Спорт санынгы, ниетинги да чыныкъдырады

Озгъан ёмюрню сексенинчи, токъсанынчы жылларында бизни жашларыбыз тыш къыраллада бардырылгъан халкъла аралы эришиуледе трибуналаны кёп кере къалтыратхандыла. Россейни байракъларын кётюртгендиле, гимнин сокъдургъандыла, республиканы атын айтдыргъан-дыла. Алгъаракълада къыш Олимпиада оюнла болдула, жарсыугъа, Къабарты-Малкъардан адам къатышмады. Бакуда Европалы оюнла бардырылдыла, анда да алай. Къайдадыла да спорт бла кюрешген жашларыбыз? Бу, дагъыда башха сорууланы дзюдодан тренер, спортну устасына кандидат Шауаланы Магометни жашы Ханапийге бергенбиз. Жыл санына да къарамай, ол тириди, жаяу кёп жюрюйдю. Юйретген жашчыкъларын а хорларгъа къуру кюч бла угъай, техника амал бла боллугъуна тюшюндюреди.

– Сизни, тренернича, шён­дюгю тёлюде не зат къайгъы этдиреди?

– Мен спорт бла бек аз адам кюрешеди, деп чорт кесип айталлыкъ тюйюлме. Сёз ючюн, бизни спорт школгъа Нальчикден, Хасаниядан, Акъ-Суудан, Вольный Ауулдан, Кенжеден да кёп жаш келеди. Алай гитче заманларында жараулагъа сюйюп жюрюйдюле да, абадан бола баргъанлары сайын, ата-анала аланы тыядыла. Сылтаулары уа: школда окъургъа керекди, заманлары жокъду. Алай бла тири, къаты жашчыкъла дзюдогъа жюрюй кетип, ол угъай да, тюрлю-тюрлю эришиуледе алчы жерлеге чыгъып башлагъанлай, спортну къоядыла. Андан сора да, къарап турсанг, жашчыкъла иги ашамайдыла. Мен, команданы жыйып, сёз ючюн, Минги тауну тийресине элтсем, ала тынгылы жарау да этип, ашханагъа келселе, бир-эки къабып, туруп кетедиле. Сабийле юйренмегендиле аллай азыкълагъа, тюкеннге чабып, андан чипсылеми дейсе, гамбургерлеми, боялгъан сууму дейсе, алып ашаргъа, ичерге ёчдюле. Битеу ол затла адамны къарыусуз этедиле, саулугъуна да заран келтиредиле. Тынгылы аш-суу, къымылдау, хауада не къадар кёп айланыу, битеу ол затла саулукъгъа, спорт бла кюрешсе уа анга да уллу себепликдиле.

– Жашларыбызны эришиулеге аз баргъанларыны сылтауу уа неди?

– Атларын айтдырлыкъ спортсменлерибиз жокъдула деп айтыргъа да жарамаз. Ала бардыла. Аланы араларында грек-рим тутушуудан Мусукаланы Исмайылны, Заур Курамагомедовну, дзюдодан Занкишиланы Казбекни белгилерге боллукъду. Ала не уллу, даражалы эришиуледе да атларын айтдырлыкъларына ишегим жокъду, болсада бир къауум чырмаула бла жашла къалып къаладыла. Алгъаракълада Бакуда Европаны чемпионатына Мусукаланы Исмайыл барыргъа боллукъ эди. Жарсыугъа, ол Москвадан Лебедев деп биреуге хорлатып, экинчи жерге чыкъгъан эди. Къарыусуздан угъай, алгъадан бардырылгъан эришиулени барына да къатыша келсе эди, анга жетген боллукъ тюйюл эди.

Андан сора да, къарындашла Мусукаланы Исхакъ бла Исмайыл, Биттирланы Тимур, Жолабланы Къайсын бусагъатда кёл салып кюрешедиле, къыстау жараула этедиле, алагъа уллу ышаныулукъ барды. Бу жашланы ызларындан келген Гайыланы Исмайыл, Шауаланы Мурат, Темуккуланы Альберт, Чочайланы Замир, Холамханланы Мухаммат да бусагъатдача спортха кёл салып турсала, келир жууукъ заманлада кеслерини, республиканы, къыралны да атын айтдырлыкъларына ышаныулубуз.

