Жаныча сюйген Ата журтуну азатлыгъы аны баш мураты эди

Алгъыннгы номерибизде биз Чеченланы Шамилни, Уллу Ата журт урушну ветераныны, кеси заманында Зокаланы Келлетни юсюнден жазгъан материалын хазырлап басмалагъан эдик. Келлетни уа Хамза деп къарындашы болгъанды, ол да аныча жигит, батыр, ётгюр жаш. Къарындашладан бирин айтып, бирсисини атын сагъынмай къойсакъ, тюз боллукъ да болмаз. Ол мурат бла беребиз бу материалны да басмагъа, Хамзаны бетинде битеу Уллу Ата журт урушда Хорлам келтирирге болушхан аскерчилерибизни хурметлерин этип, аланы эсгерип. Бир киши да унутулмагъанды, бир зат да унутулмагъанды, ёмюрюк жигитлиг а эсибизден кетерик тюйюлдю.

Хамза сабийликден окъуна аскер къуллукъну бек сюйгенди. Аскер кийимлери бла элге адам келген болса, анга сукъланып къарагъанды. Школну бошагъандан сора Москвада битеулю аскер училищеде окъугъанды, Москва аскер округда къуллукъ эте, атын иги бла айтдыргъанды. Анга тамата лейтенантиы чынын болжалындан алгъа берген эдиле.

Жарсыугъа, округ юйрениуледе санына къыяу тюшюп, ол аскерден кетеди. Аскер къуллукъда болалмадым эсе, эл мюлкге барайым, деген акъыл келеди аны башына. Зока улу, Москвада эл мюлк академиягъа экзаменле бере туруп, комиссияны терен билими бла сейирсиндиргенди. Окъууну бошагъандан сора, аны Туркмениягъа жибергендиле. Ол Чарджоу областьны баш зоотехниги болуп ишлегенди.

Эл мюлкден терен ангылауу болгъан Хамза халкъ мюлкню жетишимлерини область, республикалы кёрмючлерине къатыша тургъанды. Битеусоюз кёрмючде да болгъанды, грамотала, дипломла бла да саугъаланнганды.

Бир ауукъ замандан Зока улуну, уллу усталыгъы болгъан специалистнича, Тегеранда ингилизлилеге орта азиялы сатыу жаны бла баш экспертге салгъандыла.

Уллу Ата журт уруш башланнганда, Хамзаны жангыдан Къызыл Аскерни кадрларына къошхандыла. Фронтха жиберирлерин командованиядан ол кёп кере тилегенди. Алай кадровый офицерни сынауу эм билими тылда да керек боладыла, дегендиле анга. Аны Ошда жаяу аскер училищеде тактиканы окъутургъа жибергендиле. Алай ол, фронтха барыргъа сюйгенин айтып, заявленияла жазгъанын къоймагъан эди да, аны тилегин толтургъандыла.

Зокаланы Хамзаны эсгере, аны аскерчи нёгери къыргъызлы Эргашев быллай хапар айтханды: «1943 жылда июньну биринчи кюнлеринде бизге, 7-чи гвардиячы аскерни 15-чи жаяу аскер дивизиясына, тамата лейтенант Зокаланы Хамза келеди. Аны дивизияны комендант ротасыны командирине саладыла. Субай санлы офицерни юсюне аскер кийим аламат ариу жараша эди. Кавказ миллетли адамны намысын Зока улу бийикде жюрютгенди, аны таныгъанла бары да анга уллу хурмет этгендиле. Къысха заманны ичинде Хамза ротада къаты низам тохташдырады, анга бойсуннганла аскер эм политика хазырлыкъда да командирлерини бетин жерге къаратмазча, жетишимле этедиле. Аны себепли уа комдив Зока улуну бек ариу кёргенди».

Бир жол комендант ротаны юйрениулерине къараргъа келген комдив Зока улуна сорады:

- Жолдаш тамата лейтенант, мен билгенликден, сен Ошда жаяу аскер училищеде тактиканы ахшы преподавательлеринден бири эдинг...

- Жолдаш генерал-майор, мен ахшы преподаватель болгъанымы бла болмагъанымы юсюнден кесим айталлыкъ тюйюлме, алай тактиканы окъутханым а кертиди,- дейди Хамза, бираз уяларакъ болуп.

Дивизияда окъуу батальон къурауну юсюнден хапарны Зока улу эшитген эди. Комдив мени ары жиберир умут эте болур деп, кёлюне алай келеди. «Ошда жаяу аскер училищени начальнигинден тилеп, аманны кебинден ычхыннганма фронтха, энди уа мында да юйрениуле бламы кюрешип турайым?» - деген оюмун комдивге айтады. Алай ол къатына да къоймайды.

- Бюгюн окъуна, комендант ротаны заместителинге къоюп, окъуу батальонну командири майор Корчагинни оноууна бар, анда кичи командирлени окъуу роталарына башчылыкъ этериксе, - деп, генерал сёзню чорт салды. - Бир кесекден алгъа барыу уллу урушла башланырыкъдыла. Кичи командирледен къоранч кёп боллугъуна ишеклик жокъду, аланы биз хазырламасакъ, къайдан табарыкъбыз? - деп да къошду генерал.

