Къууанчыбыз къууанч халда озса

Ёмюрлени саркъыуунда халкъыбыз кёп къыйынлыкъланы сынай келгенди. Урушла, ауруула кирип, кёплени къыргъандыла. Ёмюрледе жашап тургъан жеринден зор бла да кёчюрюлгенди. Башха миллетлеге къошулуп, жутулуп, жокъ болуп къалыр чекге да жетген эди. Алай тохташдырылгъан жорукъланы сакълагъаныны хайырындан бюгюнлюкде жерине ие болгъанды, айныуну жолунда да барады. Аладан бири уа – юйюр къурауду.

Сюргюнню кезиуюнде, адамланы баш къайгъылары аш-азыкъ болгъанда окъуна унутмагъандыла бу ишни. Жарсыугъа, къырал тюрленнген кезиуде бир арада тойла азыракъ болгъан эдиле. Арт жыллада уа терк-терк жангы юйюрле къурала тебирегендиле. Ол къууанырчады.

Алай бу иш бла байламлы адетлерибиз тюрлене неда бизде жюрюмеген жангылары къошула барадыла. Ол не бла байламлыды дегенде, тойланы бардыргъанланы асламысы адетлени иги билмейдиле. Юлгюге кесим кёрген къауум ишни айтайым. Бир тойда келинни баш ауун алгъанлай, ол ёз атасы бла тепседи. Башхасында уа къызны анасы сау кече тепсейди. Къууанч бошала туруп уллу торт келтиредиле. Келин, киеу да уллу бичакъны тутуп, аны кеседиле. Ол да къайдан эсе да келген жалгъан зат болуп синге барады. Келинни баш ауун алгъан кезиуде уа аны атасы, анасы да алайда болмайдыла. Дагъыда бизге арталлыда келишмеген низам – киеуню бла келинни чыгъарып, халкъ аллында бирге тепсетселе. Аллай къужур шартланы юсюнден окъуучула редакциягъа жарсып терк-терк сёлешедиле.

Болсада ариу, алтын адет-тёрени сакълагъанла, билгенле да бардыла. Бизни борчубуз аллай адамладан къауумуна жолугъуп, хапар соруп, халкъгъа билдириргеди. Башында да сагъындым ариу адетлерибиз сакълайдыла халкъыбызны энчилигин. Жамауатда хар элни къой союуу башха, деп сёз жюрюйдю. Алай болмаз ючюн, бу хапарны жазардан алгъа хар ауушдан билимли адамлагъа жолугъуп, ушакъ этилгенди. Ала айтхан затла бир ызгъа жыйылгъандыла.

Келечиле

Келечинг иги болса – ишинг тынгылы болур, дейдиле. Кертиси бла да алайды. Аны магъанасы уллуду. Ол къуралып тургъан ишинги бузгъан да этер, чачыла тургъан жумушунгу къурап да къояр. Аны ючюн юйюр къурау башланнганда, келечиге уллу эс бурулгъанды. Анга кимни сайлагъандыла? Бек алгъа элде намысы-сыйы жюрюген адамны. Ол тиширыу, эр киши да болады.

Элде быллай ишни жюрютгенледе да болгъандыла, асламысында тиширыула. Ала къуру кеси эллерини адамларын угъай, къоншу журтланы жамауатларын да иги таныгъандыла. Бир тюрлю сылтау бла кеслерини журтда жашха тийишли тиширыу табылмаса, сора башхасында къарагъандыла.

Былайда дагъыда бир затха эс бурайыкъ. Заманы жетип, юйдегили болмагъан адамны айыбын жамауат кесине алгъанды. Аны юсюнден межгитде неда ныгъышда оноу этгендиле. Санларындан къыяулары болгъанлагъа, ёксюзлеге, къарар адамлары болмагъанлагъа бютюн эс бургъандыла.

Алгъын келечилени иерден алгъа юйлени араларында байламлыкъ жюрютген тиширыу болгъанды. Къызны юйюне ингир ала, кёз байланнгандан сора барылгъанды, адамла кёрмезча.

Шёндю ол тёре къала барады. Къыз бла жаш келишселе, келечилени жиберип къоядыла. Ала юч-тёрт адам боладыла, андан кёбю артыкъды. Аланы араларында киеулюкню тукъумундан бир къаршы жууугъу болургъа керекди.

Айтханыбызча, келечиле ингир ала жокълайдыла келинчикни юйюн. Анда да быланы билип сакълап турадыла, къызны ата-ана жанындан къауум хурметли адам. Къонакълагъа эки жаш адам тюбейдиле, сора отоугъа ашырадыла. Саламлашып олтургъандан сора андан-мындан, узакъдан-кенгден хапар башланады. Къыралда, дунияда бола тургъан ишлеге да жетедиле. Кюнню халын да унутмайдыла. Таулуну харкюнлюк жашаууна да эс бурадыла.

Былайда бир затха эс бёлейик. Эки къаууму да бетден-бетге къарап олтурадыла. Стол юсюнде уа аш-суу жокъду. Бираздан келечилени таматалары башлайды: «Оллахий-билляхий, дуния да, къырал да къайгъысыз болгъаны бек игиди. Алайсыз бир юйюрде тынчлыкъ-ырахатлыкъ болмаз. Аллахха шукур, мамыр жашауубуз барды. Аны тутуругъу уа – юйюрдю. Къачан да жашны жыл саны келе башласа, аны къайгъысын этерге итинеди.

Бизни да бюгюн бери бу адам жибергенди. Аны жашын да иги таныйсыз. Къысха айтханда, заманын бошуна ётдюрмеген, юй кёллю жашды.

Сизде да аламат, сейирлик, этимли къыз. Ариулугъуну юсюнден айтсанг, тюз да суу сурат. Бизни тилегибиз бла, сизни ыразылыгъыз бла быланы экисини да жашауларын бирлешдирсек эди, дунияда атлары айтылгъан юй-журт къурар эдиле. Экиси да бир эллиле. Алайды да, сизни ариу къызыгъызны бизни жашха тилей келгенбиз. Ыразы болугъуз», - дейдиле.

Андан сора да, бу иш эки жанына да ахшы болгъаныны юсюнден кёп шарт  келтиредиле. Ол сёзюн бошагъандан сора къызны жанындан тамата бираз сагъыш этеди да: «Къонакъла, жанларым-кёзлерим! Ариу хапар бла келгенсиз. Хар заманда да быллай ишлеге жюрюучю болугъуз. Тукъумугъузгъа, жашха, аны юйюрюне да бир сылтауубуз жокъду. Алай бизни да жууукъ-ахлубуз барды. Алагъа да билдирейик, хапарлашайыкъ. Сиз а юч-тёрт кюнден келирсиз. Сора биз оноуубузну билдирирбиз», - деп, аланы сыйламай ашырады.

Алай бир тюрлю сылтау бла жашны жаратмасала, анга къызларын берирге ыразы болмасала: «Бизни аман къызыбызны тилеп, анга сый бергенигиз ючюн Аллах ыразы болсун. Эшитген болурсуз, алгъаракъда башхала бла сёз тохташдыргъанбыз. Айып этмегиз, сёзюбюзню артха алаллыкъ тюйюлбюз», - деп, ариу айтып ашырадыла.

Экинчи къайтхан келечилеге уа хант къанга жасайдыла. Ол ишни боллугъуну белгисиди. Сора эки жаныны адамлары жашха, къызгъа да кёп ариу алгъыш айтадыла. Ызы бла киеу жёнгерле келлик кюнню тохташдырадыла. Кете туруп къонакъла жарашханлары ючюн ахча къоядыла.