«Миллетинги адамына санай эсенг, ана тилингде сёлеширге кюреш»

Тыш къыраллы тиллеге юйреннгенде къаллай кемчиликле этебиз, шёндюгю заманда кёп тилни билген нек магъаналыды, ол жашауда къалай болушады? Бу затланы юслеринден биз Атабийланы Аминат бла ушакъ этгенбиз. Ол ингилиз, япон, къытай эм корея тиллени биледи. Бюгюнлюкде «Лингвист» школда ингилиз тилден устазды, аны бла бирге тыш къыраллы тиллеге юйренирге сюйгенлеге интернетни болушлугъу бла дерсле береди. Кеси да тёрт жылны Къытайда жашап, сабийчиклени   юйретип тургъанды.  

- Аминат, тыш къыраллы тиллеге сюймеклик неден башланнганды?

- Мен Пятигорскну къырал лингвистика университетинде ингилиз эм немис тиллени факультетинде окъугъанма. Аны бла бирге япон тилге юйреннгенме.  Тилни сюеме дерча тюйюлдю, бек алгъа миллетни культурасы, тёрелери, тарыхы сейирдиле. Япония бек аламат, башхаладан энчи къыралды. Тыш къыраллы факультетни да анда япон тил болгъаны ючюн сайлагъан эдим.

  Кертисин айтханда, шёндю азиялы культурагъа сейир уллуду – къытай, япон, корея тиллеге юйреннгенле бек кёпдюле. Юйде, халиме кёре, къытай неда ингилиз, корея, бирде уа тау тилде оюм этгениме тюшюнюучюме.

- Кёп тиллени билген нек магъаналыды эмда ол жашауда болушамыды?

- Илмуда «билингв» деген ангылам барды – эки тилни иги билген, алада сагъыш этмей, чырмаусуз сёлешген. Биз барыбыз да аллайлабыз, таучадан орусчагъа кёчюп къалабыз.  Аны ючюн а башха тиллеге юйреннген да бизге женгилди. Дагъыда билингв бир ишден башхасына терк кёчеди. Кёп тиллени билген да алайды, бирден талай жумушну толтуралады. Ол жашаугъа башха кёзден къарайды, билими, сезимлери кенгередиле. Дагъыда иш табаргъа да себеплик этеди. Замандан артха къалмаз, дуния башында башха миллетлени таныр ючюн магъаналыды тыш къыраллы тиллени билген.

- Аны тилге фахмусу барды, дегенни эшитирге тюшеди.   Иш фахмудамыды?

- Мени фахмум барды деп айталлыкъ тюйюлме. Хар адамны да билимге хунери энчиди. Шёндю сабийле бла кюрешеме, ала тиридиле, итиниулюдюле. Ол фахму тюйюлдю, окъуугъа сюймеклик, ишлей билген, тёзюмлюлюкдю. 

- Хар экинчи адам ингилиз неда башха тилни окъуп башлап, ахырына жеталмай къалады десем, жангыллыкъ болмазма. Аллайлагъа къаллай юч акъыл юйретирик эдинг?

- Баям, итиниулюк жете болмаз. Мен оюм этгенден, ансыз башха тилге юйреннген къыйынды. Сёзге, биз сабийлени окъутханда, тюрлю-тюрлю амалла бла аланы кёллендирирге кюрешебиз.

Уллу кемчиликледен бири – дерс бошалгъанлай, адам тил бла ахырда кюрешмейди, кёпле юйге берилген ишни окъуна этмейдиле. Алай хар эркин заманны да хайырланыгъыз. Киногъа, жангылыкълагъа, ютубда видео окъуна болсун, юйреннген тилде къарагъыз. Къарагъан да угъай – кёл салып тынгыларгъа керекди.  Хар сёзге, хар айтымгъа.

Энтта кесинг кюрешгенден эсе, нёгеринг бла бирге окъусанг тынчыракъды. Аны ючюн сейирлери, кёз къарамлары бла санга ушагъан адамны излегиз. Бирле интернетде приложенияланы болушлугъу бла кюрешедиле. Алай кесими сынауумда айтайым – ала манга ахырда болушмагъандыла. 

