Ийнек эм эчки сютлени хайырлылыкъларын…

Ийнек, эчки, къой сютле бир бирлерине ушагъан да этедиле, алай аланы татыулары, къурамлары уа башхады. Не бла? Аны юсюнден ма бу материалдан билликсиз.

Къой сют бек хайырлыгъа саналады. Аны къайната кетип, суу кесегин къурутса, анда бирси эки сютден эсе аслам къургъакъ затлары къаладыла. Ол а: белокла, углеводла, минералла. Аны дагъыда 8-10 проценти жауду. Ол кеси да ийнек сютден эсе игирек жарашады адамгъа.

Быллай сютде,  кальций, цинк, фосфор, сора С эмда В12 витаминле, тиамин, рибофлавин эм башха хайырлы затлары да кёпдю. Ол бауургъа, чегилеге иги ишлерге болушады, бегирекда дарман ичген эмда багъыуда тургъан адамлагъа себеплик этеди. Дагъыда кёзлеге, къулакълагъа, мыйыгъа игиди, иммунитетни кючлендиреди, сюеклени къаты этеди, жюрек-тамыр ауруула жаны бла къоркъууну азайтады, уулу затланы кетереди, жукъусузлукъдан да болушады. Къой сют ауурлукълары болгъан тиширыулагъа да хайырлыды. Витаминлери, минераллары, аминокислоталары кёп болгъаны ючюн сабийлеге да игиди.

Эчки сют а къурамы бла тиширыу сютге ушашлыды. Аны ючюн  ийнек сют жарашмагъанла ма аны хайырланыргъа боллукъдула. Анда лактоза 12 процентге азды, ол кеси да витаминле бла минералла татырча себеплик этеди. Алай сютню бал тузун кётюрмеген адамлагъа уа эчки сютню ичерге керекмейди. Дагъыда аш орунну тюбюндеги бези ауругъанла, диабетден къыйналгъанла анга сакъ болсала игиди.

Бир литр эчки сютде: 30 грамм белок, 42 грамм жау, 45 грамм углеводла бардыла, дагъыда ол 680 килокалорий береди. Кеси да минералладан бла витаминледен бек байды: калий, магний, кальций, натрий, фосфор, багъыр, марганец, темир, сора В, А эм D витаминле, аз-маз С витамин да барды. Быллай сют къанны басымын мардасына келтирирге болушады, тишлени сакълайды, иммунитетни да тирилтеди.

Ийнек сютню билмеген, ичмеген хазна адам болмаз. Биз аны кёп къалмай кюн сайын хайырланабыз: бирле чий сют ичедиле, башхала уа айрансыз болмайдыла, бишлакъны да бек сюедиле. Ийнек сютню къурамы байды, анда белокла, жаула, углеводла, минералла, витаминле, гормонла да бардыла. Аминокислотала адамны аладан излемин толусунлай жалчытадыла, жауу уа иги жарашады, къарыу береди. Бу сют сюеклеге, жюрекге, аш оруннга, нервалагъа, иммунитетге да игиди.

Алай бла бу ючюсюню ичинде бек хайырлыгъа къой сют саналады – жауу, белогу да анда бирсилеринден эсе кёпдю. Эчки сют экилерини ортасындады.

Эчки эмда къой сютле ийнек сютден эсе игирек жарашадыла; аланы жауларын организм теркирек хайырланады. Алай эсе уа, хар жерде да асламысында ийнек сют нек сатылады? Аныча аллай бир къой неда эчки сют нек кёрмейбиз тюкенледе?

Россейде Сют жарашдырыучуланы миллет биригиуюню «Союзмолоко» башчысыны орунбасары Мария Жебит айтханнга кёре, эчкилени тутхан ийнекледен учуз тюйюлдю. Алай эчки андан эсе иги да аз сют береди, аны ючюн ол багъа келеди. «Эчки сютню производствосу Индия, Судан, Бангладеш, Пакистан къыраллада эмда Европада, сёз ючюн, Францияда иги айныпды. Алай алада да андан асламысында бишлакъ этедиле. Россейде уа эчки сютню иели мюлкледе неда гитче фермалада чыгъарадыла, аны ючюн ол ийнек сютча алай эркин табылмайды. Рынокда бек иги онгла болгъанлыкъгъа, багъасы аны тыйып турады», - дегенди ол.

«Къой сют бла иш бютюнда къыйынды. Нек дегенде, ала аны эчкиледен эсе аз бередиле. Тюзюн айтханда, къойланы асламысында этлери, жюнлери, терилери ючюн жаядыла. Хау, аланы сютлю тюрлюлери да бардыла. Алай быллай породаланы жайыудан сютлери бла артыкъ уллу хайыр тюшмейди», - деп къошханды «Союзмолокону» аналитика департаментини башчысы Алексей Воронин.

Бир-бир адамлада сютге аллергия къозгъалады. Алагъа ийнек угъай, эчки неда къой сют ичигиз деп да айтыучудула. Аллергияны тамыры асламысында белокдан келеди. Дагъыда сютде болгъан лактоза бирлеге жарашмайды.

Лактоза деп сютде болгъан бал тузгъа айтадыла. Ол жарашырча, адамны ичинде лактоза деген фермент болургъа керекди. Алай бирледе уа ол жокъду. Сёз ючюн, европалы инсанланы 5-10 процентинде алайды, Азияда, Африкада, Къыбыла Америкада жашагъанланы 80-100 проценти окъуна ол халлидиле. Аны себепли шёндю сатыуда лактозасы кетерилген сют эркин табылады.

Эчки сют а аллергияны азыракъ къозгъайды. Анда, ийнек сютдеча, казеин деген белок барды, алай ол башха тюрлюдю, аны себепли аллергия этдирмейди.

- Ийнекни сютюнде казеин белокну 80 процентден артыгъы барды. Дагъыда анда: бета-лактоглобулин, гамма-глобулин эм альфа-глобулин белокла табыладыла – ала эчки сютде да бардыла. Адамда сют белокга аллергия къозгъалса, быллай затлары болгъан башха продуктлагъа, сёз ючюн, бирси тюрлю сютлеге да чыгъаргъа боллукъду ол, - дейди нутрициолог Анна Ивашкевич.

Керти да, аллергияны къозгъаргъа боллугъу бла къой сютню кючю азыракъды, алай ол чыртда жокъду деп айтырча уа тюйюлдю. Бир-бир тинтиуле, быллай сютде болгъан тюрлю-тюрлю затла аллергияны къозгъаргъа боллукъларын кёргюзтгендиле. Алай болса,  ийнекни сютюне кёчерге керекди.

Сютде антибиотик бармыды?

- ГОСТ-лагъа тийишлиликде, сют продукцияда антибиотикле чыртда болмазгъа керекдиле. Уллу мюлкледе маллагъа дарман бермей болмайдыла, алай аланы сютлерин а, дарман толусунлай кетгинчи дери, сатыугъа жиберирге жарамайды. Ол жаны бла излемле сютлени битеу тюрлюлерине да бирчадыла, - дегенди Мария Жебит.

Роскачествону специалистлери 2018 жылда 90 марка сютню тинтип чыкъгъан эдиле. Антибиотикле кёбюсюнде табылгъандыла. Качествону белгисине уа жаланда 21 бренд тийишли болгъан эди.