«Тюз боюнлу жаш тёлюню ёсдюрюуге сакъ кёзден къарайбыз»

КъМР-де «Бызынгы» альпинист базаны тарыхы 1959 жылдан башланады. Бюгюнлюкде аны учредители Тири солууну эм спортну айнытыу Россейни Жигити А.Н. Рожков атлы арады. Альплагерь кеси Къабарты-Малкъар Республиканы Бийик-тау заповеднигини тийресинде орналыпды, табийгъат къыйматланы жыйымдыгъыды. Ол тенгизден 2200 метр бийикликдеди, аны тёгерегин а деменгили чыранла бла къарлы тау тёппеле бийлепдиле.

«Бызынгы» альпбаза альпинизмни, спортну тюрлюсюнча, халкъланы шуёхлукъларын кючлендириу, малкъар халкъны тарых эм маданият къыйматларын сакълау арача, уллу пропаганда ишни да бардырады. 1995 жылдан бери анга таматалыкъны бызынгылы жаш Аналаны Хусейни жашы Алий этеди. Бусагъатда базаны Шимал Кавказда бу жаны бла эм айырмалы этиуге ол уллу кюч салгъанладанды. Алий кеси да бюгюн мени ушакъ нёгеримди.

- Алий, «Бызынгы» альпинист базаны тарыхыны юсюнден айтсанг эди?

- Альплагерь 1959 жылдан бери ишлейди, таулула ёз журтларына къайтхан жыллада ары жол окъуна болмагъанды, бызынгылыла болушуп алай къуралгъанды ол. Биринчи улоу ары тёрт жылдан сора жетгенди. Быйыл альпбазагъа 64 жыл толады.

Аны биринчи аты, толусунлай айтханда, «Бызынгы» хозрасчёт юйретиу-спорт биригиу деп алай эди, артда Каббалкальпинист. Башха-башха жыллада анга даражалы адамла башчылыкъ этгендиле, ол санда Рахайланы Ачах, Моллаланы Салых, Токълуланы Ваха, Ахкёбекланы Аллахберди.

- Базаны ишинде эм магъаналыгъа не затны санаргъа боллукъду?

- Сен магъана дегенлей, эки жаныны юсюнден сагъыш этгенме. Эм алгъа айтыргъа сюеме, ахчаны ызындан къуумайбыз, асламысында жаланда альпинистле бла ишлерге излейбиз. Нек дегенде, ала ашагъанларын кётюралмагъан къауумдан тюйюлдюле, кёп къыйынлыкъла сынагъан адамладыла, жашаугъа да аны ючюн башха тюрлю къарайдыла. Лагерьни тутханыбызны, ол а артдан-артха къыйындан-къыйын бола болгъанын жашырмайма, бир магъанасы ол келгенлеге излегенлерин тапдырырча амалла къурауду.

Экинчи магъанасы уа, мени оюмума кёре, бир эллилериме бир кесек окъуна болушлукъ тапдырыу, элге не къадар да онг этерге кюрешиудю. Дагъыда айта кетерге керек болур, табийгъатха хата келтирмеуге, альпинизм бла кюрешген айтхылыкъ инсанларыбызча, тюз боюнлу жаш тёлюню ёсдюрюуге, юйретиуге биз сакъ кёзден къарайбыз.

- Биздеги альпинист базаланы халкъла аралыла бла тенглешдиргенде, къайсы онглуракъ болур, сени оюмунга кёре?

- Битеу дунияны алсанг да, ол жаны бла бизден кючлю жокъду. Нек? Башха къыраллада биздеча альпинист къымылдау жокъду. Сёз ючюн, Германияда адам альпинизм бла кюрешеме десе, ол жаланда аны ишиди, бирлеге тагъылады, юйренирге, сынам жыяргъа да энчи бир клублада кюрешеди. Бизде уа Союзну заманындан бери да спорт программаланы, юйрениулени кезиулю урумларыны программаларын да ётюп, бу ызда кюрешгенле зачётла бередиле, анга кёре даража аладыла, ол низамлы къуралгъан сау системады. Альпинизмге бизде, орусча айтханда, образ жизни дерге боллукъду.

