Игиликге бла биригиулюкге къуллукъ эте

Ана тилибизде газетибиз чыгъып башлагъанлы быйыл 100 жыл болады. Ол сау ёмюрдю. Озгъан заманлагъа хыйсап этип къарасанг, газет халкъны къадары, жашауу бла жашагъанды, аны сейирлерин, муратларын, жарсыуларын кёргюзтюрге, адамларыбызны харкюнлюк ишлеринден, къайгъыларындан толу хапар билдирирге кюрешгенди. 

Анда ишлеген журналистле уа жангы хапарла билдиргенлери бла чекленип къалмай, кеслери да огъурлу башламчылыкъла этгендиле, болушлукъ керек болгъанлагъа аны тапдыргъандыла. Бек башы - адамланы оюмларын, сезимлерин иги жанына бурургъа себеплик этгендиле. 

Миллет журналистикабыз 1924 жылда башланнганды десек, ётюрюк болмаз. Ол жылны июнь айында Нальчикде «Къарахалкъ» газетни биринчи номери чыгъады. Ол орус, къабарты эм малкъар тилледе басмаланнганы бла айырмалы эди. Ызы бла «Ленинчи жол», «Социалист Къабарты-Малкъар»,

«Коммунизмге жол», «Заман» газетле чыгъадыла. 

Быйыл газетни юбилейи болгъаны бла байламлы, биз абадан тёлюден журналистлени, тамата жолдашларыбызны, коллегаларыбызны, къыйын болумлада тийишли сынаулары да болмай тургъанлай, халкъгъа бек керек болуп тургъан газетни чыгъаргъанланы, аны бла къадарларын байлагъанланы, анга къарыуларын-кючлерин, жюрек отларын, фахмуларын да аямай бергенлени  уллу хурмет бла эсгеребиз. Аланы барысыны да атларын санап чыгъар онг жокъду, аны себепли бир къауумуну юслеринден материалла басмалайбыз.  

Ол биринчилени санында эди

Беппайланы Сосуну жашы Таусо, ана тилибизде энчи болуп чыкъгъан «Ленинчи жол» газетни биринчи редактору, миллетде билим алгъан ал тёлюбюзню алчыларындан эди. Ол 1906 жылда Яникойда туугъанды.  1922 жылда элде ачылгъан школда эки жыл окъуп, 1924 жылда Нальчикде Ленинчи окъуу шахарчыкъгъа жюрюп башлагъанды. Анда педагогика техникумну да бошагъанды. 

Ол заманны юсюнден «Гуртуланы Берт. Жашау ызы, оюмлары, тенглери…» деген китапда адабиятха кёп къыйыны кирген Бертни быллай эсгериулери бардыла: «Улбашланы Ахмадия да, мен да 30-чу жыллада Ленинчи окъуу городокда устазла эдик. Бир бирибиз бла чынг алгъын анда шагъырей болгъан эдик. Ол обществоведенияны окъута эди, мен а – ана тилни бла суратлау литератураны. Аны ючюн болур эди, суратлау литература кружогубузда жазылгъан затны сюзе туруп, ол ниет жанына, мен а тил бла суратлау жанына къараучу эдик.

 Суратлау чыгъармаланы сюзе туруп, сюзюуге иги эс бургъанла бизден сора да бар эдиле. Ол санда Отарланы Саид, Шахмырзаланы Саид, Беппайланы Таусо, Хочуланы Салих, Теммоланы Хамит, Татталаны Мухаммат, Энейланы Махмут, Гулийланы Хажимурат, Этезланы Хамит да. Жазылгъаннга ахыр багъа бичиучю уа Энейланы Махмуд болуучу эди. Ол  облисполкомну халкъгъа билим берген бёлюмюню таматасыны орунбасары болуп ишлей эди…»

Бу адамланы кёремисиз – къайсын алсанг да, юлгюге тутарча билимлиле, устазла, маданиятыбызны, адабиятыбызны да мурдорун къураргъа кюч салгъанла. 

