ЖИЛЯН ШОРПА

Бу хапарны манга, автобусда бара, жашауу келген бир тиширыу айтханды. Ол мени бла танышханында, атым Фатиматды,  деген эди.

– Таулу тиширыу,– деп башлагъан эди ол хапарын,– бютюнда бег а ол сабийли болса, кесини юсюнден сагъыш этмейди, жаланда сабийлери ючюн жашайды. Бизни миллетни тиширыулары уа жаратылгъанлы да кеслерин аямагъандыла. Ма мен да аллай бир тиширыуну юсюнден санга хапар айтайым.

Ол иш эртте болгъанды. Мариямны жашау къыйынлыгъы чексиз кёпден, насыпсызны башы ауруучу болуп къалгъан эди. Ол, эрге барып, эки жылдан эки эгиз къызчыкъ, ызындан да дагъыда къыз бла жаш табады. Кюнлени биринде жалгъан дау бла, Мариям­ны баш иесин тутуп, сегиз жылгъа сюд этип, тутмакъгъа ашырадыла. Кесине уа, сен бу хатаны этгенсе деп, айтырча бир сылтау да тапмайдыла. Уруш аллы жыллада алай этип, кёплени къадарларын, жашауларын да бузгъандыла. Мариям къолунда бири биринден гитче тёрт сабийи бла къалады. Андан сора эки-юч жылдан а малкъар халкъны туугъан жерлеринден зор бла кёчюредиле.

Жарлы Мариям, белин къаты къысып, сабийлерин ачдан, жаланнгачдан ёлтюрмей, кече-кюн да ишлеп, мадар–амал этип турады. Хар кимден да алгъа къобуп, колхоз ишге чыгъады. Ол жигер колхозчу болгъаны ючюн, Къыргъызда бригадир аны намысын бек бийикде тутханды. «Мени бригадамда аны кибик дагъыда бир тёрт адамым болса эди, биз кимден да алгъа толтурур эдик планыбызны», – деп, аны махтагъанлай туруучусу эсимдеди. Биз кесибиз а кёрмейми эдик аны къаллай адам болгъанын, къалай ишлегенин. Аны юйюне не заманда барсанг да, бош олтуруп кёрмез эдинг.

«Къыйынлыкъ жангыз келип къалмайды», – деген керти кёре эдим. Халкъны кёчюре туруп, аны кичи къарындашы къошда болуп, ол кюнмю-бюгюнмю, саулугъу-шаулугъу да белгисиз къалды. Ары дери уа аны абаданыракъ юч къарындашын да аскерге чакъырдыла. Экиси урушну биринчи жылында окъуна белгисиз тас болдула. Уллу Ата журт уруш бошалгъандан сора уа, Мариямдан аз-маз кичи къарындашы, энди уа жангыз билеги, ёлмей къалмай урушдан къайтды. Ол кёпге дери кесине келалмай ауруду. Мариям жарлы уа юйюрню таматасы эди. Ол къарындашлары ючюн да жарсырдан къалмады.

Къысха айтханда, аны башын асыры кёп къыйынлыкъ басхандан окъуна болгъан болур эди ауруулу. Ауруулу десем да – Мариямны башындан аягъына дери жарала басып къойгъан эдиле. Ол заманда шёндюча уста докторла да жокъ эдиле. Къыргъызны бизни элтип къуйгъан жеринде уа бютюнда устала къайдан чыгъарыкъ эдиле?

-Биз мынга этерик амал, дарман да жокъду, ауруу жукъгъан аурууду, кеси да бек аманларындан (проказа), – деген эдиле врачла.

– Да анга бир мадар къалай жокъду? – дегенибизде уа:

– Аны мадары – Мариямны, адамладан кери этип, кеси жангыз къарангы отоуда къояргъа, ол болгъан жерге сабий, уллу адам да айланмазгъа, ол хайырланнган адыргъа башхала къоллары бла да тиймезге керекдиле. Кеси боллукъ тюйюлдю да тюйюлдю, сабийлери жашасынла. Бек сакъ болугъуз, – деп эки-юч кере къайтарып айтадыла.

– Бу жарлы къатынны тёрт къагъанакъ сабийи барды. Кесинде болгъан ырысхыны, биз, къоншула, тапханыбызны да сатып, ахча этип, керекли дарманны алайыкъ, сиз бизге аны  табыгъыз, – деп тилегенибизде да болушмадыла.

Аны амалы тынч ёлюу эди. Биз а – къарангы адамла, не биле эдик... Мариямны уа этинде жаралары бир аз да къыйнамайдыла. Болсада  арбазда бир саламбаш гытычыкъ бар эди да, аны ары орнатдыкъ. Эшикни, терезени да жабып, отоуну къарангы этдик. Аш-суу узата турур ючюн а, бир гитче тешикчик къойдукъ. Ол да, жумушубузну этгенден сора, тышындан тынгылы бегитиле эди. Врачла: «Къатына жууукъ бармагъыз, аны къолу жетген затха тиймегиз», – деп къоркъутханлыкъгъа, мен: «Ташха талауму тиерикди», – деп, кюн сайын, тапханыма кёре, эки-юч кере азыкъ этип, отоугъа узатама. Азыкъ дерча да тюйюлдю, суу худур эди тапхан ашыбыз. Эслирек сабийлери уа, гытыны тёгерегине айлана, жиляй да, аналарын да жилята, аны жылыууна къысылыргъа термилип, аз кюнленими ётдюргендиле?

