Къайнар суу бла ишлеген улоу

1801 жылда 24 декабрьде, Англияда Камборн шахарда жашагъанла уллу таууш эшитип юйлеринден тышына чабып чыгъадыла. Орамладан биринде ала темирден ишленнген, уллу чархлы, кеси да желмаууз кибик тёгерекге къайнар тылпыу бла чючгюрюп баргъан бир сейирлик затны кёредиле. Аны механик-конструктор Ричард Тревитик къурагъан эди. Тарыхха ол «Лондонда къайнар суу бла ишлеген арба» деген ат бла тюшгенди, шахарчыла уа анга «Тревитикни желмауузу» деп атагъандыла.

Аны адамланы ташыргъа жараулу биринчи машинагъа санаргъа боллукъду. Хау, ары дери 1769 жылда француз Николя Кюньо да къурагъан эди къайнар суу бла ишлеген машинасын. Алай ол а жаланда аскер топланы тартхан, кеси да тынч баргъан машина эди, адамланы ташыргъа чыртда жарамагъан. Тревитикни машинасына уа сегизеулен сыйыннганды.

Бу темир арбаны арт чархлары бек уллула эдиле. Аланы ортасында тургъан чыккырны ичинден чыкъгъан исси тылпыу моторгъа бара эди. Сууну уа кёмюрню кюйдюрюп алай къайнатхандыла.

1829 жылда быллай улоула кенг жайылгъандыла. Эркин машинала 24 километр бара эдиле бир сагъатны ичинде. 1834 жылда уа, Мачерони бла Сквайер деген экеулен къурагъан улоу, бир кере да бузулмай, 2740 километр баргъанды. Ол болмагъанча аллай жетишимге санала эди.

Къалай-алай болса да, къайнар суу бла ишлеген машинаны къадары узакъгъа созулмады. Таууш этип, жанындан да исси тылпыуу чыгъып келе тургъан улоудан атла юркюп, кеслерин тутдурмай къачып тебирей эдиле. Атлы арбала тутхан компанияла, жолланы иелери да жангы техникагъа къажау тургъандыла. Баям, андан кеслерини ишлерине къоркъуу кёре болур эдиле. Аны ючюн 1865 жылда «Къызыл байракъны юсюнден» закон чыгъады. Анда айтылгъаннга кёре, энди, къайнар суу бла ишлеген улоуну аллында эм азындан 55 метрге кетип, адам чабып барыргъа керек эди. Ол келе тургъан машинаны юсюнден къызыл байракъчыкъны булгъап, сыбызгъы бла да сызгъырып билдирирге керек эди. Алай ол да быллай техниканы атламларын артыкъ тыялмагъанды. Къайнар суу бла ишлеген машинала уа 1910 жыллагъа дери хайырланыуда болгъандыла.