурулушуп, кезиу-кезиу къыртишге чанчыу.

Биринчи тюрлюсю жигитлени, къолларындан келген уланланы оюнлары болгъанды. жашла кёп элледен келип, тойда тюбеп неда бир уллу ишни юсю бла узакъ эллеге баргъан заманда, къол силдеулерин  сынашып болгъандыла. Он-онбеш атламда тохтап, жашла белгиленнген терекге неда къангада тёгерекни марап атадыла. Атхан заманда бичакъ неда къама белгиленнген сызны ичинде чанчылыргъа керекди. Башха тюрлю саналмайды. Бу атлыланы, мараучуланы оюнлары болгъанды дерге боллукъду.

Экинчисине уа  акъылбалыкъ болгъан 10-15 жаш къатышыргъа боладыла. Бичакъ кимники эсе да, оюнну да ол башлайды. Чёп атаргъа да болады, алай артыкъ даулаш чыкъмаучуду муну юсюнде.

Къолуна бичакъны алады жютю жанын кесине айландырып, къол аязына салады да, бурун жаны жерге чанчылырча, ёргеден келтирип атады. Ызы бла къол сыртындан атады. Аны ызындан башына сабын тиреп, жютю къыйырындан а бармагъы бла энишге секиртдирип атып, жерге кирдирирге керекди. Андан сора бурунундан, эрининден,  сакъалындан атып, жерге чанчыргъа керекди. Чанчалмаса, кезиу башхагъа кёчеди.

Ким терк чанчып чыкъса да, хорлагъаннга ол саналады.   

Чёмюл таякъ

Бу оюн кырдыгы чалыннган  къургъакъ жерде ойналады. Аны бардырыр ючюн тёрт къарыш узунлугъу болгъан, къолгъа тап жарашхан,сыйдам таякъ керекди. Таякъны эки къыйыры да жютю угъай, иничкерек жонулсала тап боллукъду.

Оюн а былай ойналады:адам таякъны (къайсы къыйыры болса да башха тюйюлдю), атып жиберип, къыйырын жерге тийдиргенден сора  ол бир ненча кере тюп-баш бола, бурулургъа керекди. Ойнагъанла, ненчаулан болсала да, тизгин туруп, хар бири кесини кезиуюн сакълайды. Таякъны атханда ким кёп секиртсе,  хорлагъан да ол этеди.

Аны атыуну кесини жорукълары да бардыла. Алай бла кезиую жетген аны къыйырындан тутуп чабып келип, тобукъгъа дери ийилип, баурланнган окъуна этип, алай сызаргъа керекди. Иги юйреннгинчи хорлам болдурурча аталмайдыла таякъны. Жарау эте кетип,  оюнну халине тюзелгенден сора уа, аны ёретинлей, олтургъанлай, аллын артха айландырып атаргъа да болады.

Къойчу оюн

Бу оюннга адамны кесинден узунуракъ къазыкъ керек болады. Аны жютюсю жерге учмай жарашырча этерге керекди. Сол къолу бла тюбюнден, онг къолу бла уа башындан тутуп, сол къол тутхан жанын жерге тиреп ( сол къолу тутхан жерден жерге тирелген къыйырына дери  бир къарышды) аркъасы бла энишге ийилип, жерге жыгъылмай, тюбю бла айланып чыгъаргъа керекди. Айланнган заманда къолларын алышындырыргъа, бир къолун жиберирге жарамайды. Иги юйренмеген адамгъа аны этерге бек къыйынды. Билген, юйреннген  адам а, бек терк бурулуп, чыгъып кетеди. Бу оюн сюрюучюлени оюнуду. Таягъындан сора нёгери болмагъан сюрюучю, къойлары отлагъан кезиуде, таягъына таянып, тюбю бла ётюп, кесин сынап, заманын да ётдюрюп болгъанды.