Математиканы искусствогъа алышханды

Къадар дегенинг алайды –   кимге тюберигин, жашауу къалай къураллыгъын алгъадан бир адам да билмейди.  Ма Аппайланы Жаухар да Къабарты-Малкъар къырал университетни  физика-математика факультетин бошап, он жылдан артыкъ заманны школда устаз болуп ишлегенди.  Ол жашауунда  бир уллу тюрлениуле сакъламай эди,  дерге да боллукъду. Алай бир жол радиода искусствону юсюнден   бир сейир бериуге тынгылайды.  Аны къыралда белгили специалист бардыра эди.

 Ол искусствода  терен ангылаулары болгъан, бийик билимли специалистле  жетишмегенлерини юсюнден жарсып айтханды. Аны жаш адамланы бу сейирлик усталыкъгъа юйренирге, культурада бола тургъан ишлеге къатышыргъа чакъырыууна таулу къыз сансыз къалмайды. Бу сейирлик бериуде айтылгъан сёзлени дайым да эсине тюшюре, аланы юслеринден сагъыш этгенлей тургъанды.  

Таулу къыз усталыгъын алышындырыргъа сюйгенини юсюнден анасына айтады. Хакима Кинзябаева, жашаудан ангылауу болгъан тиширыу эди, ол школ устаздан окъуу юйню директоруна дери ёсгенди. Алай къызыны муратын ангыларгъа да сюймеди.  «Неге керекди санга ол, жашаунг энди къурала барады, аны неге бузаса. Сен математиксе. Усталыгъынгы алышындырыргъа сюе эсенг а, программист бол. Ол  математикагъа жууукъ илмуду, кеси да жашауда керек боллукъду», - деп, къаты болгъан эди. Аны сёзлери къызны кёлюне жетедиле, болсада Жаухар, аны айтханындан  биринчи кере чыгъып, кеси сюйгенча этеди. Уралда къырал университетге битеу экзаменлени «беш» белгилеге берип,  окъуугъа киреди.  

Заочно окъугъаны себепли, ишин къоймайды. Бош заманы ахырда жокъ эди къызны,  ол илму китапла окъуй, искусствоведение деген сейирлик илмуну терен билирге кюрешеди. Жылла оза баргъаны къадар, университетни, сессиялагъа, лекциялагъа алгъыннгы Совет Союзну жер-жерлеринден жыйылгъан  однокурсниклерин бютюн тансыкълап, эсгергенлей турады.  Аны биргесине окъугъанладан кёбюсю  музейледе, галереялада ишлей эдиле,  бирлери  уа газетледе бла журналлада  статьяла окъуна басмалагъан эдиле. Студентле, искусствону проблемаларыны юслеринден  бир бирлерине оюмларын айта, бирде уа даулашхан да эте, билимлерин ёсдюре эдиле.

Битеу къырал экзаменлени, дипломун да «беш» белгилеге бере, Жаухар университетни «къызыл» дипломгъа бошайды. Аны университетде ишлерге, илму иш бла кюреширге да онгу бар эди. Алай ол Къабарты-Малкъаргъа къайтыргъа, мында битеу билимин хайырланып, культураны айнытыргъа сюйгенди.  Ол кёп да сагъыш эте турмай, туугъан журтуна келеди эм ишге  музейге киреди.

- Былайда бир затны айтыргъа сюеме, - дейди Жаухар бизни бла ушагъында, -  озгъан ёмюрню 60-чы жылларында Къабарты-Малкъарда изобразительный искусстволаны музейи ачылгъынчы алгъыннгы РСФСР-ни Культура министерствосу республиканы оноучуларына  музейде бийик билимлери болгъан искусствоведле ишлерге керекдиле деп оноу этгенди. Аны толтурур ючюн а Пермь шахардан эки  специалистни чакъырып, алагъа фатарла берирге тюшгенди.

Бюгюнлюкде уа хал тюрленнгенди. Музейде   къаллай сынауу, усталыгъы  болгъанына да къарамай,   ким да ишлерге эркинди. Болсада аллай   «специалист» кимни неге юйретирикди, ол культурагъа къаллай къошумчулукъ этерикди? Былайда жашаудан бир юлгю келтирлик эдим, ол искусствону юсюнден тюйюлдю, болсада шёндюгю заманны халын ачыкъ кёргюзтеди. Алгъын эл мюлк бла кюрешген  биреулен  жангы ишчи жери бла – котельня  бла - шагъырейленирге келгенди. Тёгерекге-башха сейир этип къарай, манометрни кёргюзтюп, мында быллай бир сагъат неге керекди, деп сорады. Бюгюнлюкде бизни музейледе болгъан хал да ма анга ушайды, - деп жарсыйды ол.