- Альплагерьни мурдорунда юйреннгенлени юслеринден да айтсанг эди?

- Бызынгыны таулары къыйынла болгъанлары ючюн, Союзну заманындан бери да бери хазыр альпинистле келип болгъандыла. Къырал тюрленнгенден сора «юйретиу альпинизм» деген ызны биз биринчиле болуп ачханбыз, сайтыбызда аллай сменлени тизмесине къараргъа боллукъсуз. Андан бери альпинизмден ангылаулары болмай тургъанла да, келип мында юйренип кетедиле.

Дагъыда Россейде «Снежный барс» деген сыйлы ат болгъанын биле болурсуз. Ол къауумну санына киргенлени биринден къалгъан барысы да бизде юйренип башлагъандыла, усталыкъ сынамларын да бизде алгъандыла.

Лагерьде юйретиу жанына бек къаты эс бурулады. Сёз ючюн, таугъа баргъанда къоркъуусузлукъ жорукъланы сакълаугъа, кийиниуге, бийикде аш-азыкъ эте билиуге. Бир жол бизде юйренип кетген къауум жаш бир ыйыкъдан Минги таугъа чыгъаргъа баргъандыла, анда бир ачыгъан адамгъа тюбеп, къолларында болгъан затланы хайырланып, ала анга биринчи болушлукъ тапдырып, энишге тюшюргендиле, алай бла жашауун сакълагъандыла. Ол ёхтемленирча шартды. Ол кезиуде «Эльбрус» бийк-тау излеу-къутхарыу отрядны таматасы сёлешип, жашла ючюн ыразылыгъын да билдирген эди манга.

Сагъынылгъан ортядны Нальчикдеги бёлюмюню къутхарыучулары да юйренедиле бизде. Алагъа, жайда келселе, жашар жерлерин, тийишли кереклерин тапдырабыз, аланы хакъсыз тутабыз, сынамларын ёсдюрюрге болушабыз, жууаплы ишлерин бийик даражада билсинле деп къайгъырабыз. Ала эришиулеге хазырланыргъа керек болсала уа, кёбюрек къауум болуп да туруучудула бизде.

- Таугъа барырча, таулада ишлерча, таучу болурча адамны къаллай шартлары болургъа тийишлидиле?

- Иш къайда да тынч болмаз. Тауланы таза жюрегинг бла сюймесенг, таулада ишлеялмайса. Таулу къаны болгъанла барысы да, белгилисича, таулагъа тартылмайдыла, къыйын болумланы кётюралмайдыла. Алай чертирге сюеме, урунуу сынамыма кёре, алай айтыргъа эркинлигим болур, таулуланы менталитетликлери альпинистленики бла бек келишеди. Халкъыбыз да къыйынлыкълагъа тёзерге, аладан ётерге итиннгенди не заманда да, бош затлагъа эс бурмагъанды, уллу магъаналы жумушланы тындырыргъа учуннганды. Саулай алып айтханда, таучула да аллай адамла болургъа тийшлидиле.

- Къырал структурала бла байламлыгъыгъыз да къуралып болур?

- Ансыз амал да жокъду. Къабарты-Малкъар Республиканы Туризм эм курортла министерствосу бла бирге социал туризм программагъа кёре кёп сабийли юйюрледен гитчелеге эс бурабыз, башха республикалы программаланы бардырыугъа юлюшюбюзню къошабыз, республиканы бетин ачыкълагъан жумушладан да бир заманда артха турмайбыз.

 Алгъаракълада «Культура» телеканалны эки къаууму, министерствону юсю бла бизде къонакъда болуп, съёмкала бардыргъан эдиле. Ала келгинчи сюжет ызны къурагъан эдим, чыгъармачылыкъ бла байламлы шартланы да хазырлап, тарыхыбызны, маданиятыбызны юсюнден хапарлагъаным алагъа бек сейир кёрюннген эди. НТВ каналдан келип «Поедем поедим» деген бериуню да алдыргъандыла бизде. Официал халлы ишледен сора да, жамауат жумушлагъа къошулгъаныбызны халкъыбызны ёмюрлюк жашау къыйматларын кёргюзтюрге онг берген ахшы шартха санайма.