Атасыны фронтдан письмоларын багъалы хазнаныча сакълайды

Къуршаланы Адикат атасы Мажитни бир заманда да кёрмегенди, алай аны къадарын билирге итинип, ол фронтдан жазгъан письмоланы  бек уллу байлыкъныча сакълайды. 

Ахыр аскерчини ёлюгю басдырылгъынчы уруш бошалмайды, дегендиле эрттегилиле. Тарых бизни бюгюннгю мамыр жашауубузну къоруулагъанланы атларын ачыкъ этгенлей турады ол къанлы къазауатдан сора 80 жылгъа жууукъ озгъандан сора да. Ма Адикатха да атасыны жигитлигини, ахыр обасыны юслеринден билирге онг чыкъгъанды. 

Саргъалгъан къагъытла 
Бизге редакциягъа къар жаугъанына,  сууукъ болгъанына да къарамай, Хушто-Сыртдан Байтуугъанланы Марина келгенди – Жансууланы Харунну къызы. Ол биргесине аппасы Къуршаланы Мажит фронтдан жазгъан письмоланы келтиргенди. 
Заман саргъалтхан, бир-бир жерлери жыртылгъан  къагъытланы къолгъа алгъанымда, аладан бир жылыулукъ келгенча кёрюннгенди. Ариу хат  бла жазылгъан ючгюл письмола таулу юйюрню, аны бла бирге уа миллетибизни саулай да сейир, унутулмазлыкъ тарыхыдыла. 

«Анам ма бу жыртылгъанны  окъуна атаргъа къоймайды. Газетге элтирикме деп юйден алып кетгенме да, аланы артха тапдыргъынчы тынгысыз боллукъду. Хар  письмону къолуна алып, окъутуп турады. Ыннасы Буслиймат аланы, суратларын да осуят этген эди да, асыраялгъанбыз», – дейди редакцияны къонагъы. 

Къазауатны аллында 
Кёкташчы Къуршаланы Къасымны бла кёнделенчи Аккайланы Жумаккуну къызы Буслийматны уллу юйюрю болгъанды – юч жаш бла юч къыз: тамата Мажит, ызы бла  Шарабутдин, Баблина, Бадинахан, Расул, Нуху. 

Барысы да билимге итиннгенле, динни билгенле. Мажитни билимлилигине уа аны Акъ Топуракъда Буденный атлы колхозгъа кассирге алгъанлары да шагъатлыкъ этеди. Ол заманнга сейир тюйюлмюдю – орус, тау тилде да бирча уста жаза билгени. «Колхозгъа аппам  Жансууланы Дауут башчылыкъ этгенди,  Мажитни билимли болгъаны  ючюн алгъан эди ишге», – деп хапарлайды Марина. 

1935 жылда Мажит  къызыл аскерге къуллукъ этерге чакъырылады. Андан къайтхандан сора биягъы ишине тохташады. 1941 жылда апрельде,  юйдегили болады. Уллу Ата журт уруш башланнганда, колхозда ишлегени себепли Мажитге бронь бериледи. Алай нёгерлерим туугъан  журтубузну къоруулагъанда бир жанында къалай къаллыкъма деп, августда къазауатха кетеди. 

1941 жылда  сентябрьде Шарафутдин да  атланнганды фронтха, алай аны къадарыны, къачан,  къалайда ауушханыны юслеринден белгили тюйюлдю. Анга юйюр къураргъа, сабийлерини туугъанларыны къууанчларын кёрюрге тюшмегенди. Ол белгисиз тас болгъанланы тизгининдеди. 
 

Хар сёзюнде –  сюймеклик

Юйдегили болуп, юйюр жашауну татыуун да ангылагъынчы Мажитге юй бийчесинден, атасындан, анасындан айырылыргъа тюшгенди. Ол кезиуге юй бийчеси Сакинат  сабийден ауруп эди. Аны юсюнден Мажит фронтда билгенди. Письмоларында ол бир заманда да кёрмеген къызы Адикатха саламны биринчи береди къуру да. 

Хар сёзю да сюймекликден, жылыулукъдан, къайгъырыулукъдан толудула. Хау, таулу миллетде сюеме деп ачыкъ айтыу айыпды, алай ол хар харфда сезиледи: «Мен аллын башлап, салам айтайым, салам бла бирге сени жашау турушунгдан сурайым. Менден хапар сурасанг, жокъду хатам, сизге тансыкъдан, жарсыгъандан башха. 19 июньда сол билегиме аз жарачыкъ тийип, госпитальда жатханма, сизге письмо жазама. Юч жерни алышханма, андан жазмай тургъанма. Жараларым терк сау боладыла, былайдан терк кетерик болурма. Биягъы сизден письмо алмазгъа тюшеди. Таулу нёгерим бир да жокъду, туура орус, черкес болуп да ол жанындан нёгерим жокъду. Мени ючюн жарсымагъыз, Аллах бергенлей болурма. Мен сорлукълагъа, мени сурарыкълагъа салам бериуню сени боюнунга салама. Сау кёрюшейик. Жаз. М.К.». Ма быллай тизгинлени ийгенди Мажит юй бийчеси Сакинатха 1943 жылда 30 майда. 