Жаухар, экскурсияланы бардыра, художниклени  жашау жолларыны, чыгъармачылыкъларыны, суратларыны энчиликлерини юслеринден тынгылы айта, музейге келгенлени культурагъа сейирлерин къозгъайды. Аны илмугъа итиниулюгюн кёрюп, республикада «Билим» общество  кесини жарыкъландырыу ишине къошады. Ол предприятиялада бла организациялада ишлегенлеге   лекцияла   окъуйду. Аны бу ишине битеуроссей «Билим» обществону комиссиясыны членлери да иги багъа бередиле.

Кеси да, экскурсияла бла лекцияла бардыргъаны бла чекленип къалмай, асламлы басма органла бла да бирге ишлейди. Республикалы газетледе бла журналлада аны кёп статьялары чыгъадыла. Алада аслам эс фахмулу жаш художниклеге тутхучлулукъ этерге кереклисине бурулгъанды. Аны башламчылыгъы бла кёрмючлени сюзюуге, художестволу критиканы вопросларына жораланнган  бир ненча жыйылыу да бардырылгъанды.

 «Кабардино-Балкарская правда» газетни ол заманда баш редактору Тазал Машуков а  культура бёлюмню ишин тирилтирик адам излей келип,  бу къуллукъгъа Жаухарны тийишли кёреди.   Тазал Иналович  аны  культураны, искусствону юсюнден республикалы газетледе басмалагъан  статьяларына КПСС-ни обкомуну бёлюмюню башчысы болуп ишлеген заманда окъуна эс бургъан эди. Аны сайлауу  тюз болгъанды. Анга  Жаухар газетни бёлюмюню башчысы болуп он жылдан артыкъ ишлегени да шагъатлыкъ этеди. Ол культураны проблемаларына аталгъан  жюзле бла очерклени, статьяланы, репортажланы, рецензияланы авторуду. 

Бу басма органнга артда башчылыкъ этген Владимир Кудаев а  планеркаладан биринде культура бёлюмде ишлегенлеге: «Мен берген заданияны толтуралмай эсегиз, Аппаевадан болушлукъ излегиз! Ол керекли материалны профессионал даражада хазырлайды», - деп аны юлгюге келтиргенди. 

Керти окъуна Жаухар Къабарты-Малкъарда культураны юсюнден терен, тынгылы материалла жазгъанды, искусствону юсюнден ушакъгъа не заманда да профессионалланы чакъыргъанды. Культурагъа къошумчулукълары  уллу болгъан, даражалары жюрюген, алай властьла сюймеген адамланы юслеринден жазаргъа да къоркъмагъанды. Ишинде баш магъана культурада болумну юсюнден кертини айтыугъа бергенди.   

Аппайланы Жаухар бир ненча китапны авторуду. «Бу ишде да хар не да чырмаусуз, тынч болгъанды дерча тюйюлдю, - дейди ол - Китапларым басмадан чыкъмазлыгъын сюйгенле да аз болмагъандыла. Сёз ючюн, «На пути к истине» деген китап басмадан жаланда анга филология илмуланы доктору, профессор, КъМР-ни илмуларыны сыйлы къуллукъчусу Раиса Хашхожева  рецензияны   жазгъандан сора чакъгъан эди».

Жаухар ишин сюйген, анга жаны-къаны  бла да берилген  адамды, болсада   анга къаламны бир жанына салыргъа тюшген кезиу да болгъанды. Анасы Хакима тёшек болгъанда, аны   ахыр сагъатына дери къатындан кетмей, анга къолундан келгенича бакъгъанлай тургъанды.

Болсада заман а барады. Къаламны бир кере къолуна алгъан адам аны бир жанына салып кёпге туралмайды. Ма Жаухар да  анасын  бастыргъандан сора   чыгъармачылыкъ ишин жангыртады. Ол энди  федеральный басма органлада   Къабарты-Малкъарны культурасыны айныууна аталгъан,  фахмулу адамланы юслеринден  да статьяла чыгъарады. РФ-ни Культура министерствосуну, Россейни Художестволу академиясыны, Россейни театрлада ишлегенлени союзуну «Народное творчество», «Мир музея», «Художник», «Библиотека», «Встреча, Культурно-просветительская работа» «Балет», «Мир женщины» деген  эм башха журналлада бла газетледе  художниклени, музыкантланы, артистлени, режиссерланы юслеринден жюзден артыкъ очерк эм статья чыгъаргъанды.

 Аны бла бирге Искусствоведлени халкъла аралы ассоциациясыны члени, РФ-ни Художниклерини эмда Журналистлени союзларыны члени Аппайланы Жаухар республикалы басма органла бла бирге ишлеуню да къоймагъанды. Ол бир ненча китапны авторуду, ол санда «Рисунок времени», «Изобразительное и декоративно-прикладное искусство Кабардино-Балкарии», «Грани таланта», «На пути истине», «В вечном движении» эм башхаланы.