– Тышында жашларыбызны жетишимлерини юслеринден a эшите-эшите турабыз.

– Биз спортсменле ёсдюребиз. Алагъа спортну биринчи атламларын кёргюзтебиз, юйретебиз. Жарсыугъа, школну бошап чыкъгъандан сора, аланы асламысы республикадан тышына кетип окъуйду, ишлейди. Тургъан жерлери ючюн эришиулеге къатышадыла. Сёз ючюн, Хасаниядан Созайланы Исмайыл Москвада Бауман атлы институтха кирип окъугъанды. Беш-алты жылны ичинде дзюдодан эришиуледе аны намысын къоруулагъанды. Анда спортну устасына марданы да толтургъанды. Россейни студентлерини араларында чемпион болгъанды.

Ара шахарны намысы ючюн да татамиге кёп кере чыкъгъанды. Мусукаланы Азнор да Дондагъы Ростов шахарда бийик билим алгъанды, бусагъатда ол аскер къуллукъдады. Аны намысын къоруулайды. Хочуланы Мурат да аскер борчун толтуруп бошагъандан сора, Санкт-Петербургда къалып, дзюдодан аны чемпиону болгъанды. Бусагъатда ич аскерледе къуллукъ эте, Россейни биринчилигини чемпионатында ючюнчю жерге чыкъгъанды. Атларын тышында айтдыргъан жашларыбыз дагъыда бардыла. Алай ала, бери келип, мында кеслерин кёргюзталлыкъ тюйюлдюле.

 Тюрлю-тюрлю магъаналы, уллу эришиулеге терк-терк чыгъа турургъа керекди, алай болмаса, кесинги техниканг бла атынгы айтдыраллыкъ тюйюлсе, белгили спортсменле бла жыгъышыргъа, тюбеширге, аладан керек болса, юлгю алыргъа да керекди. Бизни жашланы уа аллай онглары жокъду. Сёз ючюн, командадан бир-эки адамны Красноярск крайгъа элтирге тюшсе, жаланда биреуге отуз мингден артыкъ сом керек болады. Аллай ахчаны уа хар ата-ана да чыгъарып берип къоялмайды. Биз а къуруда болушугъуз деп тилеп турургъа уялабыз. Сау болсунла, бир къауум къолайлы жашларыбыз бек болушадыла.

– Сени спорт жашауунгда эсингде къалгъан хорламынг а бармыды?

– Черкесск шахарда чемпионат болады. Мен ол заманда 62 килограммгъа дери ауурлукъда эрише эдим. Мен – алаша, эриширик жаш а – бийик. Аны белине жетер-жетмезми эдим. Ол къолларын алгъа узатса окъуна, мени кесине жууукълашдырлыкъ тюйюл эди. Мен а энди муну къалай хорлайым деп, сагъыш эте тургъанымлай, терезеде кюн таякъланы эслейме, ала келип, жашны тюз да кёзлерине тие эдиле. Ол кезиуню сайлап, тийишли приём этип, аны аудурама. Алай бла хорлам болдургъан эдим. Мени къолуму ёрге кётюргенлеринде, аны энишге ийилген башына жетген эди къолум.

– Эки жашынг барды, ала уа спортха берилгенмидиле?

– Бири футболну сайлагъанды, башхасы уа боксну. Болсада мен аланы алларында сиз чемпионла болмай амалыгъыз жокъду деген борчну салмагъанма. Ала кеслерине кереклини билселе тамам эди. Окъууларына кёре, спорт бла тири кюрешир онглары болмагъанды, анга да къарамай, бюгюнлюкде да ала формаларын тас этмейдиле.

– Дагъыда бизни окъуучуларыбызгъа не айтырыкъ эдинг?

– Бек тилеригим, жашларыгъызны спортдан тыймагъыз. Бизге жюрюгенлери, жарау этгенлери ючюн да капек тёлетмейбиз. Ала жарауларын тынгылы этер ючюн, битеу онгларыбыз бардыла.