- Мен билгенден, Къытайда сабийлени ингилиз тилге юйретгенсе.  Анда сени тамашагъа къалдыргъан зат бармыды? 

- Анда, кавказдача, тёреле къаты болгъанларына сейир этгенме. Таматалагъа хурмет уллуду. Къыз бла жаш ким бла юйюр къурарыкъларын ата бла ана оноу этедиле. Бизде, керти айтханда, бу тёре унутула барады. Сабийле уллайгъынчыгъа дери аталары, аналары бла бирге жашайдыла, ол иги шартха саналады. Къытайлыла намыслы адамладыла, башхалагъа сакъдыла, жюрегине тиерме деп сагъыш этип сёлешедиле, бир бирге ачыкъдыла.  

Гуанчжоу шахарда сабий садда ингилиз тилге юйретгенме. Къытайда билим бериу система къатыды. Окъуучула эрттенден кечеге дери школдадыла, ызы бла кружокла башланадыла. Тамата класслада сау жылны ала ахыргъы сынаулагъа хазырланадыла - энчи лагерьледе туруп. Аны эсеплерине кёре ким къоллары бла ишлериги, ким а оноу чыгъарлыгъы, башчылыкъ этериги ачыкъланады. 

Ингилиз тилни уа барысы да борчлу халда окъуйдула – эки жылдан башлап. 

-  Къытай тил бек къыйын кёрюнеди…

- Угъай, алай айталмайма. Аны энчилиги недеди десенг, сёзню айтхан халинге кёре   магъанасы тюрленеди. Япон тилге иероглифле Къытайдан келгендиле. Аны себепли женгил сёзлени окъуялама – тёрт таякъдан къуралгъанланы.

 Тёрт жылны Къытайда жашагъанымдан сора, азиялы культураны бютюнда бек сюйгеними, жюрегим ары тартханын ангылагъанма. 

- Интернет къыралланы араларында чеклени чачханды. Нальчикде олтуруп, дунияны къайсы жеринде да нёгерле табаллыкъса. Аны ючюн болур жаш адамланы билимлерин, къарыуларын тыш къыраллада сынаргъа сюйгенлери. Алагъа не айтырыкъ эдинг?

- Биринчиден, жангызлай бармагъыз. Кесинглей къыйын боллукъду. Мен университетде окъугъан тенглерим бла бирге атланнган эдик.

Дагъыда сиз барыргъа хазырланнган къыралда жашауну, болумну женгиллетирча къаллай интернет приложенияла керек болгъанларын алгъадан билип, аланы телефоннга салыгъыз.  Ала бек болушадыла.

Энтта тыш къыралны культурасын билген да магъаналыды. Къытайлыла, сёзге, тарыхларын, тёрелерин бек сюедиле, алагъа сакъдыла, туугъан журтларыны патриотларыдыла. Аланы энчиликлерин билмей, сунмай, намысларын сындырыргъа боллукъсуз.

- Тауча уа сёлешемисе?

- Хау! Кесинги миллетни адамына санай эсенг, ана тилингде сёлеширге борчлуса.   Тау тилни бек сюеме, аны учуз, магъанасыз бир заманда да этмегенме, экинчи жерге салмагъанма. Юйде сабийликден да тауча сёлешгенбиз. Бир-бир ата-анала къалай сунадыла – ана тилге школда устаз юйретирге борчлуду. Алай ол терс оюмду. Устаз сабийни кюннге 40 минутну кёреди, дерсде он адам олтурургъа боллукъду. Къысха заманны ичинде аланы барысын да неге юйреталлыкъды?

Ана тил атадан, анадан, аппадан, ыннадан башланады – аладыла тилни жюрютгенле, сакълагъанла. Шёндю жаш адамла билимге тартыннганлары къууандырады. Ала жашауда не бла кюреширге сюйгенлерин, жюреклери тартханны билип, анга термиледиле, тиридиле, чыгъармачылыкъгъа ачыкъдыла. Мени тёлюм аладан юлгю алыргъа керекди деригим окъуна келеди.