 Алай бла, ол гытычыкъны ичине кирген кюнден башлап бир талай заман ётген болур эди. Бир жол Мариямгъа табакъ бла худур узата тургъанымы къатыбыз бла ётюп баргъан жашауу келген къыргъызлы киши кёреди.

– Апа, не болгъанды, неси ауруйду гытыдагъыны, кимди ол? – деп сорады.

– Тёрт сабийни анасы, жарлы Мариям. Врачлагъа элтип кёргюзтгенбиз да, ала биз этерик мадар жокъду, бу ауруугъа дарман да жокъду деп жибергендиле. Къарангы юйге бегитип туругъуз дегендиле да, алай этгенбиз. Аллах жарыгъын кёрмегенли, бир ыйыкъдан артыкъ болду, жазыкъ, кеси да азып, арыкъ болуп барады. Жарлыгъа бир болушлукъ табылмайды. Ким биледи, Аллахны жаны сабийлерине аурур эсе уа? Ышаныуубуз жаланда уллу Аллахды, – дейме.

– Мен бир кёрюр эдим аны жараларын, – деп, отоуда тургъан Мариямгъа къарады. Сора: – «Макъа ауду» аурууу. Аны сау этерни мадарын мен билеме, алай бюгюн баргъан жолумдан артха къайтыр онгум жокъду, юч кюнден а дарман алып келирме, – деп кетеди къыргъызлы киши:

Юч кюн бизге юч жылча кёрюннген эди. Ючюнчю кюн къыргъызлы киши, айтханыча, къайтып келди. Артмагъындан бир топуракъ тугулну чыгъарып:

– Аны дарманы мындады, – деп, манга кёргюзтдю.

Ызы бла уа, тобугъуна уруп, тугулну ууатды. Ол заманда аны ичиден ёлген жилян жерге тюшдю. Къыргъызлы, жилянны эки тенг этип, бир жартысын манга узатды, башхасын а: «Кесиме да керекди», – деп, артха – артмагъына сукъду. Сора мен ёлген жялянны къалай хайырланыргъа кереклими ангылатды. Ол айтханча этип, жилянны юч юлюшге туурадым. Биширип, юч эрттенликде да аны Мариямны табакъчыгъына къуюп, ашатып турдум.

Тёртюнчю кюнню эрттенлигинде биз уллу сейирге къалдыкъ. Ма­риямны этинде, жара угъай эсенг а, таплары окъуна къалмагъан эдиле. Ол киши дагъыда:

 – Мариямны жаралары кетселе, юсюнде-башында быстырларын, тёшегин, жастыгъын, жууургъанын да, къолугъузну тийирмей, чыгъарып, кюйдюрген этигиз, чёмюч-къашыгъын да алышындырыгъыз, кесин а эки ыйыкъдан алгъа аны ичинден чыгъармагъыз, эки ыйыкъ ётгенден сора уа, гытыны кюйдюрюгюз, – дегенин эсге алып, битеу ол айтханларын этебиз.

Алай бла, Мариям сабийлерине къайтды. Аны жанын къойдургъан – Уллу Аллах, экинчиден а жилян шорпа болдула. Аллахны кючю уллуду, Мариямны сабийчиклерине аны жаны ауругъан болур эди. Ол къаллай жилян болгъанын а къыргъызлы да айтмагъан эди. Мен а къайдан биллик эдим аны? Мариямгъа жилян шорпа ашатханыбызны уа иги кесекге дери да билдирмегенбиз.

Андан сора кёп да турмай, баш иеси тутмакъдан къайтып келди. Дагъыда жети жыл озгъандан сора уа, малкъар халкъгъа туугъан жерине къайтыргъа эркинлик берилди. Кёпню кёрген, кёп къыйынлыкъ сынагъан Мариямны ашар ашы, ичер сууу да анга жетмиш сегиз жыл болгъанда бошалдыла... Биз, аны таныгъанла, Орта Азияда бир жерде жашагъанла атын бюгюн-бюгече да уллу хурмет бла эсгеребиз. Аны адамлыгъына жетген зат болмаз эди. Жашауун ол бек таза ашыргъанды. Мариям дуниядан кетгенликге, Аллахха шукур болсун, аны жашлары, къызлары жашайдыла. Ала аналары кёрген къыйынлыкъланы кёрмегендиле, кёчгюнчюлюкню, урушну да къара кюнлерин, насыпха, сынамагъандыла, сынагъан да этмесинле, – деп бошады хапарын Фатимат.

 Ол хапарны айтхан тиширыу, жетер жерине жетип, мени бла саламлашып, автобусдан тюшюп кетди. Мен а, аны ызындан къарап: «Жарлы анала, биз, сизни сабийлеригиз, бизге салгъан къыйынны къайтарыргъа къолубуздан келлик а болурму?» – деп, сагъышлы тынгыладым.