1943 жылны 19 июлю: «Мен сени 29 апрельде жазгъан письмонгу 14 майда алдым эмда бек къууанып окъудум. Алай кёп хапар жазмагъанса... Мен сенден юч письмо алгъанма, Баблинадан юч письмо алдым да, сизден хапар билгенме, бек къууандым. Алай иги кёп хапар жазмагъансыз. Менден хапар сурасагъыз, жокъду хатам, сизге тансыкъдан башха. Жарам эртте сау болгъанды. Бу эки кюнде мындан чыгъаргъа боллукъма», – деп жазады. 

Урушну жаралары ачытханларыны юсюнден а учхара  айтады бир-эки жерде. Юй бийчесини жюрегин къыйнаргъа сюе болмаз эди, баям. «…мен бусагъатда бек аман жердеме. Алай письмо уа бек кёп жазама. Бусагъатда бираз тапсызыракъды. Къоркъма. Аллах биргебизгеди. Къууанч бла тюбешейик. Сау къал…. Манга жарсыма, Аллах айтса, жаз, Сакинат. К.М». (1943 жылда 11 майда).  

Дагъыда 1943 жылда июльда быллай тизгинле: «…Манга бир да жарсымагъыз. Мен мында ишхелди марокола да ашайма, агъач бюртюкле да, ёзге кёгет жокъду. Бек ачды мында….». Уруш жолун да сагъынады бир жерде: «…Энди биягъы мен сизге письмо жазаргъа олтургъанма. Кърымдан кетгенме, жаяу аскерде тургъанма. Бек къыйынды мында. Мындан кавалериягъа барыргъа деп турама…»

1943 жылда 4 февральда уа быллай тизгинле бардыла: «…Энди уруш кетип башларыкъды. Аллах биргебизгеди … Къалай боллукъ болса да, сау кёрюшейик. Окъу. Терк жаз, аллынга къарап турлукъма.  К.М.»

Жаралы болуп, Саратовда госпитальда жатханын да билдиреди ол: «… Мен бусагъатда Саратовда больницада жатханма, бир ай болады. Аз жарачыкъ  бутума. Энди сау болгъанды. 1 майгъа чыгъарыкъма мындан. Мен сизни унутхан суна болурсуз … сау кёрюшейик. Письмом атлайды жолуна. Терк къайтсын къолума. Жазгъан К.Мажит. Алсын – Сакинат». 

Ахыр  письмосун  госпитальдан 1943 жылда 23 декабрьде жазгъанды. Къысха замандан ол ауушханды – 1944 жылда январьда. 

Къарындаш къабырлада асыралгъанды

– Анабыз танымагъан атасыны жиляуун этип тургъанды. Басдырылгъанын билсем,  тынчайырыкъ болур эдим дегенлей. 2020 жылда Хорламны кюнюнде юйге жыйылабыз. Интернетге кирип, жукъ болурму деп, жангыдан излеп башлайма. Бир сайтдан башхасына кёче, «Куршаев Маисит» деген аты бла аскерчини документлерин кёреме. Алай командирни саугъалау къагъытында уа къол бла Мажит деп шарт жазылыпды,  – дейди Марина.

Документден ачыкъланнганыча, Мажит 1943 жылда августда  «За боевые заслуги» майдал бла саугъаланнганды. Анда быллай сёзле бардыла: «Фронтда 42-чи атлы дивизияны къауумунда 1941 жылда сентябрьденди. 1942 жылда къышда Украинаны эркин этиу сермешледе болгъанды.   Севастополь ючюн къазауатха къатышханды. 1942 жылда июльдан 46-чы ОСБР-ни къауумундады. Юч кере жаралы болгъанды, бир кере контузия алгъанды. «За боевые заслуги» майдал бла саугъаланыргъа тийишлиди».      

«Эсибиздесиз» проектни бардыргъан Юрий Бессмертныйни болушлугъу бла ачыкъланнган шартлагъа кёре, Мажит Псков областьда къарындаш къабырда асыралыпды.  Ал кезиуде уа Никитино элде басдырылгъан эди. Озгъан ёмюрню 50-чи  жылларында къабырланы чачып, барысын да Псков областьда Слободка элде бирге къарындаш къабырда басдыргъандыла жангыдан. Анда эки мингнге жууукъ аскерчибиз тапхандыла ахыр  обаларын. Ол кезиуде кёплени атлары тас этилгенди, бюгюнлюкде аладан 730 аскерчини атын тохташдыргъандыла, аланы арасында Къуршаланы Къасымны жашы  Мажитни да. 

Бюгюнлюкде эсгертме тынгылы жангыртылады, анда асыралгъан аскерчилени атларын жазып, ёмюрлюк этерге хазырланадыла. Марина   ары барыргъа, эсгертмени ачылыуу бла байламлы къууанч ишлеге къатышыргъа хазырланады. «Анам мен да бараллыкъма, деп бек къатыды, алай саулугъу къоймаз деп къоркъама. Атасыны хапарын билгенден сора уа жюреги тынчайгъанды», – дейди ол.