Мадар этсенг, къадар болур

Шабат  эм ыйых кюнле Абхазия атлы майданда алай сейирликдиле! Мен, бир зат алыргъа керекли болмаса да, базаргъа барыучума. Адамлагъа къараргъа, не затны юсюнден сёлешгенлерине тынгыларгъа. 

Базарда кёп жылланы ичинде шуёхлукъ байламлыкъла къуралгъандыла. Сёз ючюн, Огъары Малкъардан Болатланы Витяны бишлакъларын, жемишлерин кёпле сакълайдыла. Витя саугъагъа уа шешала бла бизни сууубузну келтиреди. Бир тиширыу: «Малкъардан хар зат да алай татыулуду», – дегенди. 

…Тынгылайма хапарлагъа. Адамла бир-бирлерини саулукъларын, жашау турмушларын сурайдыла, бусагъатда дунияда бола тургъан ишлеге да жетедиле. Сора айырылырдан алгъа сатыучула бир-бир алыучулагъа  саугъа да этедиле. «Туудугъунга», – деп, беш-алты шаптал неда алма берирле. 

Тыш къыраллада майданла

Мен бу материалны жазардан алгъа сатыучула бла ушакъла бардыргъан эдим. Ачыкъ айтханда, ары дери базар шахарны баш проспектинде болгъанына сейир этиучю эдим. Тыш къыраллада быллай майданла Сыйлылыкъны жеридиле: къыралны

айныууна къыйын салгъанланы эсгертмелери, фонтанла, тёгереклери – терекле, гюлле. 
Болсада бу базарны, тыш къыралладача, шахар къыйырына кетерирге жарарыкъ тюйюлдю. Нек? Кёпле мында жашау этерге сомларын ишлейдиле. Башха жерге кёчсе уа базар, анга юйреннгинчи  къыйналлыкъдыла. Сора алыучуланы кёбюсю бу базарны шахарны ичинде болгъаны ючюн сюедиле. 

Тынгылагъыз бу ушакълагъа, ала сагъышландырадыла. 

Биринчи ушакъ

Атала сабийлерин атып, къалай жашай болурла?..

– Кюнюгюз ахшы болсун. Бу базар жашауугъузда не магъана тутханын айталлыкъмысыз журналистге?

– Ахшылыкъ кёрюгюз. Айталлыкъбыз. Биз Псыхурейденбиз. Онеки соткабызда не зат ёсдюрсек да, аны сатабыз мында. Беш сабийибиз, сегиз туудугъубуз барды, солургъа да сюе эдик, алай къайда аллай кюн? 

– Нек солуялмайсыз?

– Ноябрьден апрельге дери жаланда газ ючюн жетмиш минг тёлейбиз. Пенсиям а онюч минг бла жети жюз сом… «Кертме тала» санаторийде отуз алты жыл ишлегенме аш хазырлаучу болуп.  Анда поварла бусагъатда эки жюз адамгъа аш этедиле, биз а бир минг бла сегиз жюзге этиучю эдик! Иш хакъыбыз а аз – жети жюз сом. Ингирде тамата бир килограмм къаймакъ неда тартылгъан эт берсе, юйге учуп жетиучю эдим – сабийлеге аш этерге. Бир жол сенича бир журналист келеди да: «Айт жашауунгу, базарны юсюнден, газетге жазарыкъма», – дейди. Мен а: «Айталлыкъ тюйюлме, жиляп къаллыкъма», – деген эдим. 

– Угъай, жилягъан а этмегиз. Аллахха шукур, аягъы юсюгюздесиз.

– Къалай жилямайым? Кёремисе бу жашчыкъны? Туудугъумду, юйде къояргъа адам болмай, бери созуп келебиз. Къызым айырылгъанды да, эки сабийи бла юйге къайтханды. Ол киеу а бир капек алимент тёлемейди. Не болгъанды эр кишилеге?

Айырылгъандан сора сабийлерине нек къарамайдыла? 

Экинчи ушакъ

Пенсиягъа бир жыл къалгъанды…

– Мен Урванда жашайма. Баш ием бла сом-шай жыйып, онбеш сотка сатып алабыз да, анда юй бла теплица ишлеген эдик. Теплицабызны отунла бла от этип алай жылыта эдик, газ асыры багъады. Шёндю эрим аурупду. Аны пенсиясы онюч мингди, къышда бир айгъа газ ючюн жети-сегиз минг тёлейбиз, жазда тынчыракъды – бир минг бла беш жюз сом чыгъады. Манга бир жыл керекди энтта да пенсиягъа. Чурукъла этген фабрикада онбеш жыл ишлегенме, тёрт жаш ёсдюргенме, аладан экиси ёлгендиле, жаннетли болсунла. Шёндю жаш адамла къалай эсе кетип барадыла, бизни тёлюбюзча тёзюмлюле, саулукълула  тюйюлдюле. 

Ол жетмеген жылны къайдан табаргъа билмей, къыйналгъанма. Опекун болайым деп, бир тиширыу бла келише тургъанымлай, аны менича бир факъыр кесине буруп къойгъанды. Шёндю уа анамы эгечини опекунума. Ол да бир ыйыкъгъа бир кере кел, деп тохтагъанды. Бараллыкъ тюйюлме, туудукълагъа къарайма. 

Бу базарны къурагъан а ол дунияда жаннетде болсун, я Аллах. Дубкиде жер жокъду, вокзал къатында базарда жол къатында сюелсем, къыстайдыла. Мында сатхан наныгъым, сарымсахым, башха кёгетлерим аз болса да, алай керекли ахча тюшюредиле.

Шукур, ол ахчачыкъны хайырындан сабийлеримден сом да алмайма. Сюймейме тилерге. 

Ючюнчю ушакъ

Гюлле ариудула, алай мен иги жерими тас этдим!

– Кюнюгюз ахшы болсун! Не мудахсыз?

– Да мудах болмай а…Биз сюелген жерде газон этгендиле. Бек ариуду, алай мени кёгетлерим энди гюлле бла кийимлени араларында къысылыпдыла. Ким келликди былайгъа, ким кёрлюкдю мени? Алгъын хар базаргъа келген юсюм бла ёте эди. Бек терк сата эдим. 

– Да былайдан ышыгъыракъ жерге нек бармайсыз?

– Кёргенбиз барып. Бир тиширыу жашын чакъырып мени баш иеме юсгюргенди да, экиси да сёз болуп полиция окъуна келгенди. Бирле мында он метрни алып, алай эркин саладыла товарларын. Барыбызгъа да ючюшер метр берселе, бек тап боллукъ эди. Къайда…Бир айгъа жыйырма жети минг сом къоратама дарманларыма. Жууукъгъа-тенгнге да барабыз, жууукълукъну бек жюрютебиз. 

Бизни  ушагъыбызгъа  бир алыучу тиширыу къошулады: «Мен жаланда мындан алама бишлакъны. Таулу бишлакъны татыуун бизде уллу-гитче да биледи, оруслула болгъанлыгъыбызгъа. Пальма бишлакъланы бир килограммын алты жюз сомгъа сатадыла, бу уа керти бишлакъны – юч жюз сомгъа.