Кеслерин иш бла сакълагъандыла

Узакъ Къыргъызны Исси-Куль областында жашагъан малкъарлыланы кёчгюнчюлюкде эм андан сора да жигерликлерини юсюнден бизге штатда болмагъан корреспондентибиз Махийланы Азиза жазады.

Тарых эм жашау болумла малкъар халкъны бир затха тюшюндюргендиле. Ол да неди десегиз, къайда да, къачан да онг тапдырлыкъ иш болгъанына. Жаланда уруна, кеси къыйыны бла жашау онгдурлукъду инсанны. Бизни миллет а таш юсюнде бахча эте, мал жая билгенледен бириди. Былай сагъыш эте кетсенг, дунияда анычала алай кёп болмагъанларын ангылайса. Не ишге да аркъасын жарашдырып, юйренип, кесин анга толусунлай бериу бизни халкъны узакъ кёчгюнчюлюк жыллада да сакълагъанды. Къан бла келген ишчилик аланы жарыкъ кюн келлигине ийнаныулукъларын кючлегенди. Сабийлени сакълар, аны бла бирге уа сау миллетни да, ючюн кюрешгендиле бизни тиширыуларыбыз кеслерин аямай.

Ишлемесенг кечиналмазлыкъларын ангылай, башха кёчгюнчю халкълача, бизникиле да алай жашау къурагъандыла. Болмагъанча ауур эди аланы къадарлары. Сабийлери уяннгынчы, танг атхынчы бара эдиле ала харкюнлюк планларын толтурургъа. Ансыз ачдан ёлюп къаллыкъларын бары да ангылай эдиле. Ол аланы жюреклерине сабырлыкъ сала эди. Башха тюрлю жарыкъ тамблагъа ийнаныулукъ боллукъ тюйюл эди.

Кёчгюнчю халкъланы кючю бла Къыргъызстанны экономикасы иги да айнып башлайды. Бизникиле бютюнда эл мюлкде бла жерчиликде атларын айтдыра уруннгандыла. Болумларына да къарамай, кёпле 1945 жылда ахшы кёрюмдюлери ючюн ахча эм малла бла саугъаланнгандыла. Сыйлы грамотала эм майдалла бла уа биринчи малкъарлыла 1947 жылда белгиленнгендиле. Андан сора да тюрлю-тюрлю орденле алгъанла да болгъандыла. Иссы-Куль областьда уа «За доблестный труд В Великой Отечественной войне 1941-45гг» деген майдал 122 таулугъа берилген эди. Башха жыллада уа ол сыйлы саугъагъа властьла малкъар халкъны 6 минг келечисин тийишли кёрген эдиле.   

Дагъыда таулула урунууда болдургъан жетишимлери ючюн Социалист Урунууну Жигити деген сыйлы атха да кёргюзтюлюп тургъандыла. Алай кёчюрюлген миллетни келечилери болгъанларын сылтау этип, къырал башчыла аланы ол саугъаларын бермегендиле. Алай 1995 жылда Бишкекде басмадан чыкъгъан «Депортированные народы в Кыргызстане» деген китапны авторлары белгилегеннге кёре, таулу тиширыуланы бла эр кишилени эл мюлкде болдургъан бийик жетишимлери партияны Ара комитетини келечилерин окъуна сейирге къалдырыучу эди.

Ол китапда айтылгъаннга кёре, кёп колхозланы таматалары кёчгюнчю миллетлеге онг кёзден къарамай эдиле. Кеслерин эркин жюрютюп, уллу сёлеширге кюреше эдиле. Къалай алай болсада, бюгюннгю къыргъыз халкъны эсинде «таулу» деген урунуучу, къураучу деген сёзлени синонимиди.

 Бюгюн мен да, архив документлеге таяна, сизге тюрлю-тюрлю орденлеге тийишли болгъан жерлешлерибизни юслеринден хапарларгъа сюеме. Ала бары да Къыргъызстанны айныууна уллу къыйынлары кирген таулуладыла. Кёчгюнчюлюкню кезиуюнде властьла бу республикагъа 16 048 таулуну келтирип тёкген эдиле. Иссы-Куль областьха аладан  2 721 адамны ашыргъандыла. Торайгыр, Тамчи, Долика, Григорьевка, Темировка, Семеновка, Ананево, Урюкты, Кутурга, Фрунзе, Курменты, Сары-Булак, Тюп, Николаевка, Маяк, Каракол деген элледе орналгъан эдиле 718 малкъарлы юйюр.

1957 жылны февраль айында СССР-ни Баш Советини Президиумуну Буйругъу бла Ёлмезланы  Окабаш Знак Почётаны ордени бла саугъаланады. Андан сора да Окабаш Кертибиевна жетишимли уруннганы ючюн кёп тюрлю сыйлы саугъалагъа тийишли болгъанды. Бюгюнлюкде да ол сау саламат, Къыргъызда жашайды.

Жаболаны Адыллы уа будай урууну биригип бардырыу амалны кийирген эди. Аны ол башламчылыгъындан хайыр чыгъар деп, киши да ийнанмай эди. Алай Жабо улу кеси ишни кёргенича бардырыргъа таукел болады. Аны амалын хайырлана, комбайнчыланы будай орууда кёрюмдюлери иги да ёсген эди. 1972 эм 1975 жыллада ол Урунууну Къызыл байрагъыны бла Знак Почётаны орденлерине тийишли болады. 1977 жылда уа Адыллы Жюнюсович комбайнчыланы араларында бардырылгъан «Колос Киргизии» деген эришиуде 1 жерни алып, хорлайды. Таулу механизаторну аты Къыргъыз Республиканы Урунуу жетишимлерини китабына жазылыпды.

Китапда жазылгъаннга кёре, аны саугъаларгъа келген сыйлы къонакъладан бири, Жабо улуну алгъышлай: «Манга сизни миллетни кёп келечилерин саугъаларгъа тюшгенди жашауумда. Чынтты урунуучуну бла таулуну къолун тутаргъа ыразыма!» -дегенди.

Жарсыугъа, бир статьягъа бийик жетишимлери бла атларын айтдыргъан битеу жерлешлерибизни юслеринден айтып чыгъар амал жокъду. Алай тюрлю-тюрлю сыйлы орденле бла саугъаланнган Хочуланы Таукашны, Гашаланы Къумукъну, Къожашланы Суфьянны, Къудайланы Маштайны, Мичукаланы Магомедни, Гергъокъланы Омарны, Гуртуланы Владимирни, Османланы Суфьянны, Мухадинни, Алийни эм Мурадинни эм Социалист Урунууну Жигити Ёзденланы Марьямны эскермей кеталмайма. Бюгюнлюкде аланы туудукълары уа, аппаларыны хурметлей, сыйларын кёре, жашауларын тийишли ётдюредиле.