Алай бла Зока улу окъуу ротаны командири болады. Фронтда юйрениуле тюз да урушдача бардырылгъандыла. Аны себепли керек эдиле сынаулу офицерле.

Юйрениулени кезиуюнде Хамзаны ротасыны аскерчилери тасхагъа баргъандыла, гитлерчилеге жашырын «къапханла» къурагъандыла. Аллай юйрениуледе ротаны командирини, кичи командирлени да аскер усталыкълары ёсгенди.

...Штабны жер юйюнде комбат, топ окълу ящикни юсюне жайылгъан картагъа къарай келип, Зока улу бла саламлашып, карандаш буруну бла анга картада эки жерни кёргюзтеди.

- Сени ротанга,- дейди комбат, - эки буйрукъ бериледи: мен кёргюзтген жерлени бирине, ротаны жарымы бла барып, «тил» алыргъа эм душманны топлары, пулемётлары къалайлада орналгъанларын тохташдырыргъа. Буйрукъну толтурургъа бир ыйыкъдан хазыр болургъа керексиз...

Душманны къорууланыу ызына отряд тауушсуз жууукълашады. Тёгерек шошду. Немислиле бир жер юйден башхасына кире айланадыла. Сора, сегизеулен болуп, къолларында автоматлары, быхчылары бла Зока улуну аскерчилери букъгъан жер таба тебирейдиле. Гитлерчиле, тереклени орталарында айлана, дзот ишлерге, жараулуларын сайлап кеседиле. Бир аугъан терекни бутакълары бизни чырпыла ичинде бугъуп тургъан эки солдатыбызны юслерине тюшедиле. Командирни белгиси бла отряд тёрт къол пулемётдан эм автоматладан от ачады. Жер юйледен чартлап чыкъгъан гитлерчиле, абызырап, къайры атханларын да билмей, автоматладан от жандыра, аллары айланнган жанына къачадыла. Фашистледен ючюсюн жесирге алып, Зока улуну отряды артха къайтады.

Экинчи кюн дивизияны газетинде былай жазылгъанды: «Тамата лейтенант Зокаланы Хамзаны окъуу ротасыны курсантлары аскер буйрукъну жетишимли толтургъандыла. Бир талай гитлерчини къырып, ючеуленни да жесирге алгъандыла. Буйрукъну толтура туруп этген кишиликлери эм жигитликлери ючюн сержантла Ураков, Каюмов, Сасуев «За отвагу» майдалла бла саугъаланнгандыла. Ротаны командири Зока улуна капитан чын берилгенди».

Ыйыкъла, айла оздула. Окъуу рота комдивни ышаннгылы резерви болду. Зока улу юйретген кичи командирле аскер ишни эбине терен тюшюннген эдиле.

Алгъа барыу сермешле башланыр заман да жетди. Топ тауушла жерни титиретдиле, душман окопланы башларын къара тютюн басды. Сермеш, кюн узуну тохтамай барып, кёз байланыргъа селейди. Кече къарангысында уа полкла къорууланыугъа тохташдыла. Немислиле алайгъа жангыдан танкла, артиллерия жыйышдырдыла. Эрттенликде чабыууллукъ этер мурат бла. Юч кюн бла юч кече баргъан къанлы сермешледе 15-чи гвардиялы дивизия Брусилов шахаргъа къаршы жууукълашады эм къыркъ ючюнчю жылда 27 декабрьде эрттенликде-эртте шахар ючюн сермеш башланады.

Тюш ууахтыдан атлап, гитлерчиле танкланы болушлукълары бла чабыууллукъ этедиле. Гвардиячыланы окопларына фашист самолётла бомбаларын аяусуз атадыла. Болсада бизникиле немислилени алгъа жибермейдиле. Кёп адамларын къырдырып, гитлерчиле артха кетедиле.

Дивизияны командири генерал-майор Антонов ол сермешледе кёп ахшы офицер ёлгенине бек жарсыйды, командный пунктуна роталаны командирлери Зокаланы Хамзаны, Николай Костинни, Алексей Пономарёвну чакъырады. Аланы батальонланы командирлерине салыр мурат бла. Ажал алайда жетерин къайдан биллик эдиле ол насыпсызла. Офицерле комдивни командный пунктуну аллында сюелип тургъанлай, къатларында мина чачылады. Зока улу бла Костин ёлюр жаралы боладыла, Пономарёвну бутларын темир сыныкъла халек этедиле.

Экинчи кюн 28 декабрьде Брусилов немис-фашист ууучлаучуладан азатланады. Ёлген солдатланы бла офицерлени, чынтты жигитленича, уллу хурмет бла къарындаш къабырлада асырайдыла.

Гитлерчи фашистле бла сермешледе кишилиги эм жигитлиги ючюн гвардиялы капитаны Зокаланы Хамза Къызыл Байракъны, Къызыл Жулдузну, Ата журт урушну биринчи даражалы орденлерине тийишли болгъанды.