Таусо Дондагъы Ростовда марксизм-ленинизм курсланы ётюп, андан къайтхандан сора, бир къауум заманны Ленинчи окъуу шахарчыкъда устазлыкъ этгенди. Ол ишни толтура, халкъны жарыкъландырыугъа тынгылы юлюш къошханды. 

Ол жыллада окъуна Таусону коммунист партиягъа алгъан эдиле. 1931 жылда партияны обкомуну членине да айыргъандыла. 1924 жылдан башлап, «Къарахалкъ» газетде ана тилде бир бет чыгъып тургъан эсе, 1931 жылда «Ленинчи жол» деп энчи газетни чыгъарыргъа оноу этилгенде, аны биринчи редакторуна Беппайланы Таусону кёргюзтгенлери да бошдан болмагъанды. Ол газетде 1935 жылгъа дери ишлегенди. 
1932 жылда Нальчикде малкъар тилде суратлау литература альманах чыгъып башлагъанды. Анда Беппайланы Таусо, Теммоланы Хамит, Гуртуланы Берт, Отарланы Саид, Улбашланы Ахмадия ишлегендиле. 

Беппайланы Таусо къаллай адам болгъаныны юсюнден Гуртуланы Берт бир-эки шарт келтиреди башында сагъынылгъан китапда. Биринде былай айтады: «Городокда бир талай ишлегенден сора, Хочуланы Салих да, мен да «Ленинчи жол» газетде ишлерге кёчдюк. Эсимдеди, анда ишлей тургъанлай, литература ишле бла кюрешгенбиз. Бирде уа Салихни назмулары, орусчагъа кёчюрюлюп, «Огонёк» журналда басмаланадыла, ол да, мен да анга бек къууаннган эдик. Редакторубуз Беппайланы Таусо уа, алгъыш эте, Салихни къолун тутхан эди». 

Къалам къарындашыны, журналист нёгерини жетишимлери алай къууандыргъан тамата ачыкъ жюрекли, халал да адам болгъанына не сёз. Дагъыда бир кере сагъынады ол заманны Берт, Хочуланы Салих бла ол Суворов атлы орамда, бир фатарда, бир столну эки жанындан бир бирге къарап, Ленинни томун окъуй тургъанлай, «зынг» деп, терезеден окъ ётюп, аргъы жанындагъы къабыргъагъа тиеди. Жашырын къарагъанларында уа, бир атлы, къара жамычылы, башы да башлыкъ бла байланып, ат юсюнде алгъа ийилип, къачып бара эди. Ол къызыл наган окъну да кёргюзтюп, Таусогъа ол ишни юсюнден айтханларында, алагъа башха фатаргъа кёчерге буюргъан эди. Бек сейири уа – газетни тиражы сегиз мингнге жете эди! 

Ма алай бла, тенглерине къайгъырыулу болуп, этген ишине да къаты болгъан жаш адамны 1935 жылда жалгъан дау бла тутуп, ол заманда «Социалист Къабарты-Малкъар» аталгъан газетни баш редакторуну къуллугъундан кетерген эдиле. Шимал Кавказны аскер трибуналы Беппайланы Таусону алты айны ичинде тутуп туруп, ишин тинтип, артда эркин этгендиле. 

1941 жылда, Уллу Ата журт уруш башланнганда, аны Карагандагъа шахтада ишлерге ийгендиле. Алай бла ол, баям, сюргюннге да андан атланнганды ансы, архивде тургъан къагъытлагъа кёре бизде къуралгъан тизмеледе аны аты жокъду. Атасы Сосу, анасы Бадинат, юй бийчеси Фазика, эки къызы Айшат бла Халимат, жашы Абдул-Керим Къыргъызстанны Ош областына тюшгендиле. Къартла, Таусо кеси да анда ахыр ышыкъларын тапхандыла. 
Кёчгюнчюлюкден ата журтха къайтхан туугъан-туудукълары, энчи аны жашы Абдул-Керимни юйюрю Яникойда Таусону тыпыр ташында жылыуну бюгюн да сакълайдыла. 2018 жылда аны юйюню орамгъа айланнган къабыргъасына ол умуту жарты къалгъан аламат адамны аты бла эсгертме орнатылгъанды.